1955'ten bugüne: Erivan Radyosu’nun 900 eseri ilk kez dijitale taşındı

Mevlüt Oğuz

DUVAR - Korona virüsü hayatın tüm alanlarını olduğu gibi kültür sanatı da etkilemeye devam ediyor. Çeşitli kültür sanat etkinlikleri dijitale taşınıyor. Birçok kurum ve sanatçı salgın öncesi ücretli olan içerikleri ücretsiz paylaşıyor. Böyle bir dönemde, geçtiğimiz yıl çalışmalarına başlayan Kürt-Alman Kültür Enstitüsü (Deutsch-Kurdisches Kulturinstitut) 50 yılı aşkın bir zamandır yayın yapan Erivan Radyosu arşivini başta YouTube kanalı olmak üzere dijital platformlarda yayınlamaya başladı.

Şu ana kadar tanınmayan, bilinmeyen yüzlerce eser böylece gün yüzüne çıkmış oldu. Bu durum, ayrıca Kürt kültür sanat camiası için büyük bir repertuvar hizmeti oldu. Böylece Kürt sanatçılarının halk stran ve klamlarını en doğru kaynaktan dinleme ve bunları yeni üretimlerine konu etmeleri durumu oluştu.

‘DÖRT CİLTLİK BİR KİTAP DİZİSİ OLARAK YAYIMLANACAK’

Kürt-Alman Kültür Enstitüsü’nün direktörü ve aynı zamanda müzik prodüktörü olan Hakan Akay çalışma ile ilgili açıklamalarda bulundu. Akay, “Biz arşivi çeşitli kaynaklardan elde ettik. Öncelikle halk kültürü ve arşiv araştırmacısı, sanatçı Cewad Merwanî’nin daha önce yayınlanan ‘Stran û Klamên Radyoya Erîvanê’ (Erivan Radyosu Ezgileri) adlı eser çalışmamızın temelini oluşturdu. Keza Cewad Merwanî’nin Stranên Arşîva Radyoya Erîvanê adlı basım aşamasında olan bir çalışmamız daha var. Yakın zamanda, notalar, sözler ve şarkıların içinde olduğu bir DVD dahil olmak üzere dört ciltlik bir kitap dizisi de yayımlamaya hazırlanıyoruz. Bu çalışma da enstitü etiketiyle yayımlanacak” diyor.

Erivan Radyosu ezgilerinin doğru yol ve yöntemlerle paylaşılmadığına ve dolayısıyla tahrip olduğuna dikkat çeken Akay, arşivin koruma altına alınması gerektiğini ve dijitalize edilerek dinleyici ile paylaşılması gerektiğini belirtiyor.

‘BUGÜNE KADAR DİJİTALLEŞTİRİLEN EN BÜYÜK ORAN’

Akay, “Bugüne kadar dijitalleştirilen en büyük oran olduğunu söyleyebilirim. Erivan Radyosu'nun bizim tarihimizde, kültürümüzde inanılmaz bir yeri var, bunun önemini biz biliyoruz ama gelen jenerasyon bilmiyor. Dolayısıyla biz aynı zamanda bu arşivi Erivan Radyosu Şarkıları adı altında toplamak ve dijitalize etmek istedik. Bu şarkılar kültürümüzde var zaten, dolayısıyla bilmediğimiz şarkılar değil. Biz altüst oluşların yaşandığı bir coğrafyadayız. Unutulmaya yüz tutmuş ya da bazı yasaklar yüzünden yok olmuş ama bir şekilde arşivlerde var olan bu şarkıları, şarkı sözleri ve notasyonlarıyla beraber derli toplu olarak okur ve dinleyici ile buluşturmak istedik” diyor.

Arşivin tamamının 2000 dolayında olduğunu belirten Akay, sadece şarkı değil, masal, destan, radyo piyeslerinin de olduğunu ve bilahare bunların da dijitalize edilmesi ile ilgili çalışma yürüttüklerini belirtiyor: “Yarısı stran olmak üzere 2000’e yakın eser olduğunu biliyoruz. Bunun masalları, radyo piyeslerini de düşündüğümüzde, bir bütün olarak Erivan Radyosu arşivi 10 bin esere tekabül ediyor. Bunlarla ilgili olarak da Ermenistan Kültür Bakanlığı’na bağlı radyo direktörüyle direkt olarak iletişim halindeyiz.”

900 şarkıyı dijitalize ettiklerini ve bunları başta YouTube ve diğer müzik platformlarında paylaştıklarını belirten Akay yayınlanan 900 şarkılık yekûn, şu an bilinen, tanınan ve yayınlanan en yüksek sayıda arşiv olduğunu belirtiyor: “Dijital platformlarda paylaşılan stranların sözleri de yazıldı. Ve notasyonlarını çıkarmak gibi bir çalışmamız da var. Enstitü bünyesinde yayımlanacak kitapta şarkıların sözleri, notasyonu ve analizleri olacak. Bu konuda Cewad Mervanî’nin ve kalabalık bir ekibin çok özel emekleri ve çabaları var. Kitaplar yayınlandığında ayrıca bir tanıtım yapacağız ama bu çalışma sonraki çalışmalarımızın bir ön adımlarıdır diyebilirim.”

