10 soruda: Enerji ithalatı ekonomiyi neden tehdit ediyor?

ANKARA - Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) dün açıklanan eylül ayı verilerine göre Türkiye’nin enerji ithalatı bir önceki yılın aynı dönemine oranla yüzde 15.5 arttı. Peki Türkiye’nin enerji ithalatı neden artıyor? İşte 10 soru ve yanıtları...

Türkiye dış ticaretinde enerjinin payı ne kadar?

Türkiye ithalatı 2017’de yüzde 17.7 artış göstererek 233.7 milyar dolar oldu. Türkiye geçen yıl 37.7 milyar dolarlık enerji ithal etti. Enerjinin ithalat içindeki payı yüzde 7 civarında.

Enerji ithalatında artış neden olumsuz bir veri?

Türkiye ithalatında enerjinin oranı düşük gibi görünse de ithalat/ihracat dengesini baz alan cari denge açısından enerji kalemi önemli. 2017’de 47.4 milyar dolar olan cari açıkta enerji 37.2 milyar dolarlık paya sahip. Yani Türkiye’nin cari açığında enerjinin payı yüzde 90’nın üzerinde ve en büyük yük. Cari açık makro ekonomik dengeler açısından çok önemli. Enerjinin burada aslan payına sahip olması ekonominin genel görünümü açısından olumsuzluk yaratıyor.

Ekonominin yanında dış politika açısında da enerji bağımlılığının yüksek olduğu ülkelere karşı bağımsız bir politika yürütmek ya da onları karşınıza alacak politikalar hayata koymak krizlere neden olabilir. Örneğin 2015’te Rusya ile Türkiye arasında yaşanan uçak krizinde en fazla gündeme gelen konulardan birisi ‘Rusya Türkiye’ye sağladığı doğal gazı aktarmazsa ne yapılacağı’ydı. Bu durum Türkiye’nin Rusya ile ilişkilerinde daha dikkatli olmasına neden oluyor.

Türkiye enerjiyi neden ithal ediyor?

Dış ticaret verileri yıllık ve aylık bazda incelendiğinde enerji Türkiye’nin en önemli ithalat kalemi olarak görülüyor. Bunun en önemli nedeni, ulaşım, ısınma, elektrik üretimi ve petro-kimya ürünlerinde hidro-karbon yakıtlar (doğal gaz, petrol, kömür...) kullanan Türkiye’nin yeterli kaynağa sahip olmaması. Türkiye rezerv bakımından fakir olduğu hidrokarbon cinsi yakıtları tercih ediyor. Alternatif kaynakların enerji üretimindeki payı düşük. Çevre ve bütçe dostu alternatif kaynaklar yerine petrol, kömür ve doğal gazın tercih edilmesi ithalatın en büyük nedeni.

Türkiye ithal ettiği petrol ve doğal gazı nerede kullanıyor? 

Türkiye’de ulaştırma büyük oranda petrole dayanıyor. Ayrıca genel ulaşımın yanında askeri araçlar özellikle jetlerin yakıtı da petrole bağlı. Ayrıca kremlerden plastik üretime, petro kimya yine petrolün kullanıldığı alanların başında yer alıyor. Bunun yanında doğal gaz elektrik üretimi, ısınma ve ulaşımda kullanılıyor. Türkiye doğal gazda yüzde 98-99 oranında dışa bağımlı. Petrolde bu oran yüzde 93. Yani ısınma, ulaştım ve güvenlik politikalarında doğal gaz ve petrol hayati önemde.

Türkiye 2017’de ne kadar doğal gaz ve petrol ithal etti?

EPDK 2017 verilerine göre Türkiye 2017’de 55.2 milyar metreküp doğal gaz ithal etti. Bu gazın yüzde 55’i Rusya’dan alındı. 2016 yılına göre Türkiye’nin doğal gaz ithalatı yüzde 20’ye yakın artış gösterdi. Petrolde ise Türkiye 2017’de 42.7 milyon ton petrolü dışarıdan aldı. 42.7 milyon ton petrolün 27.7 milyon tonu ham petrolden, 20 milyon tona yakını işlenmiş petrolden oluştu. Bir önceki yıla göre Türkiye’nin petrol ithalatında da oklar yukarı yönlü. 2017’de petrol ithalatı 2016’ya göre 6.43 oranında artış gösterdi.

Türkiye sadece petrol ve doğal gaz mı ithal ediyor?

Türkiye doğal gaz ve petrolün yanında kalorisi yüksek taş kömürü cinsi kömür de ithal ediyor.

Türkiye kömürü nerede kullanıyor?

Türkiye’de en fazla kullanılan iki cins kömür var: Linyit ve taş kömürü. Kömürün en fazla kullandığı alan, elektrik üretimi. Kömürün Türkiye elektrik üretimindeki payı yüzde 33. Linyit cinsi kömürün yüzde 88’i, taş kömürünün yüzde 55’i elektrik üretimi için termik santrallerde kullanılıyor.

Türkiye ne kadar kömür ithal ediyor?

Linyitte ithalat yapılmıyor. Ancak taş kömüründe Türkiye yine dışa bağımlı. 2017’de tüketilen 37. 435 milyon ton taş kömürünün yüzde 98’i ithal edildi.

Türkiye’de en fazla hangi kömür türü tüketiliyor?

2017 verileri dikkate alındığında linyit teslimatı 69 milyon tonken yüzde 97’si ithal olan taş kömürünün teslimatı 37.4 milyon ton oldu. TÜİK verilerine göre Türkiye kömür teslimatında linyit, en yüksek orana sahip. Linyit cinsi kömürün genel kömür teslimatı pastasındaki payı yüzde 64. Onu yüzde 33 ile taş kömürü izliyor.

Türkiye enerji ithalatını azaltabilir mi?

Türkiye’nin hidrokarbon temelli enerji politikası Eylül 2018 dış ticaret verilerinde de karşılık buldu. İthalatta enerjinin payı Eylül 2018’de yüzde 15.5 arttı. Türkiye enerjide çeşitliliğe giderek, örneğin yenilenebilir enerjinin genel üretimindeki payını artırarak enerjide dışa bağımlılığını azaltabilir. Elektrik üretiminde yenilenebilir kaynakların payı yüzde 4-5 civarında. Bu oran yüzde 40-50’lere çıkarıldığında hem çevre dostu bir politika uygulanır hem de enerjide dışa bağımlılık azaltılabilir.