ABD seçimleri: Sihirli sayı 270

DUVAR – Her dört yılda bir düzenlenen ABD başkanlık seçimleriyle ‘Amerika’yı yeniden keşfediyoruz’. Ülkede uygulanan başkanlık seçimlerinin kendine has sistematiği, her oylama gecesinde kafaları karıştırıyor. Salı gecesi 50 eyalet ve özel statüsü bulunan başkent Washington D.C.’de yapılan 51 oylamanın sonuçlarına bakarken, “Niye ekranda bu kadar çok sayı var ki?” diye sormak işten bile değil.

İşte 8 Kasım öncesinde Amerikan seçim sistemiyle ilgili bilmeniz gerekenler:

DOĞRUDAN HALK SEÇMİYOR!

• ABD’de başkanlar ve yardımcıları, doğrudan halk tarafından seçilmiyor. Halk oy veriyor ama adaylara değil. Nihai sonucu, ‘electoral college’ adı verilen seçici kurulun 538 üyesi/delegesi belirliyor. Bu şu anlama geliyor: Amerikalılar 8 Kasım’da sandığa gittiğinde, doğrudan başkan adaylarına değil, kendi eyaletlerindeki ‘seçici kurul’a oy verecek; bu kişileri, kendileri adına oy vermek için yetkilendirecek.

NEDEN DOĞRUDAN DEĞİL?

• ABD’nin ‘Kurucu Atalar’ının oluşturduğu bu başkanlık sistemi, ‘halktan en çok oyu alan kişi’nin her zaman seçilmesi anlamına gelmediği için yıllardır ‘arkaik’ veya ‘antidemokratik’ gibi eleştirilere maruz kalıyor. Ancak sistem ilk kurulduğunda eyaletler arasında denge oluşturarak ‘çoğunluğun tiranlığı’na set çekiyordu. Sözgelimi, Kaliforniya’dan tek bir oy bile almamış bir adayın seçilme ihtimalini engelliyordu. Bir seçimi halk oylamasında daha çok oy almasına rağmen ‘electoral college’ nedeniyle kaybeden dört aday oldu. Bu oylamaların üçü 1800’lerde, sonuncusuysa Demokrat aday Al Gore’un Cumhuriyetçi George W. Bush’a karşı kaybettiği 2000’de yapıldı.

Hangisi gelirse Türkiye nasıl etkilenecek?

EYALETLERİN DELEGE SAYISI NASIL BELİRLENİYOR?

• Delege sayıları nüfusa oranla belirleniyor. Sözgelimi, ABD’nin en büyük dördüncü eyaleti olan Montana’nın 2016 seçimlerinde üç, en küçük ikinci eyaleti olan Rhode Island’ın ise dört delegesi var.

NEDEN 538 DELEGE?

• ABD seçimlerinde, 1964’ten bu yana 538 delege var. Bu sayının çıkış noktası, Amerikan Kongresi’ndeki ‘vekil’ sayısı. Kongre’nin iki kanadı var: Her eyaletin ikişer senatör gönderdiği 100 üyeli Senato ve her eyaletten tamamen nüfusa oranla belirlenen sayıda temsilci gönderilen 435 üyeli Temsilciler Meclisi. Seçici kurulda, bu iki sayının üzerine, özel statü sahibi D.C. için de üç delege bulunuyor.

İKİ AŞAMALI SEÇİM

• ABD’de başkanlık seçimleri iki aşamalı yapılıyor: İlki, 8 Kasım’daki gibi halkın doğrudan sandığa gittiği oylama. Seçimin ikinci aşamasıysa Aralık ayında düzenlenecek. 8 Kasım’da halk tarafından yetkilendirilen 538 kişi kendi eyaletlerinde oy verecek. Kazanan adayın, 538 delegenin en az 270’inin oyunu (yarısından bir fazlasını) alması gerekiyor.

OYLAR NASIL HESAPLANIYOR?

• Her eyalette halktan en çok oyu alan aday, bütün delegeleri de ‘kazanıyor’. Yani Kaliforniya’da Clinton kazanırsa 270’de 55, Teksas’ta da Trump kazanırsa 270’de 38 delegeyi garantilemiş oluyor.

‘SALINCAK EYALET’ NE DEMEK?

• Bir de her Amerikan seçiminde gündeme gelen ‘swing/salıncak’ eyaletler meselesi var. Bu eyaletler kime oy verecekleri önceden kestirilemediği, yani seçimin sonucunda büyük rol oynadıkları için bu isimle adlandırılır. Sözgelimi Teksas geleneksel olarak Cumhuriyetçilere, Kaliforniya da Demokratlara oy verdiği için iki parti de bu eyaletleri ‘güvenli’ görür ve fazla kampanya yapmaz. Fakat bazıları daha ‘oynak’tır; iki tarafa da meyledebilir. Florida, Ohio, Colorado, Kuzey Carolina, Nevada gibi. Seçim geceleri gözler genelde bu eyaletlerde olur.

GÜVENDİĞİNİZ EYALETLERE 'KAR YAĞABİLİR'!

• Ancak seçim yaygın olarak zannedildiği gibi sadece bu ‘salıncak eyaletler’ üzerine oynanmıyor. 2000 seçimlerinde Cumhuriyetçi aday George W. Bush’u Beyaz Saray’a getiren tek şey, bir salıncak eyalet olarak Florida’yı tartışmalı biçimde alması değildi. Bush aynı zamanda, Demokratların ‘güvenli’ saydığı Batı Virginia’yı da kendine döndürmeyi başarmıştı. Batı Virginia’daki dört delegenin oyu da belirleyici olmuştu.

‘SEÇİCİ KURUL’A NEDEN GÜVENİYORLAR?

• Amerikan başkanlık seçimlerinde akla gelen ‘hınzır’ sorulardan biri şu oluyor: Ya, mesela, demokrat Kaliforniya’nın Kasım seçimlerinde yetkilendirdiği 55 delegeden bazıları Aralık’ta sandığa gitmez, daha kötüsü Cumhuriyetçilere oy verirse? ‘Sadakatsiz delege’ler sık görülen bir mefhum değil. Zira delegelerin hepsi kendi partilerinin önde gelen üyelerinden oluşuyor ve seçimle delege oluyorlar. Yani partilerine sırt çevirmeleri kendi kariyerlerini de tehlikeye atmaları anlamına geliyor.

Bununla birlikte, 1836 seçimlerinde Virgina’nın 23 kişilik delege ekibinin tamamı, Demokrat Parti’nin başkan yardımcısı adayı Richard Mentor Johnson’a sırt çevirmişti. Gerekçe, Johnson’ın siyah kölesi Julia Chinn ile ilişkisinin olmasıydı. Johnson bu nedenle seçimi kazanamadı; Senato’da yapılan oylamayla başkan yardımcısı olabildi.

2016 seçimlerinde de, özellikle Cumhuriyetçi Parti’nin önce gelen çok sayıda üyesinin Trump’a şimdiden sırt çevirmesi nedeniyle benzer bir durum senaryolar dahilinde. Zira Amerikan anayasasında delegelerin ‘sadakatsiz’ davranmasına karşı bir madde yok.

ABD BU SİSTEMDE NEDEN ISRARCI?

• Savunucularına göre bu sistem, öncelikle çoğunluğun tiranlığına veya ‘uygunsuz’ bir adayın seçilmesine karşı son ana kadar bir denetim mekanizması sağlıyor. İkincisi, bir adayın kazanmak için çok farklı seçmen kitlelerinin desteğini almasını, yani politikalarını çoğunluğa göre değiştirmesini gerektiriyor. Zira, sadece ülkenin güneyinde çok sayıda eyaleti kazanmak, 270 delegenin oyunu garantilemiyor. Veya Kuzey Dakota, Güney Dakota, Montana, Wyoming, Vermont, New Hampshire, Connecticut ve Batı Virgina eyaletlerinin sekizinde birden kazansanız bile, coğrafi olarak geniş bir alana yayılmış gibi görünmekle beraber, sadece 31 delegenin oyunu almışsınız demektir…

HİLEYİ ENGELLİYOR

• ‘Seçici Kurul’ sistemi, seçimlerde hile yapılmasını da zorlaştırıyor. Doğrudan seçimde çalınan her oy hile anlamına gelirken, Amerikan sisteminde nihai sonucu değiştirebilecek bir hile yapmak salıncak eyaletlerinde hepsinde zorlu bir ‘plan’ gerektirir…