Akademisyenlerden Ayasofya için açık mektup

DUVAR - Aralarında dünyaca ünlü Bizans ve Osmanlı tarihçisinin bulunduğu onlarca akademisyen bir açık mektup kaleme alarak, 1500 yıllık Ayasofya'nın statüsünün müze olarak korunması çağrısı yaptı. Akademisyenler, "Kanaatimizce temel mesele, 'Ayasofya müze mi yoksa camii mi olsun?' değil, bilakis 'Ayasofya’yı en iyi şekilde nasıl koruyabiliriz?' olmalı" dedi; "Endişemiz, süregelen ve hâlihazırda sadece ‘söylem münakaşası’ şeklinde seyreden tartışmaların Ayasofya’nın tarihi ve arkeolojik bulgularının zarar görmesi ve sanat eserlerinin gizlenmesi ile sonuçlanacak benzer şekilde özensiz ve yanlış müdahalelere maruz kalması" ifadelerini kullandı.

'SİYASETE ÂLET EDİLEMEYECEK KADAR GÜZEL VE ÖNEMLİ BİR BELGE'

"Ayasofya yerel ve bölgesel siyasete âlet edilemeyecek kadar güzel bir anıt ve önemli bir tarihi belge" denilen açık mektupta şu çağrıda bulunuldu: "Birbiri ardına gelen Bizans, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti yönetimleri bu anıtı zamanın yıkıcı etkilerinden korumuş ve değerini sadece kendileri için değil, bizler de dâhil olmak üzere bütün gelecek nesiller için muhafaza etmeyi başarmıştır. Mevcut Türkiye Cumhuriyeti devletinin bu korumacı ve sorumluk sahibi idare geleneğini sürdürmesi bizim, Bizans ve Osmanlı tarihi, kültürü ve sanatları üzerine çalışan bilim insanları için hayati öneme sahip."

MEKTUBUN TAM METNİ

Ayasofya'nın müzeye dönüştürülmesiyle ilgili 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararının iptali talebiyle Danıştay'da açılan davanın ilk duruşmasından önce yayımlanan mektubun tam metni şöyle:

"Değerli meslektaşlarımız,

2 Temmuz 2020 tarihinde T.C. Danıştay Başkanlığı Ayasofya’nın resmi statüsü ile ilgili kararını kamuoyuna duyuracak. Çeşitli bilim dernekleri ve kuruluşlar bu gelişmeyle ilgili kaygı ve endişelerini dile getirmeye devam ediyorlar. Bizans ve Osmanlı tarihi, kültürü ve sanatları üzerine araştırma yapan bilim insanları olarak bizim bu metni kaleme almaktaki amacımız henüz alınmamış bir karara itiraz etmek değil, ortak kaygılarımızı hâlihazırda sahip olduğumuz bilgilere dayanarak açıklığa kavuşturmak.

Kanaatimizce temel mesele “Ayasofya müze mi yoksa camii mi olsun?” değil, bilakis “Ayasofya’yı en iyi şekilde nasıl koruyabiliriz?” olmalı. Başka bir deyişle biz, yapının işlevi meselesi ile idaresini (ve koruma sorumluluğunu) birbirinden ayrı tutuyoruz. Endişemiz, yapının işlevine dair süregelen tartışmaların önümüzde duran elzem sorunlara cevap verebilecek ölçekte bir idari strateji geliştirmeye engel olması. Özellikle yapının tarihi dokusunun korunması, Bizans ve Osmanlı eserlerinin görünürlüğünün devamı, kitle turizminin sağlıklı bir şekilde idamesi ve deprem tehlikesine karşı gerekli tedbirlerin alınması gibi meseleler bizim için öncelik taşıyor.

