8 soruda 'bağımsız Kürdistan' referandumu

DUVAR - Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY), 25 Eylül'de bağımsızlık referandumu düzenleyecek. Yüksek bir oranla çıkması beklenen 'evet' sonucu, Erbil'in ertesi gün hemen bağımsızlık ilan edeceği anlamına gelmiyor. Ancak Erbil'in başta Bağdat yönetimi olmak üzere Türkiye ve İran gibi komşularıyla ilişkilerinin etkileneceği, güç dengelerinin değişeceği kesin.

Peki Iraklı Kürtlerin IŞİD'in gerilemesiyle eşzamanlı düzenleyeceği bağımsızlık referandumu ne anlama geliyor? Oylama neyi değiştirecek, bağımsızlık ne zaman ilan edilecek?

1- NE OLACAK?

IKBY Başkanı Mesut Barzani, referandumun 25 Eylül'de düzenleneceğini Twitter hesabından duyurdu. Bazani, Pirmam’da siyasi parti temsilcileriyle biraraya geldiği toplantının ardından "Bağımsızlık referandumu tarihinin 25 Eylül Pazartesi günü olarak belirlendiğini duyurmaktan ötürü mutluyum" mesajını paylaştı. Söz konusu toplantıya, Değişim Hareketi (Goran) ile İslami Topluluk Partisi (Komel) temsilcileri katılmadı.

Bu toplantıda alınan kararla birlikte, 25 Eylül'de halka "Bağımsızlığı destekliyor musunuz?" sorusu sorulacak.

Referandumun BM gözlemcileri tarafından denetleneceği iddiaları ise yalanlanmış durumda.

2- NEDEN?

IKBY'nin bağımsızlık talebi için sunduğu resmi gerekçe, 'her yolun denenmesine rağmen Bağdat'la anlaşmazlıkların aşılamadığı' yönünde. Kendi kaderini tayin hakkını savunan Barzani, haziran sonunda Washington Post'a yazdığı makalede “Aşılan yüz yıllık süreçte Kürtlerin Irak’la birleştirilmesi girişimleri sadece Kürtler açısından değil, Iraklılar açısından da başarılı olmamıştır” diyordu.

Somut anlaşmazlık ve güvensizlik yaratan konularsa sır değil:

• Kerkük ve diğer tartışmalı bölgelerin kim tarafından yönetileceği konusunda, Irak anayasasının meşhur 140'ıncı maddesinin 31 Aralık 2007'den önce düzenlenmesini şart koştuğu referanduma Bağdat tarafından bir türlü geçit verilmemesi;
• Ülkenin mevcut sahalarından elde edilen petrol gelirlerinin anayasaya göre paylaşılması öngörülürken, Kürt yönetiminin yine anayasadaki bir boşluktan faydalanarak 2013'ten bu yana yeni petrol sahaları açması ve petrolü Türkiye üzerinden tek taraflı olarak satması;
• Bağdat yönetiminin 2014'te, merkezi hükümeti güçlendiren Nuri el Maliki'nin başbakanlığında, IKBY'ye ulusal bütçeden ayrılan payı kesmesi; bölgenin asayiş gücü olan peşmergeye yardımın kesilmesi; bütçe kesintisinin bölgede derin bir ekonomik krize yol açması.

3- REFERANDUM NERELERDE DÜZENLENECEK?

Oylamanın özerk Kürt bölgesinin üç vilayeti olan Erbil, Duhok ve Süleymaniye'nin yanı sıra hem IŞİD'den temizlendikten sonra peşmerge kontrolü altında kalan hem de Kerkük gibi Bağdat'la tartışma konusu olan bölgelerde de düzenlenmesi bekleniyor.

Sandık kurulacağı belirtilen tartışmalı bölgeler arasında, Kerkük, Hanekin, Sincar ve Mahmur da bulunuyor.

4- 'EVET' ÇIKARSA NE OLACAK?

Oylamadan ezici bir çoğunlukla 'evet' sonucu çıkması beklense de bu, Erbil'in hemen ertesi gün tek taraflı bağımsızlık ilan edeceği anlamına gelmiyor. Oylama Bağdat'ın onayıyla düzenlenmediği için bağlayıcı değil. Ancak Erbil yönetimi, 'evet' sonucunun kendilerine IŞİD sonrası Irak'ta daha fazla söz hakkı ve Bağdat'la anlaşmazlıklarda daha fazla müzakere gücü sağlayacağını umuyor.

Nitekim, merkezi hükümetin eski dışişleri bakanı, KDP'nin üst düzey yöneticisi ve Barzani'nin de dayısı olan Hoşyar Zebari, 'evet sonucunun otomatik bir bağımsızlık ilanı anlamına gelmediğini' söyledi. Zebari, oylamanın Bağdat'la bağımsızlık müzakerelerinde Kürtlerin elini güçlendireceğini belirtti.

Zebari: Evet ayrılık anlamına gelmez

5- NEDEN ŞİMDİ?

Barzani geçmişte birçok kez referandum çağrısı yapmış, Ocak 2005'te Irak genel seçimleriyle eşzamanlı olarak, bağlayıcı olmayan bir gayrıresmi bağımsızlık referandumu düzenlenmişti. Oylamada bağımsızlık için 98.8 oranında 'evet' oyu çıkmıştı. Ancak bu sonuçlar sembolik görülmüştü. Şimdi, IŞİD'in Irak'ta yenilgiye uğratılmasıyla eşzamanlı bir resmi referandumla, Erbil yönetiminin somut kazanımlar elde etmek istediği yorumu yapılıyor.

Bunlardan ilki, toprakla ilgili. IKBY, IŞİD'le üç yıldır devam eden savaşta, Bağdat'la tartışmalı olan bir dizi bölgede kontrolü ele geçirmiş durumda. Petrol zengini Kerkük de bu bölgelerden biri. Yorumcular, Erbil'in referandumu bu bölgeler üzerindeki kontrolünü somutlaştırma ve meşrulaştırma aracı olarak kullanacağını belirtiyor. Bu yoruma göre, IŞİD'le savaşın üzerinden çok geçmeden yapılacak bir referandum, peşmergenin söz konusu bölgelerden çekilmesi için baskı yapılmasının önüne geçecek.

Bir diğer 'somut' kazanım beklentisiyse, Iraklı Kürtlerin Bağdat'taki rolüyle ilgili. Mezhepsel hatlarla bölünmüş olan Irak'ta, Saddam Hüseyin'in devrildiği 2003'ten bu yana genel seçimlerden sonra ortaya çıkan parçalanmış tabloda Kürtler kilit rol oynadı. Ancak bu rol yine de sınırlı kaldı. Sözgelimi, 2010 seçimleri sonrasında hükümet bir türlü kurulamazken, Kürtler kendi çıkarlarının korunması karşılığında Nuri el Maliki'nin ikinci kez başbakan olmasına destek verdi. Ancak Maliki başbakan olduktan sonra anlaşmazlıklar tırmandı.

Irak şimdi Nisan 2018'deki genel seçimlere hazırlanıyor. Bu oylama öncesi bağımsızlık referandumu düzenlenmesi de, Kürtlerin Irak siyasetindeki ağırlıklarını genel seçim öncesi artırma, daha güçlü bir hale gelerek yeni ittifaklar kurma hamlesi olarak da yorumlanıyor.

6- 'İÇ SİYASET' NE DURUMDA?

Iraklı Kürtlerin ezici çoğunluğu bağımsızlık yanlısı olsa da, sürecin nasıl işlemesi gerektiği konusunda siyasi partiler arasında görüş ayrılıkları var. Bölgesel parlamento Ekim 2015'ten bu yana toplanmıyorken, Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokratik Partisi'nin (KDP) girişimiyle parlamento dışında alınan karara tepkiler yok değil.

Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ile Goran hareketi, sürecin parlamento üzerinden yürütülmesi gerektiği yönünde bir dizi çıkış yaptı. Goran, KDP liderliğindeki referandum komitesine de katılmadı. KYB komitede temsil ediliyor.

