5 soruda domates krizi

DUVAR - Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın merakla beklenen Rusya ziyaretine domates damga vurdu. Peki, dünyaya Latin Amerika'dan yayılan, Türkiye mutfağında vazgeçilmez bir yer tutan domatesin Ankara-Moskova ilişkileriyle ne alakası var? Domates neden zamlandı, fiyatlar ne zaman düşecek?

1- RUSYA'YLA NE İLGİSİ VAR?

Rusya, 24 Kasım 2015'te bir Rus jetinin Türkiye hava sahasına girdiği gerekçesiyle düşürülmesi sonrası sonrası bir dizi ekonomik yaptırım açıkladı. 1 Ocak 2016'da yürürlüğe bu yaptırımlarla, Türkiye'den 17 ürünün ithaline sınırlama getiriliyordu ve 'yasaklı' ürünler arasında, Rusya'nın Türkiye'den en önemli ihracat kalemi olan domates de bulunuyordu.

Türkiye yaptırımlardan önce Rusya’ya yaklaşık 1 milyar dolarlık yaş meyve, sebze ve narenciye ihracatı yapıyordu. Öyle ki, toplam 2,3 milyar dolarlık yaş meyve sebze ihracatının yüzde 40'ı Rusya’yla yapılıyor, bu ticaretin en önemli kalemini de domates oluşturuyordu.

Yaptırımlar sonrası Rusya'nın Abhazya'dan domates ihracatı 15 kat artarken, bu durum Türkiye'ye domates fiyatlarının tavan yapması olarak yansıdı. 2016'nın ilk ayında Türkiye'den yapılan domates ihracatı yüzde 71 oranında azalarak 10,8 milyon dolara geriledi. Ocak 2015'teki domates ihracatının hacmi 37,4 milyon dolardı.

İki ülke arasında defalarca yapılan toplantılardan sonuç çıkmazken, yaklaşık iki yıllık süreçte Rusya'ya kaçak sokulmak istenen Türkiye menşeli tonlarca domates de imha edildi.

Domates hariç tam mutabakat!

2- FİYATLAR NE KADAR ARTTI?

Domates fiyatı yaklaşık yüzde 61 oranında artmış durumda. Türkiye İstatistik Kurumu'nun Nisan 2017 (TÜİK) verilerine göre, tüketici bazında nisanda en yüksek fiyat artış yüzde 61,03 oranıyla domateste gerçekleşti. Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) verilerine göreyse, domatesin fiyatı üretici bazında yüzde 51.53, markette yüzde 34.13 oranında arttı.

İstanbul, Ankara, İzmir ve Antalya'daki hallerde kilogramı türüne göre bir ay önce 1.20 - 11 TL arasında değişen domates, 3 TL-12 TL arasında satıldı.

Nisan ayının ilk haftasında İstanbul halinde 4-5 TL olan salkım domatesin fiyatı mayısta yüzde 50-60 civarında artarak, 6-8 TL'ye yükseldi. Ankara halinde bir ay önce 3.5 - 4.5 TL arasında satılan beef domatesin fiyatı 5- 7 TL, İzmir'de de geçen ayın başında fiyatı 1.2 TL 3.8 TL arasında değişen sera domatesin kilogramı 3-7.20 TL'den alıcı buldu. Antalya'da ise geçen ay fiyatı 5.5-8 TL olan cherry domates, 7.5 ila 10 TL'den satılıyor.

3- İKİ YIL SONRA GELEN FİYAT ARTIŞININ RUS YAPTIRIMLARIYLA NE İLGİSİ VAR?

Fiyat artışının arkasında 'rekolte düşüklüğü'nün yattığı belirtiliyor.

Rusya'nın 2016 yılında Türk domatesine ithalat sınırlaması koymasının ardından özellikle Antalya bölgesindeki örtü altı üreticilerinin kış dönemindeki domates ekimini azalttığını anlatan Seyyar, "Tarım bu ülkenin üstü açık sanayisidir, tarım iklimsel değişimlerden oldukça etkilenen bir sektör.

Şöyle ki, 2015'te devreye giren Rus yaptırımları sonrası domates ihracatı 2016'da gerileyince, bu sene domates çok daha az ekildi. Dahası, havanın bu yıl soğuk olması, özellikle Antalya bölgesindeki seralarda domates üretimini de düşürdü. Arz-talep dengesinin bu şekilde bozulması sonucunda da iç piyasada fiyatlar tavan yaptı.

4- FİYATLAR NE ZAMAN DÜŞECEK?

Beklenti, mayıs ortası. Üreticiler, özellikle Akdeniz'de hava sıcaklıklarının mayıs ortasından itibaren yükselmesiyle sera domatesinde, yaz başlangıcında da tarla domatesinde artış olacağını, piyasaya daha fazla domates girmesiyle fiyatların eski seviyelerine yaklaşacağını söylüyor.

5- SOSYAL MEDYA NE DEDİ?

Yükselen fiyatıyla evlerde sohbet konusu olan domates, merakla beklenen Erdoğan-Putin görüşmesine de damga vurunca sosyal medyanın da gündemine oturdu. Görüşme sontası 'domates' Twitter'da en çok konuşulan konulardan biri olurken, bakanlar bile 'domatesli' tweet attı. Bazı mesajlar şöyleydi: