Belgesel sinema tüm dünyada girerek güçlenirken Türkiye’de tam tersi bir süreç işliyor. 2014’te Antalya Film Festivali’nde “Yeryüzü Aşkın Yüzü Oluncaya Dek” ile başlayan, ertesi yıl İstanbul Film Festivali’nde “Bakur” ile tırmanan sansür uygulamalarından en çok belgeseller nasibini alıyor. Ki bu iki film ilk örnekler de sayılmaz. Öncesinde de “Dersim 38” ve “Berivan” gibi birçok belgesel sansür ile karşılaşmıştı.
Belgesel sinemanın sıkıntıları bununla da sınırlı değil üstelik. Bu sansür dalgasına göğüs germek ve geriletmek yerine belgesel bölümlerini çıkarmak, ‘politik’ filmlerden kaçınmak için ‘tematik’ işleri göstermek ya da doğrudan davet yoluyla belgesel seçkisi oluşturmak festivallerin tutumu haline geldi. Buna bir de ülkede belgesel yapmak için kaynak bulma sorunları eklendiğinde durum biraz daha can sıkıcı hale geliyor.
Her şeye rağmen belgesellerin seyirciyle buluşabilmesi için oluşturulan kanallar var çok şükür ki. Bunlardan birisi de 12 yıldır dünyanın en iyi belgesellerini sinemaseverlerle buluşturan Documentarist İstanbul Belgesel Günleri. Bu yıl 15-20 Haziran tarihleri arasında düzenlenecek festivalin gösterim mekânları Aynalı Geçit, Vault34/Yeşilçam Sineması ve Kadıköy Sineması. Yan etkinlikler ise Yapı Kredi Kültür Sanat'ta gerçekleşecek.
Festivalin bu yılki konuk ülkesi ve onur konuğu dikkat çekici. Yakın dönemde halkının demokrasi talepleriyle dikkat çeken Sudan konuk ülke olarak festivaldeki yerini alacak. Bu yıl Berlin Film Festivali’nde gösterilen, benim de İstanbul Film Festivali’nde görüp hayran kaldığım “Ağaçlardan Bahsetmek” bu bölümün öne çıkan yapımı. Belgesel, 1960’lı yıllardan başlayarak 80’lerin sonuna kadar filmler üreten Sudan Film Grubu’nun birkaç üyesinin Ömer El Beşir diktatörlüğünde geçen 30 yılını anlatıyor. 1989 yılında askeri darbeyle ülke yönetimini ele alan El Beşir’in ilk icraatlarından birisi sinema salonlarını kapatmak olmuş. Film bu dönemde hapis, sürgün gibi ağır bedeller ödemek zorunda kalan bu insanların yıllar sonra bir sinema salonunu yeniden faaliyete geçirme çabalarına odaklanıyor. Yönetmen Suhaib Gasmelbari, ülkenin en önemli filmlerinin yaratıcısı olan bu insanlarla geçmişi de masaya yatırıyor. Diktatörlük altında yaşamanın zorlukları, sinemaya verilen uzun aranın yaraları aktarılırken, El Beşir’in devrilmesinin hemen arifesinde yeniden sinemayla kurmaya çalıştıkları bağ garip bir ironi oluşturuyor. “Ağaçlardan Bahsetmek”, sinema ve hayata karşı coşkularını hiç yitirmemiş bir grup ‘ihtiyar’ filmcinin göz kamaştıran hikayesi. Mutlaka görün. Bu bölümde Sudan Film Grubu kurucularının 1960, 70 ve 80'lerde ürettiği kısa filmlerden bir seçki restore edilmiş kopyalarıyla sunulacak. Almanya'da restore edilen filmler Berlinale Forum'un ardından ilk kez Türkiye seyircisiyle buluşacak.
Filmleri birçok prestijli festivalde gösterilen, 2005’te “The Liberace of Baghdad” ile Sundance’te jüri özel ödülü kazanan, 2016’da “A Syrian Love Story” ile BAFTA’ya aday olan İngiliz belgesel yönetmeni Sean McAllister ise festivalin onur konuğu. İşçi kökenli bir aileden gelen ve sinemayı kendi kendine öğrenen yönetmenin bu iki önemli filminin yanı sıra “Kuzeyli Bir Can”, “Zoraki Devrimci” ve “Japonya: Bir Aşk ve Nefret Hikâyesi” filmleri de Documentarist kapsamında kaçırılmaması gereken yapıtlar arasında yer alıyor.
30'dan fazla filmin seçildiği Türkiye Panorama bölümünde “Aether”, “Kuyu”, “Kumun Gecesi”, “Kazım”, “Baştan Başa”, “Anadolu Turnesi” ve “Açık Kamera” gibi yılın dikkat çekici yapımları da yer alıyor. Yaratıcı belgeselin dünyadaki en taze örneklerinin sunulduğu Eleştirmenler Ödülü Adayları bölümünde ise “Buddy”, “İsviçreli Chris”, “Gönülçelen: Değişik Bir Aşk Hikayesi”, “Josephine Baker: Bir Uyanış Hikâyesi”, “Rüzgarın Götürdüğü” ve "Daraya: Bombalar Altında Bir Kütüphane" dikkat çekiyor.
“Uluslararası Panorama”, “Çocuklarla Büyürken”, “Kuir Belgeseller” ve “Canlandırma Belgeseller” başlığı altında da onlarca filmin seyirciyle buluşacağı Documentarist, içinde bulunduğumuz dünyanın hal ve gidişatına dair ‘sağlıklı bilgi’ için de bulunmaz bir fırsat aynı zamanda. Documentarist programı ve gösterim saatlerini öğrenmek için: http://www.documentarist.org/tr