Dahası, bölgede 6 Kasım'da parlamento seçimleri düzenlenecek. Dolayısıyla referandumun bu seçimlerde oy kazanmak için bir kampanya unsuruna dönüşmesi de bekleniyor.

7- 'İÇERİDEKİ' ELEŞTİRİLER NE?

Bölge parlamentosunun iki yıldır toplanmaması ve ekonomik kriz nedeniyle, referandumun şu an için IKBY'nin önceliği olmadığını savunan -küçük de olsa- bir kesim var. Süleymaniye'deki Amerikan Üniversitesi'nden Dr. Choman Hardi, Rudaw gazetesine yaptığı açıklamada eleştirileri şöyle özetliyor:

"Bu karar, Kürt hükümetindeki yaygın yolsuzluktan, zorlu ekonomik durumdan, demokratik ilkelerin altının oyulmasından ve Barzani ailesinin diktatörlük yolunda attığı adımlardan endişe duyanlar için rahatsız edici. İnsanlar nihayet bu çok önemli konuda oy verme şansına sahip olacaklarını düşünse de, mevcut şartlarda referandumun tek yapacağı şey, dikkatleri hükümetin yolsuzlukları ele almaktaki, halkına ekonomik güvenlik sağlamaktaki ve demokratik bir sistem inşa etmekteki başarısızlığından başka yöne çevirmek. Şu an alınacak bir 'evet' sonucu, Barzani'nin gücünü pekiştirmesine ve başarısız hükümetini meşrulaştırmasına yarayacaktır."

8- TEPKİLER NE YÖNDE?

IKBY'nin referandum komitesi yurtdışı temaslarına başlamış durumda. İlk ziyaret geçen hafta Briksel'e gerçekleştirildi; Avrupa Birliği yetkilerine bilgi verildi.

Ancak Bağdat yönetiminiden de, Irak siyaseti üzerinde daha etkili olan ülkelerden destek gelmiş değil. Açıklamalar özetle şöyle:

BAĞDAT: Bağdat yönetimi referandumu yasadışı addediyor. Irak Başbakanı Haydar Abadi, Kürtlerin kendi kaderini tayin hakkını tanımakla beraber oylamaya karşı çıktığını ve sonuçların reddedileceğini açıkladı. Irak hükümetinin resmi açıklamasında, "Hiçbir taraf, diğer taraflara danışmadan Irak hükümetinin kaderini kendi kendine belirleyemez" denildi.

WASHINGTON: Amerikan yönetimi, 'birleşik, federal ve demokratik' bir Irak yönündeki resmi politikasından geri adım atmış değil. ABD Dışişleri'nin ilgili açıklamalarında Kürtlerin kendi kaderini tayin hakkının desteklendiği belirtilse de, oylamadan endişe duyulduğu vurgulandı. ABD'den referanduma açık destek gelmiş değil.

'Bağımsız Kürdistan tepkisi 5 ay sürer'

ANKARA: Türkiye, oylamaya karşı olduğunu ve bağımsız bir Irak Kürdistanı'nın tanınmayacağını açıkladı. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan uluslararası basına demeçlerinde de referanduma karşı açıklamalar yaparken, son MGK kararlarında şu ifadeler yer aldı: "Irak Kuzeyi Bölgesel Yönetimi'nin aldığı referandum kararının, hukuken ve fiilen uygulanamayacağı, bu teşebbüsün vahim bir hata olduğu ve istenmeyen sonuçlar doğuracağı belirtilmiştir."

TAHRAN: İran yönetimi de referandumu kabul etmeyeceklerini açıkladı. Son olarak, İran Genelkurmay Başkanı Muhammed Bakıri "Bu asla Irak'ın komşuları tarafından kabul edilebilir değildir. Irak'ın bağımsızlık ve toprak bütünlüğünün korunması ülkedeki tüm mezhep ve etnik grupların yararıdır" dedi.