3 Ekim'de borsada zurna zırt diyecek

İris Cibre *

Tüm ülkenin konuştuğu üzere Borsa İstanbul’da özellikle Pay vadeli piyasalarda ülke tarihinin en büyük manipülasyonu yaşandı, tam 2 ayda.

Konunun başlangıcı ve gelişmesini görebilmeniz açısından ilgili 2 yazımı aşağıya iliştiriyorum.  

Çok fazla kişi büyük zarar gördü; Öncelikle aç gözlülükleri dolayısıyla manipülatörlerin kendisi, ardından aracı kurumlar, regülatör kurumlar ve her zamanki gibi yatırımcılar. Fakat en büyük zararı Borsa İstanbul gördü. Güvenilirliği, yatırım kabiliyetini geliştirmesi gerektiği bilinci, borsanın tabana yayılacağı ümidi, tamamı yerle bir oldu, tam 2 ayda.

Göz göre göre gelen çöküşü izleyen regülatörün ve ekonomi yönetiminin de payı büyük doğrusu…

Aklıma çöl dikeni yiyen develer geldi. Diken yedikçe ağızları kanıyor, ılık kan tadını dikenin tadı zannettikçe daha bir hırsla yiyor ve kendine hâkim olamazsa bu güzel tad sayesinde kan kaybından ölüyor bu deve. Buna harese deniyor yani Türkçesi ihtiras…

Ekonomimiz çok güzel gidiyor güzellemesinin ispatıydı borsanın bankalar üzerinden şahlanışı, siyaset için. Bu yüzden dikenli otu yedikçe tadı güzel geldi, daha da ihtirasla güzellediler, olanları görmezden gelerek. Bu ihtirasla Borsamız kan kaybetti kısaca…

Olanları hepimiz öğrendik, gelişimini yazdık çizdik peki ya sonuç?

3 Ekim zurnanın zırt dediği yer olacak. Pay vadeli kontratların son günü 30 Eylül.

Akşam piyasa kapanacak, fiyatlar uzlaşılacak ve ertesi iş günü uzun pozisyonda olanlar eğer pozisyon kapatmadılarsa hisse senetleri hesaplarına fiziki olarak teslim edilecek.

Şimdi, bilindiği üzere İş Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı, T. Sınai Kalkınma Bankası ve Şekerbank hisselerinde bu manipülatör grubun yüklü miktarda payları var. 15 Eylül'den beri bu hisseler taban gidiyor (her gün yüzde 10 düşüyor) Dolayısıyla ne spotta olan paylarını ne de Vadeli piyasadaki kontratlarını satamıyorlar. Kurumlar kendi aralarında anlaşmış, tabana yüklü satış göndermemeye söz vermişlerdi fakat herkesin dilinde olan bir tanesi bu anlaşmayı da bozunca tahtalarda, tabanda 180 milyon lota ulaşan satıcı görmeye başladık.

Pazartesi günü TSPB ve SPK’da gerçekleşen acil toplantıda Vadeli piyasa kontratlarında nakdi uzlaşma talep edildi fakat bu talep reddedildi. Nedenleri basitti; nakdi uzlaşma istisnasını vatandaşa anlatamazlardı ve Arbitraj Fonlarını zor durumda bırakırlardı. Arbitraj fonları nasıl zor durumda kalır ki dediğinizi duyar gibiyim.

Öncelikle bu fonlar ne iş yapar? Bunlar ismi üzerinde arbitraj yapar. İki piyasa arasındaki farkları yakalayarak kar elde etmeye çalışırlar. Bizim örneğimizde 2 aylık süreçte banka vadeli paylarda spota göre çok daha hızlı gerçekleşen çıkışlar dolayısıyla yüksek faiz marjları yakalandı. Arbitraj fonları da doğal olarak VİOP’ta satış, spot hissede alış işlemi yaparak iki taraf arasında gerçekleşen bu yüksek faizi değerlendirdiler. Eğer nakdi uzlaşı gerçekleşirse Cuma günü bu fonlar Vadeli paydan gelen kârını alacak ve fakat spot taraftaki hisse portföylerinde kalacak. Normalde gerçekleşmesi gereken netleşme gerçekleşmeyecek. Bahse konu hisse senetlerinde pozisyon almış fonlar ise bu hisseleri taban olduğu sürece satamayacak ve bu hisseler özelinde zarar yazılacak. Şu an tamamen tahmini konuşuyoruz, hangi fonların elinde bu hisseler kaldı bilmiyoruz, yazdığımız tamamen teorik fakat mantıken bazı fonların elinde kalmış olduğunu düşünüyorum.

