2019 LGS: Liselerde revizyon önerisi

Diyarbakır Eğitimi İzleme ve Reform Girişimi (DİERG)*

Öğrenci ve ebeveyn üzerindeki sınav baskısını azaltma iddiası ile getirilen liselere giriş sistemi, ‘nitelikli okul’ sayısının ve kontenjanların yetersizliği yüzünden sınav baskısını azaltmamış; dahası, aylar süren tercihler dönemi gerginliğini de devam ettirmiştir. En çok tartışılan konular; (i) tercih sayısının 5 ile sınırlı tutulması, (ii) puan ile girilen liselerin sayı ve kontenjanlarının yetersiz olması, (iii) Anadolu liselerinde yer bulamayan öğrencinin meslek, imam hatip ve açık liseye mecbur bırakılması, (iv) aynı türdeki okullardan yalnızca üç tercih yapılabilmesi, (v) adrese dayalı tercihte Anadolu lisesi sayısı ve kontenjanındaki yetersizlik nedeniyle kilometrelerce uzaktaki okullara kayıt yapılması, (vi) adrese dayalı yerleştirmede ilçe yerine adres esaslı okul dağılımı yapılmaması, (vii) yerel yerleştirme ile kayıt alan okulların kontenjanlardaki yetersizlik, (viii) yüzde 20-40’lık dilimler arasında bulunan öğrencilerin tercih edebileceği okul sayısı ve kontenjanı yetersizdir. (ix) aynı türdeki iki lisenin benzer programlarına birine puanla, diğerine adrese dayalı yerleşilmesi, (x) aynı okula hem puanla hem de adrese dayalı kayıt alınması, (xi) Büyükşehirlerde bitişik merkez ilçelerdeki okulların tercih edilememesi, (xii) yaş farkı ve okula devamsızlığın avantaj ya da dezavantaj olmaktan çıkarılmaması, (xiiii) tercih sürecinin Haziran sonunda tamamlanmaması, (xiv) mobil tercih stand yerlerinin uygunsuzluğu ve (xv) RAM personeli olmayan rehberlik öğretmenlerine ödenen ek ders sayısına itiraz, (xvi) tercih komisyonunun bulunmadığı ve ulaşımın az olduğu ücra yerlerdeki köylere ulaşımın görevlendirilen RAM öğretmenlerince sağlanmasıdır.

2019 LGS sisteminde yaşanan mevcut durum için DİERG, dersliklere 41'inci öğrenci olarak girememiş öğrencileri ve dersliklerinde kontenjanın çok altında öğrencinin öğrenim gördüğü okulları odağına alan bir öneri sunmaktadır. Bu öneri toplumun kaynaklarının verimli değerlendirilmesi, planlanmalardan kaynaklanan eksikliklerin belirginleşmesi ve giderilmesi amacıyla şekillendirilmiştir. Bir okul türünde kontenjan dolmuyorken, bir başka okul türünde ise dersliklerde 40’ar öğrenci öğrenim görecekse, bu orantısız ve çarpık durumun devam etmesine izin verilmeyebilir ve hızla dengelenebilir.

Diyarbakır’daki okul türlerinin sayıları bu açıdan irdelenebilir. Diyarbakır’da 57 anaokulu, 831 ilkokul, 330 ortaokul, 286 lise, sekiz yatılı bölge okulu bulunmaktadır. Diyarbakır’ın dört merkez ilçesindeki okul türü sayıları (Tablo 1), planlamanın ihtiyaca ya da talebe göre yapılıp yapılmadığı üzerine yapılan tartışmalara ışık tutabilir.

Dört merkez ilçenin nüfusu ile okul türleri arasındaki bağdaşmazlık Tablo 1’den fark edilebilir. Aynı durumun il geneli için de geçerli olduğu Tablo 1’den kolayca görülebilir. 2018 verilerine göre 662 bin 503 kişinin yaşadığı 13 çevre ilçede toplam 19 Anadolu lisesi bulunmaktadır.

Diyarbakır genelinde puana dayalı öğrenci alan 34 ‘nitelikli’ lisenin türü, sayısı ve kontenjanlarının ilçelere göre dağılımı Tablo 2’de verilmiştir. Tablo 1 ve 2 birlikte değerlendirildiğinde, yaklaşık 362 bin kişinin yaşadığı Kayapınar’da fen lisesi bulunmadığı görülebilir. ‘Nitelikli’ Anadolu lisesi bulunmayan Sur’da üç Anadolu lisesi adrese dayalı kayıt yapmaktadır. Kayapınar’da puanla öğrenci alan sadece bir Anadolu lisesi (Adnan Menderes Anadolu Lisesi) vardır. Ayrıca, çevredeki 13 ilçede ‘nitelikli’ Anadolu lisesi bulunmamaktadır. Nüfus ne olursa olsun, merkez ilçelerdeki AİHL sayıları birbirine yakındır; örneğin 112 bin nüfuslu Sur’da 14 AİHL varken, yaklaşık 388 bin nüfuslu Bağlar’da 16 AİHL vardır.

