Afrika’daki büyük insansı maymunların yaşam alanları yok olmak üzere

Carly Cassella

Araştırmacılar, insan kaynaklı emisyonun ve arazi kullanımının mevcut haliyle devam ettirilmesi durumunda, 2050 yılına dek Afrika’daki büyük insansı maymunların yaşam alanlarının yüzde 94’lük bir kısmını kaybedeceğini tahmin ediyorlar. Bu felaket yaşanmadan önce fosil yakıt emisyonunu azaltarak ve ekosistemleri koruyarak harekete geçsek dahi, araştırma modelleri, önümüzdeki otuz yıl içinde gorillerin, şempanzelerin ve bonoboların Afrika’daki yaşam alanlarının yüzde 85’ini yitireceğini ortaya koyuyor.

ÖNGÖRÜLER İÇ KARARTICI

Senaryolardan hangisi gerçekleşirse gerçekleşsin, toplam yaşam alanı kaybının neredeyse yarısı ulusal parklar gibi korunan alanlarda gerçekleşebilir. Neticede, iklim değişikliği, insan yapımı sınırlarda durmuyor. Dünya daha da ısındıkça ve doğal alanlar değiştikçe, büyük insansı maymunların daima daha yüksek bir yere sığınma şansı vardır fakat bu zaman alır ve pek çok türün üreme süreci yavaştır ve uygun ortamlar gerektirir.

Bu tür göçler eşzamanlı biçimde büyük insansı maymunları korunaklı alanlardan çıkararak nüfuslarını daha da büyük bir risk altına sokabilir. Aslında, bir grup yeni araştırma modeli, gelecekte şempanzeler, goriller ve bonobolar için gereken alanların büyük oranda tarım, madencilik, ormancılık, avcılık gibi faaliyetlere ve kentsel genişlemeye maruz kalan korunmasız alanlara doğru kayacağını öngörüyor.

Mevcut öngörüler, bugüne kadar Afrika büyük insansı maymun toplulukları hakkında toplanan en geniş kapsamlı veri tabanına dayanıyor. Araştırmacılar, çeşitli iklim tahminlerini, arazi kullanım verilerini ve insan nüfusuna dair artış projeksiyonlarını kullanarak, bu canlıların gerçekte ne kadar tehlike altında olduğunu ortaya koydular. Son yıllarda büyük maymunların durumunun ne kadar kötüye gittiğini gösteren pek çok araştırma yapılmış olsa da, az sayıdaki çalışma gelecekte maymun topluluklarının başına neler geleceğini öngörmeyi amaçladı.

HEM ASYA HEM AFRİKA’DAKİ SOYLAR TÜKENİYOR

Hem Afrika hem de Asya’da bulunan büyük insansı maymunların hepsinin de nesli tükenmekte; bazıları ölüm kalım sınırındalar ve yaşam alanlarından geriye kalanlar da insan kaynaklı müdahaleler yüzünden hızla yok oluyor. İşte bu noktada, en iyi senaryo bile mükemmel görünmüyor. Afrika’da yaşayan büyük insansı maymunlar için belirlediğimiz koruma alanları yetersiz kalıyor.

Kullanılan araştırma modelleri, gelecekte, korunaklı alanlarının hâlâ varlığını koruyup korumadığına bakılmaksızın, Afrika’daki bütün büyük insansı maymunların devasa yaşam alanı kayıplarına maruz kalacağını öngörüyor. Şu anda, pek çok Afrika insansı maymunu koruma alanlarının dışında, özellikle de tarıma ya da palmiye yağı üretimine ayrılan alanlarda yaşıyor.

Örnek olarak, tüm Grauer gorillerinin dörtte üçü, dağ gorillerinin yüzde 64’ü, nehir gorillerinin yüzde 91’i, bonoboların yüzde 80’i, Nijerya-Kamerun şempanzelerinin yüzde 90’ı, doğu şempanzelerinin yüzde 80’i ve merkez Afrika şempanzelerinin yüzde 80’i koruma alanları dışında yaşıyor. Tahmin edeceğiniz üzere, bu korunmasız alanlar da insan kaynaklı zararlara karşı daha savunmasız durumda.

Liverpool’daki John Moores Üniversitesi’nde primat ekolojisi ve korunması üzerine araştırmalar yapan Joana Carvalho, “En büyük yaşam alanı kayıplarının korunan bölgelerin dışında gerçekleşmesinin bekleniyor olması, Afrika’da mevcut koruma altındaki alanların oluşturduğu ağın, büyük maymun topluluklarına uygun olan yaşam alanlarını korumak ve onları etkin bir şekilde birbirine bağlamak için ne kadar yetersiz olduğunu gözler önüne seriyor” diyor.

GÖÇ İÇİN YETERLİ VAKİT KALMADI

Hiç şüphe yok ki, iklim değişikliği, bir yandan bazı yaşam alanlarını büyük maymunlar için daha az çekici hale getirirken diğer yandan yeni habitatlar yaratabilir. Bununla beraber, büyük insansı maymun topluluklarının yeni ve elverişli alanlara dağılması yüzlerce, belki de binlerce yıl sürebilir. Muhtemelen otuz yıl bunun için yeterli değil. Araştırmacılar, iklim değişikliğinin gerçekleşme hızı göz önünde bulundurulduğunda, büyük insansı maymunların büyük ihtimalle gereksinim duyulan oranda göç edemeyeceğini düşünüyorlar.

Bu durum, birçok tür için yok oluş anlamına gelebilir. Mesela, geleceğe ilişkin senaryolar bağlamında gerçekleştirilen yeni bir çalışma, şempanzelerin yaşam alanlarını değiştirmemeleri durumunda, yaşadıkları bölgenin dörtte üçünden fazlasını kaybedeceklerini gösteriyor. Diğer yandan, dağ gorilleri ve nehir gorillerinin gidebileceği başka hiçbir yer yok. Elimizdeki modeller, en iyi senaryoda bile bu iki büyük maymun türüne uygun olan yaşam alanlarının tamamen kaybolacağını ve yeni ve uygun bir yaşam alanı bulunmasının mümkün olmayacağını gösterdi.

DOĞA TALANININ ACİLEN DURMASI GEREKİYOR

Max Planck Enstitüsü’nde görev yapan ekolojist Hjalmar Kühl, “Büyük insansı maymunların bölgelerinden çıkarılan doğal kaynakların küresel çaptaki tüketimi, bu canlıların yaşadığı çöküşün ana nedenlerinden biridir” diyor: “Bu kaynaklardan faydalanan tüm topluluklar daha sürdürülebilir bir ekonomi geliştirerek büyük insansı maymunlar, yaşam alanları ve buralarda yaşayan insanlar için daha iyi bir gelecek sağlama sorumluluğunu taşıyorlar.”

Asya’da bulunan büyük insansı maymunlar da benzer sorunlarla karşı karşıya. 1990’lardan beridir orangutanların yaşam alanlarının yüzde 80’inden fazlası yok oldu ve bazı uzmanlar aynı doğrultuda devam edersek bu büyük maymunlarının soyunun da on yıl içinde olabileceğini düşünüyor.

Yeni araştırmanın yazarları, “İklim değişikliğinin Afrika maymunları için alan kaybını daha da kötü bir hale getirmesini ve neticede orangutanları etkilemesi beklendiği için, türlerin kalıcılığı bağlamında ciddi tehditler yaratacağını öngörebiliriz” diyor. Yüzyılın sonuna gelindiğinde, insanların geriye kalan tek büyük maymun olma ihtimali fazlasıyla yüksek.

Yazının orijinali Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)