Dolayısıyla istisnai bir nakdi uzlaşma durumu beklemiyorum.

Daha küçük montanlı bu tip bir durumda ne olurdu?

3 Ekim’de Vadelide bu hisselerde uzun pozisyonu olanların hesabına bu paylar geçecekti.

Örnek; 1 Kontrat karşılığı 100 lot Garanti hisse senedi…

Garanti Bankasının vadeli teminatı 205 TL. Aracı kurum da 2 katı teminat talep ediyor; 410 TL ile 1 kontrat Garanti kontratınız var ve satmadınız. 3 Ekim’de hesabınıza 100 LOT Garanti Bankası geçecek. O sırada hisse fiyatının 19 TL olduğunu varsayalım. Hesabınızda bulunması gereken tutar 1900 TL fakat sizde 410 TL var. Yani 1490 TL daha bulup hesabınıza yatırmanız ya da hisseyi satmanız gerek. Fakat o da ne? Tahta taban, hiç alıcı yok… Parayı da bulamıyorsunuz. Özkaynak tamamlamanız için kurum sizi arıyor, siz de bende para yok diyorsunuz. Bu durumda kurum sizin adınıza o özkaynağı tamamlamak zorunda ve sizden hukuken o parayı almaya çalışacak. Takas ise aldığı parayı dönecek Viop'ta açık pozisyon ile fiziki teslimata girmiş ve kâr etmiş hesaba gönderecek. O hesap da o para ile açıkta kaldığı Garanti bankası hisselerini satın alacaktı.

Fakat şu an bulunduğumuz durumda montan çok büyük. Nakit alacaklının parasını ödeyemeyecek olan çok büyük zararda bir manipülatör var ve birçok kurumda pozisyonu var. Nakit alacaklıya bu borcun tamamını kurumların ödemesi zor, dolayısıyla ne BİST'in ne de Takasbank'ın sistematik bir risk yaratmak isteyeceğini zannetmiyorum.

Sistematik riskten kastımız ise takas sisteminin bu netleştirmeyi yapamaması üzerine.

Dolayısıyla bu konunun bu hafta içerisinde çözümlenmeye çalışacağını düşünüyorum.

Çözüm içeriği de şunlar olabilir;

• Büyük alıcı (manipülatörler) ve satıcılar bir araya getirilerek özel emirle pozisyonları kapattırılıp netleştirilebilir.
• Netleşemeyen bir kısım kalırsa o kısım nakdini BIST, Takasbank, MKK gibi kurumlar karşılar.
• Ardından Viop’a sıkı kurallar getirilir.
• Kaldıraçlar düşürülür
• Kurumlara Viop'ta işlem yapmak istiyorsanız artık teminatınız 500 bin tl değil 5 milyon tl denir, küçükler piyasadan ayıklanır
• Gün içi gözlemler arttırılır
• Kamuların ödediği bu paralar zaman içerisinde aracı kurumlardan tahsil edilir
• Aracı kurum dağılımları gün içerisinde yatırımcıya açık şekilde gösterilir
• En önemlisi risk görüldüğünde erkenden gerekli tedbirler alınır ve SPK zamanında müdahaleye daha fazla önem verir

Ve sistem yeniden kurulmuş tedbirli biçimde çalışmaya devam eder.

Aksi halde;

Kısaca 5 Ekim’de ya bazı kurumların temerrüde düştüğünü ya da tahtalar taban devam ettikçe takasa para yatırdıklarını veya takasın tıkandığını göreceğiz. Ta ki tahtalar çözülüp satış imkânı bulana kadar. Olumlu senaryo ise o güne kadar tahtaların tabanının çözülmesi…

Şu an hiçbir kuruma bu durumun maliyetini bilmiyoruz. Fakat, eğer anlaşma gerçekleşmezse, 3 Ekim yani fiziki teslimat günü zurnanın zırt dediği gün olacak…

*Finansal Piyasalar Uzmanı