‘RADYO İLE YAPILAN İŞBİRLİĞİ ÇERÇEVESİNDE ARŞİVİ TEK KAYNAKTAN YAYINLAYALIM DEDİK’

“Biz Erivan Radyosu ile işbirliği halinde olmak, beraber çalışmak istiyoruz. Piyasada Erivan Radyosu adıyla yayınlanmış pek çok içerik var ve bunlar korumasız olarak duruyor. Biz radyo ile yapılan işbirliği çerçevesinde bunları tek kaynaktan yayınlayalım dedik. Ve radyoda ellerinde ne kadar içerik varsa bizle paylaşmalarını talep ettik. Çünkü biz bu arşivi birinci elden, ana kaynaktan almak istedik, tabii ki bizim elimizde bazı kayıtlar vardı ama sınırlı sayıda. Erivan Radyosu söz konusu olduğunda herkes kişisel hayatının özeline anılarına dönüyor, babasıyla, kardeşiyle yaşadığı o maziye dönüyor. Dolayısıyla Erivan Radyosu ile ilgili çok ilginç ve mistik bir hava oluşturuyor insanda. Anlatılan hikâye bildiğimiz bir hikâye olsa bile o sesleri dinler dinlemez ona kendi hikâyesini ekliyor.”

Korunması, geliştirilmesi ve genç kuşaklara aktarılmasının önemine değinen Hakan Akay bilinen stran, klam, destan ve piyesler dışında enstrümantal eserlerin de olduğuna dikkat çekiyor. “Mesela Nexşê Mîrzo caz piyano ve yan flüt versiyonu var. Egidê Cimo’nun yüzlerce enstrümantal eserinin yanı sıra şarkı söylediği bir kayıt da var.”

Önümüzdeki dönemde arşivlerin ikinci bölümü olmak üzere başta Egîdê Cimo olmak üzere Aram Tîgran, Asia Siltan, Asiq Kamil, Cemila Usiv, Egîdê Tefur, Etera Bişar, Lezgîyê Ferî, Selîkoyê Beko, Redwan Elî, Razmîko Siko, Sihid Usiv, Nura Cewarî, Memedê Evdo, Tiharê Emer, Samilê Beko, Wezîrê Usiv, Xaçoyê Xelî, Xelîlê Evdile, Xemoyê Hesen gibi önemli sanatçıların enstrümantal kayıtları dijital olarak yayınlanacak.

‘AMACIMIZ BU ARŞİVİ KORUMAK, GELİŞTİRMEK VE YAYGINLAŞTIRMAK’

Enstitü’nün aynı zamanda Kürt Eserleri Edisyonu, yayınevi, arşiv çalışmaları, Avrupalı sanatçılarla birlikte konser ve festival, etkinlik organizasyonuyla Kürt halk eserlerini koruyan, yayınlayan ve yeni kuşaklara aktarmak isteyen bir kurum olduğunu belirten Akay, “Destanlar da dahil olmak üzere, bütün eserleri edisyon olarak koruma altına almak ve tek bir kaynakta toplamak istiyoruz. Birileri bunları yeniden okuma ve icra etmek istiyorsa, orijinalliğinin korunması maksadıyla bize danışılması ve onay alınması yerinde olacaktır. Amacımız bu arşivi sadece raflara koymak değil de bunu nasıl koruyabilir geliştirebilir ve yaygınlaştırabiliriz" diyor.

Kürt şair Cegerxwîn’in yasal varislerinin tümünün vekaletleri ve noterde tasdik edilmiş sözleşmelerle birlikte başta edisyon olmak üzere tüm telif haklarının da enstitünün koruması altına geçtiğini belirten Akay, yakın zamanda Cegerxwîn’le ilgili özel bir çalışmayı da halka sunacaklarını aktarıyor.

Erîvan Radyosu'nun Kürtçe bölümünün hali hazırdaki sorumlusu ve spikeri Titalê Kerem’in verdiği bilgiler ise şöyle:

“1955’ten beri kaydedilen kasetler zamanla bozuluyor ya da kısmen deforme oluyordu. Her ne kadar arşivde istenilen şartla oluşturulmaya çalışılsa da zamanla kısmi bozulmalar oluyordu. Bu yüzden arşivin dijitalleşmesi çok önemlidir. Kürt kültürünün nadide ürünleri olan bu eserler dijitale taşındığı için artık bozulmayacak ve korunacak. Stranların yanı sıra tekstlerinin ve notasyonlarının yazılması hususu da ayrıca büyük önem arz etmektedir. Bu şarkılar modern enstrümanlarla da icra edilebilir ancak orijinal halleri korunursa daha iyi olur."

RADYO 1955’TEN BERİ YAYIN HAYATINA DEVAM EDİYOR

Kürt kültürü, tarihi ve yayıncılığı açısından büyük önemi olan Erivan Radyosu, 1955’ten beri günde yarım saat olmak üzere yayın hayatına devam ediyor. Radyo yayınlarında Erivan ve Kürtler hakkında haberler ile kültür, sanat, tarih, edebiyat içeriklerinin yanı sıra Kürtçe müziklere de yer veriyor.