Diyarbakır’da 26 bin 356 öğrencinin puanla öğrenci alan okullara yerleşmeyi hedeflediği için 2019 LGS’ye girdiği anımsanırsa, ildeki üçü merkez ilçelerde olmak üzere altı fen lisesine 750, tümü merkezde yer alan altı Anadolu lisesine 930 ve biri çevre ilçede olan iki sosyal bilimler lisesine ise 150 öğrencinin alınacak olması; talep, okul sayısı ve kontenjanlar arasındaki ilişkiyi irdelemede yardımcı olabilir. Ayrıca, bu okullar Türkiye’nin her yerinden tercih edilebilir. 26 bin 356 öğrencinin büyük kısmı 28’i dört merkez ilçede olan 47 ‘nitelikli’ olmayan Anadolu lisesine başvurarak şansını deneyecektir. Diyarbakır’da özel okul sayısındaki hızlı artış da tartışmada payı olması gereken önemli bir konudur.

Aynı ilçe içinde yer alan okulların arasında çok mesafe olabilmektedir. Örneğin, öğrenci Sur’da adrese dayalı üç Anadolu lisesini tercih edilebilir. Bunlardan biri Sur merkezdeyken, kırsalda yer alan diğer iki Anadolu lisesinin biri Sur merkeze (Dağkapı’ya) 15.4 km, diğeri de 10.6 km uzaklıktadır. Merkezdeki okulun kontenjanı dolduğunda öğrenci ya çok uzak olan iki Anadolu lisesini tercih edecek ya da yakınındaki MTAL ya da AİHL’den birine yönelecektir. Halbuki, Sur’da ikamet eden öğrenciler için yakın ilçe olan Yenişehir’deki okullar yürüyüş mesafesindedir.

Puan türünde öğrencileri kabul eden okulların gerektirdiği yüzdelik dilime giremeyen ve adrese dayalı Anadolu liselerinde de yer bulamayan öğrencilerimizin talebi karşılanmalıdır. Öğrencileri MTAL ya da AİHL’ye kayıt yaptırmaya mecbur bırakmak yanlıştır. Diğer taraftan, MTAL ya da AİHL’ye kayıt yaptırmak istemeyen öğrencileri özel okullara ya da açık liseye yönlenmeye mecbur bırakmamak gerekmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı’ndan beklenilen, Fen ve Anadolu liselerinin sayısının artırılması, donanımlarının ve olanaklarının imam hatip liseleri düzeyine getirilmesidir.

Bir düşünce kuruluşu olan Diyarbakır Eğitimi İzleme ve Reform Girişimi, DİERG, LGS’ye ilişkin önerisini, halihazırda yaşanan zorlukları belirlemek ve paydaşlara çözüm sunmak amacıyla hazırlamış olsa da; DİERG, öğrencilerin ortaokula başlamalarından itibaren LGS türü merkezi sınava hazırlanmasına karşı çıkmakta ve LGS’nin kaldırılmasını önermektedir.

Öğrenci birinci tercihinde heyecanını karşılayan okulu tercih etmelidir. Geçen yıllarda da olduğu gibi bu yıl da, türü ne olursa olsun bazı okulların kontenjanı dolmayabilir ya da dersliklerinde 40’ar öğrencinin öğrenim göreceği okullar olabilir. 40 kişilik sınıflarda öğrenciyi tanımak ve şiddeti önlemek güçtür. Buna rağmen, bazı öğrenciler meslek, imam hatip ve açık liseye mecbur kalmaktansa, adrese dayalı Anadolu lisesi dersliklerinin 40 kişilik kotasının artırılmasını bile istemektedir.

DİERG’in önerisi:

Öncelikle, öğrencilere şu çağrıyı yapıyoruz: ‘Lütfen istemediğiniz okulu tercih etmeyin!’

DİERG, okul seçeneği olmayan öğrenciler için, ilk tercihlerinin ardından, aşağıda yer alan düzenlemelerin ve çalışmaların Bakanlıkça yapılmasını önermektedir.

I. Adım (öğretime devam eden okullara ait verilerin sınıflandırılması):

Bazı meslek ve imam hatip liselerinin 10., 11. ve 12. sınıflarında öğrenci mevcudu kontenjanın altında olabilir ya da birkaç dersliği dolduracak sayıda öğrenci mevcudu olabilir. Bu nedenle, bir okulda boş kalan derslikler olacaktır. Bu durumu açığa çıkarmak için, her bir okul türüne göre tüm okulların sınıflarında ve şubelerinde halihazırdaki öğrenci mevcudunun dökümü yapılabilir (okulun sistemde görülen toplam öğrenci sayısı değil, okula aktif devam eden öğrenci sayısı). Bu belirlemeye ‘öğretmen normu’ benzeri bir adlandırmayla, ‘öğrenci normu’ denilebilir.