Bilindiği üzere 1453’ten 1934’e dek cami olarak hizmet veren Ayasofya’nın idaresi Fatih Sultan Mehmet’in kurduğu vakıf tarafından sağlanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin 1923’te ilanından sonra bu ve benzer vakıfların temsil ve idaresi Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne geçmiştir. 1920’lerin sonuna kadar camii olarak kullanılmaya devam eden Ayasofya’da bu durum ihtiyaç sonucu başlayan restorasyonu yürüten ekibin 1931’den itibaren mozaik bezemeleri gün yüzüne çıkarmasıyla değişmiştir. Bu tarihi kazanımın yadsınamaz önemi dönemin Bakanlar Kurulu’nu binanın idare ve denetimini Maarif Bakanlığı’na devretmeye teşvik ve ikna etmiştir.

'GÜNÜMÜZDE DE CAMİ OLARAK FAALİYET GÖSTERİLİYOR'

Yapının idaresinin el değiştirmesi ile eş zamanlı meydana gelen işlev değişikliği sonucunda Ayasofya ibadete kapanmıştır. Bununla beraber bu dönüşüm mutlak olmamış, tarihi yapının hem işlevi hem de idaresi o tarihten beri muhtelif değişikliklere uğrayarak bugüne kadar gelmiştir. Ayasofya günümüzde, Maarif Bakanlığı’ndan ayrılan T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yönetiliyor. Bir yandan da yapının işlevinin hudutları gittikçe daha görünür olan Müslüman cemaatin isteklerini karşılayabilmek maksadıyla genişletilmiştir. 1991’de Hünkar Mahfili Müslüman cemaatin ibadetine açılmış, 2016’dan bu yana ise tam zamanlı bir imam Ayasofya’da hizmet vermeye başlamıştır. Günümüzde minarelerinden ezan sesi yükselen yapıda Kadir Gecesi Kur’an tilaveti ve dualarla kutlanıyor.

Patrik Bartholomeos'tan Ayasofya çağrısı

Bu açıdan Ayasofya hâlihazırda hem bir müze hem de camii olarak faaliyet gösteriyor. Bildiğimiz kadarıyla yapının ibadethane rolünün genişletilmesi şu ana dek Ayasofya’ya herhangi bir zarar vermemiş, içinde yer alan sanat eserlerinin yeniden gizlenmesine sebep olmamıştır. Bu bağlamda T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ehil ve sorumluluk sahibi bir idare sergilemeye devam etmekte.

Bununla beraber uzun yıllardır muhtelif sesler yapının sorumluluğunun T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bırakılmasının gayri meşru olduğunu iddia ediyor. Bu kişiler vakıf taşınmazlarını yöneten vakfiyelerin ebedi ve değişmez olduğunu, bu nedenle Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin 1934’te Ayasofya’yı ‘sekülerleştirme’ yetkisine sahip olmadığını savunuyorlar. Bu iddiaya göre, binanın meşru idare mercii Vakıflar Genel Müdürlüğü.

'TRABZON'DAKİ AYASOFYA'DA FRESKLER KAPATILDI'

Son yıllarda Vakıflar Genel Müdürlüğü devraldığı diğer Bizans dönemi anıtsal eserlerini Müslüman ibadetine açtı. Elimizde olumsuz bir örnek olarak 2013’ten beri idaresi ve uğradığı değişiklikler itiraz ve eleştirilere neden olan Trabzon’daki diğer Ayasofya bulunuyor. Bu tarihi yapıyı ibadete uygun hale getirmek için iç mekânına müdahale eden paravanlar yerleştirilerek Bizans freskleri kapatılmış ve taban mozaiklerinin üzeri ahşap ile örtülmüştür. Güncel tartışmalarda kendine daha az yer bulabilmiş ama uğradığı zararlar çok daha derin ve kalıcı olan Trakya Vize’deki Küçük Ayasofya ise 2006’da geçirdiği restorasyondan tarihi dokusu ciddi şekilde hasar alarak çıkmıştır.

Endişemiz, süregelen ve hâlihazırda sadece ‘söylem münakaşası’ şeklinde seyreden tartışmaların Ayasofya’nın tarihi ve arkeolojik bulgularının zarar görmesi ve sanat eserlerinin gizlenmesi ile sonuçlanacak benzer şekilde özensiz ve yanlış müdahalelere maruz kalması.

'TÜRKİYE'NİN SORUMLULUK SAHİBİ İDARE GELENEĞİNİ SÜRDÜRMESİ LAZIM'

Ayasofya yerel ve bölgesel siyasete âlet edilemeyecek kadar güzel bir anıt ve önemli bir tarihi belge. Birbiri ardına gelen Bizans, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti yönetimleri bu anıtı zamanın yıkıcı etkilerinden korumuş ve değerini sadece kendileri için değil, bizler de dâhil olmak üzere bütün gelecek nesiller için muhafaza etmeyi başarmıştır. Mevcut Türkiye Cumhuriyeti devletinin bu korumacı ve sorumluk sahibi idare geleneğini sürdürmesi bizim, Bizans ve Osmanlı tarihi, kültürü ve sanatları üzerine çalışan bilim insanları için hayati öneme sahip.

Saygılarımızla"

Mektubun imzacıları şöyle:

Elizabeth Agaiby, University of Divinity, Melbourne

Panagiotis A. Agapitos, Max-Planck Institute, Frankfurt

Suzanne Conklin Akbari, Institute for Advanced Study, Princeton, NJ

Ladan Akbarnia, The San Diego Museum of Art

Engin Akyürek, Koç Üniversitesi

Nabil Al-Tikriti, University of Mary Washington

Joseph Alchermes, Connecticut College

Juan Antonio Álvarez-Pedrosa, Universidad Complutense Madrid

Benjamin Anderson, Cornell University

Achim Arbeiter, Georg-August-Universität, Göttingen

Tülay Artan, Sabancı University

Kameliya Atanasova, Washington and Lee University

Marie-France Auzépy, Université Paris 8

Michele Bacci, Universität Freiburg

Heather A. Badamo, University of California, Santa Barbara

Jennifer Ball, City University of New York

Thomas M. Banchich, Canisius College, Buffalo

Charles Barber, Princeton University

Karen Barkey, University of California, Berkeley

Sarah Bassett, Indiana University

Floris Bernard, Ghent University

Patricia Blessing, Princeton University

Elizabeth S. Bolman, Case Western Reserve University

Antje Bosselmann-Ruickbie, Justus-Liebig-Universität, Gießen

Emmanuel C. Bourbouhakis, Princeton University

Ra’anan Boustan, Princeton University

Grigor Boykov, Austrian Academy of Sciences

Sarah T. Brooks, James Madison University

Suna Çağaptay, University of Cambridge and Bahçeşehir University

Averil Cameron, University of Oxford

Merih Danali Cantarella, Wake Forest University

Giancarlo Casale, European University Institute

Sinem Casale, University of Minnesota

Marica Cassis, University of Calgary

Manuel Antonio Castiñeiras González, Universitat Autònoma de Barcelona

Annemarie Weyl Carr, Southern Methodist University

Anne-Laurence Caudano, University of Winnipeg

Michail Chatzidakis, Humboldt University, Berlin

Mehreen Chida-Razvi, SOAS, University of London

Christina Christoforatou, Baruch College, City University of New York

Juan Signes Codoñer, University of Valladolid

Barbara Crostini, Uppsala University

James Crow, University of Edinburgh

Jon C. Cubas Díaz, Georg-August-Universität, Göttingen

Anthony Cutler, Pennsylvania State University

Vladimir Cvetkovic, University of Belgrade

Manuela De Giorgi, Università del Salento

Aitor Fernández Delgado, Universidad de Alcalá

Nathan S. Dennis, University of San Francisco

Stefanos Dimitriadis, Westfälische Wilhelms-Universität, