7 soruda: ABD'nin yeni İran yaptırımları ne anlama geliyor?

DUVAR - ABD'de Donald Trump yönetimi, İran ile 2015 yılında varılan nükleer anlaşmayla kaldırılan tüm yaptırımları yeniden yürürlüğe koyma kararı aldı. ABD'nin bu ülkeye yönelik ilk aşama yaptırımlarının 7 Ağustos'ta yürürlüğe girmesinin ardından, ikinci dalga yaptırımlar da 5 Kasım'da (yarın) devreye girecek. Sekiz ülke ise yaptırımlardan geçici olarak muaf olacak. Peki ABD yeni yaptırımları hangi gerekçeyle devreye sokuyor, diğer ülkeler ne düşünüyor? Türkiye'nin İran'la ilişkileri nasıl etkilenecek?

1- NÜKLEER ANLAŞMA NEDİR?

ABD'de Barack Obama yönetiminin iş başında bulunduğu dönemde, 2015 yılında P5+1 (BM Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi olan ABD, Çin, Rusya, Fransa ve İngiltere ile Almanya) ve İran arasında imzalanan anlaşma ile İran, uluslararası yaptırımların kaldırılması karşılığında tartışmalı nükleer faaliyetlerini sınırlandırmayı kabul etti. Tahran anlaşmayla BM'nin Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun askeri üslere "kontrollü girişine" izin vermiş oldu. Şüpheli nükleer etkinlik olduğu düşünülen üslere giriş, P5+1 için en önemli taleplerden biriydi. Ancak Tahran, bu denetimlerin İran'ın askeri sırlarını ifşa edecek casusluk faaliyetlerine dönüşmesi endişesi taşıyordu.

Kapsamlı Müşterek Eylem Planı adlı anlaşmayla BM'ye kapsamlı denetim izni veriliyor ancak İran'ın giriş izni taleplerine itiraz hakkı bulunuyor. Tahran uranyum zenginleştirmede kullanılacak santifrüj sayısını anlaşmayla üçte iki oranında azaltmayı, zenginleştirilmiş uranyumunun yüzde 98'ini ülke dışına göndermeyi ve plütonyum üretim reaktörünü de çimentoyla doldurmayı kabul etti. Ancak önümüzdeki ilk 10 yıl içinde zenginleştirilmiş uranyum biriktirmeme şartıyla, uranyum konusunda geliştirme ve araştırma yapmasına izin verildi.

2- TRUMP ANLAŞMADAN NEDEN ÇEKİLMEK İSTİYOR?

Seçim kampanyası döneminde nükleer anlaşmadan çekileceğini vaad eden ABD Başkanı Donald Trump, göreve başlamasının ardından da "İran'la yapılan felaket anlaşmadan çekileceğim" açıklamasında bulundu. Trump anlaşmanın, İran'ın bölgedeki hamlelerini kısıtlamaması ve ülkenin füze denemelerine engel olmaması nedeniyle kötü bir anlaşma olduğunu düşünüyor. Trump, Mayıs ayında da ülkesini "esastan sakat" diye tanımladığı İran ile nükleer anlaşmadan çekme kararı aldı.

3- NÜKLEER ANLAŞMAYI İMZALAYAN DİĞER ÜLKELERİN POZİSYONU NE?

ABD dışındaki P5+1 ülkeleri anlaşmanın devamından yana. Eski İngiltere Dışişleri Bakanı Boris Johnson, Trump'ın Mayıs ayındaki açıklaması ardından ABD'ye giderek Trump'ı anlaşmadan çekilmemeye ikna etmeye çalışmıştı. Trump'ın son açıklaması ardından İngiltere, Almanya, Fransa ile AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temcilsici Federica Mogherini tarafından yayımlanan ortak açıklamada ABD'nin kararı eleştirildi. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise anlaşmanın müzakere edilemez olduğunu, İran'ın anlaşma maddelerinin yeniden görüşülmesine izin vermeyeceğini söylüyor.

4- BÖLGE ÜLKELERİ ANLAŞMAYA NASIL BAKIYOR?

İran ile nükleer anlaşmaya en sert tepki gösteren Orta Doğu ülkesi İsrail olmuştu. İsrail, Trump'ın yaptırımları geri getirme kararını memnuniyetle karşıladı. Bölgenin tek nükleer gücü olan İsrail, kararı "tarihsel boyutları olan kötü bir hata" olarak görüyor.

Suudi Arabistan ve diğer Sünni ülkeler anlaşmaya aynı tonda karşı çıkmasa da, Suriye, Yemen ve başka yerlerdeki savaşları İran'ın körüklediğini düşünüyorlar ve Batı ile İran'ın yakınlaşmasına karşı çıkıyorlar. Türkiye ise anlaşmadan dolayı memnuniyet duyduğunu dile getirmişti. Ankara, yaptırımların yeniden gündeme getirilmesini eleştiriyor.

5- ABD NE ZAMAN, HANGİ ADIMLARI ATACAK?

Yaptırımların ilk dilimi 7 Ağustos'ta devereye girmişti. ABD, yaptırımların ikinci dilimini ise pazartesi günü uygulamaya başlayacak. Pazartesi günkü yaptırımlar; nakliye, gemi yapımı, finans ve enerji alanlarını kapsıyor. Aralarında büyük bankaların, petrol ihracatı şirketlerinin ve deniz taşımacılığı şirketlerinin de bulunduğu 700 birey, tüzel kişilik, gemi ve uçağa yaptırım gelecek.

Amerikan Hazine Bakanlığı, Brüksel merkezli, bankacılık işlemlerinde özellikle uluslararası işlemlerde döviz cinsinden elektronik fon transferi standardını sağlayan bir kod sistemi olan Swift'in, Pazartesi günü İran bankacılık sistemi ile ilişkilerinin kesilmesi konusunda da uyarı yapacak.

6- YAPTIRIMLARDAN HANGİ ÜLKELER MUAF TUTULACAK?

Konuyla ilgili cuma günü bir açıklama yapan ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, söz konusu 8 ülkeyi açıklamadı ama bunlar arasında Hindistan, Japonya, Güney Kore ve Çin'in olabileceği düşünülüyor. Mike Pompeo, bu ülkelerin geçici olarak yaptırımlardan muaf olacaklarını, yani esasen İran ile petrol alışverişini sürdürebileceklerini belirtti. Pompeo, Avrupa Birliği üyelerinin bu ülkeler arasında olmadıklarını da açıkladı. ABD yönetiminin hangi ülkelerin İran yaptırımlarından geçici olarak muaf olacağı ve hangi şirketlerin kara listeye alınacağı konusundaki detaylı açıklamayı pazartesi günü yapması bekleniyor.

7- TÜRKİYE MUAF TUTULACAK MI?

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez cuma günü, ABD'nin İran yaptırımlarında istisna uygulayacağı sekiz ülke arasında Türkiye'nin de olduğunu açıkladı. Dönmez, "ABD'nin İran yaptırımlarında istisna uygulayacağı sekiz ülke arasında Türkiye'nin de olduğu bilgisi bize ulaştı. Bu açıklamadan dolayı memnuniyetimi ifade etmek isterim" açıklamasını yaptı. Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan da Cumartesi günü, Türkiye'nin, ABD'nin İran'a yönelik yaptırımlarından muaf sekiz ülkeden birisi olacağı yönünde haberler geldiğini belirterek, "Biz böyle olmasını bekliyoruz. Pazartesi hep beraber öğreneceğiz" dedi.

Pekcan, geçen yıl Türkiye'nin İran ile ticaret hacminin 10,6 milyar dolar olduğunu, bu yılın 9 ayında 7,4 milyar dolar seviyesinde gerçekleştiğini ifade ederek, bu rakamların geçtiğimiz dönemde İran'a uygulanan ambargolardan sektörlerin de etkilendiğini gösterdiğini belirtti. Pekcan, bunun Türkiye'nin bulunduğu coğrafya ile alakalı bölgesel bir sorun olduğunu dile getirerek, "Biz bu coğrafyadayız, Suriye, Irak, İran bizim komşularımız. Biz bu gerçekle yaşamak, ticaretimizi sürdürmek zorundayız." ifadelerini kullandı. (Kaynak: BBC Türkçe)