II. Adım (LGS 2019 birinci tercih sonuçlarının analizi):

Öncelikle, (i) il ve ilçe milli eğitim müdürlükleri bünyesinde kurulacak profesyonel bir ekip, (ii) ilk tercih aşamasının ardından her bir okul türünü tercih edenlerin sayılarını belirleyebilir. Eş zamanlı olarak, (iii) talebi kontenjan sayısını aşan (yani tercih edildiği halde kontenjan sınırı yüzünden öğrencilerin kayıt yaptıramadığı) okul türleri ve kontenjanı aşan sayı belirlenebilir. Yine eşzamanlı olarak, (iv) özellikle kontenjanını tamamlayamayan okul türleri ve bu okulları tercih eden öğrenci sayıları tespit edilebilir. Bu veriler ortaya konduktan sonra planlamaya geçilebilir.

III. Adım (planlama adımı):

Atıl dersliklerin değerlendirilmesi: Öğrencilerce tercih edilmediği için bazı okullarda her şube açılmayabilir. Bu okulların boş şubeleri, kontenjanın üzerinde tercih almış bir okulun yönetimine verilebilir. Böylece kontenjan sorunu yaşayan öğrencilerin boş dersliğe sahip okulda öğrenimlerine devam etmeleri sağlanabilir. Öğretmen görevlendirmesi, idareci desteği her iki okul ve milli eğitim müdürlüğü tarafından planlanabilir.

Örneğin, üç dersliğini dokuzuncu sınıflar için ayırmış yani 120 öğrenci kotasına sahip bir Anadolu lisesini tercih eden öğrenci sayısı 200 olsun. Bir meslek lisesi ise tercih edilmediği için açılmamış iki dersliğe sahip olsun. Anadolu lisesinin fazla öğrencileri öğrenimlerine o meslek lisesinin iki dersliğinde devam edebilir.

Atıl okulların değerlendirilmesi: Kontenjanın altında tercih edilmiş aynı türdeki okullar belirlenebilir. Bu okullarda boş kalmış şubelerin dökümü yapılabilir. Böylece aynı türdeki her okulda boş kalmış derslik sayısı da ortaya çıkacaktır. Bu çalışma ile kontenjanını tamamlamış sınıflar bir okulun çatısı altında birleştirildiğinde, bazı okullar tamamen atıl hale gelebilir. Böylece boş kalan bu okullar, öğrenciler tarafından yoğun talep edilen okul türüne dönüştürülebilir. Bu okullar ikinci tercih döneminde tercih sisteminde yerini alabilir. Milli Eğitim Bakanlığı; okul türü değişimlerini sağlamada, aynı binada aynı ya da farklı okul türlerinin öğretime devam ettirilmesinde tecrübe sahibidir.

(Örneğin, bir ilçede aynı türden beş okul varsa ve bu okul türünü tercih eden öğrenciler iki okulun kontenjan sayısını ancak tamamlayabiliyorsa, beş okulu tercih etmiş öğrenciler iki okulda toplanılabilir. Boş kalan üç okul ise yoğun talep edilen diğer okul türlerine (puan esaslı ya da adrese dayalı okullara) dönüştürülebilir.

İkili eğitim seçeneği: Kontenjanından fazla öğrencinin tercih ettiği okullar ikili öğrenime geçebilmelidir (sabahçı ve öğlenci). Talep bunu gerektiriyorsa, milli eğitim bakanlığı yeni okul yapımını tamamlayıncaya kadar ikili öğrenimi devam ettirebilir.

*Diyarbakır Eğitimi İzleme ve Reform Girişimi (DİERG), okul öncesinden üniversiteye dek süregelen ve eğitim öğretimde her branşın, her sınıfın, lisansüstü ve yaşam boyu öğrenimin yaşadığı sorunların tespit edilmesi, izlenmesi, araştırılması, değerlendirilmesi; notlar, raporlar hazırlanması; paneller, çalıştaylarla özel ve genel konuların irdelenmesi; sorunlara çözüm yollarının aranması, olumlu süreçlerin ve sonuçlarının her okula taşınması amacındadır.

Kanıta dayalı nitelikli veriler yardımıyla öğrenci ve öğretmenlerin okul yaşantılarını, bu yaşantıya yaklaşımlarını, etkilenişlerini belirlemek ve tartışmak; öğretmenlere kuramsal, pratik destekler sunmak; eğitimin her bir bileşeni içinde ve bileşenler arasında yapıcı, ılımlı diyalog sağlamak; nitelikli eğitimle öğrencinin ve toplumun gelişimine katkıda bulunmak DİERG’in temel hedefleridir. Eğitimde gelişme olmazsa üreten, değer yaratan, dönüşen toplum olunamaz.

Bir düşünce kuruluşu olan DİERG’in faaliyetleri dierg.org isimli siteden yakın zamanda takip edilebilecek. Sitedeki blog, toplumun her bir bireyinin eğitim öğretimle ilgili görüş, analiz, eleştiri ve tartışmalarına açık olacaktır.

Öğrencinin ve toplumun gereksinimlerine göre çalışmalarını yönlendiren; eğitimi etkileyen, eğitimden etkilenen her bireyi ve kesimi paydaş bilen; eğitimi etkileyen ve eğitimden etkilenen her olguyu izlemek isteyen; çalışmalarını bağımsız, gönüllü, kar amacı gütmeden ve toplum yararına yürüten DİERG; eğitimle ilgili her türlü işbirliğine, desteğe, proje önerilerine açıktır.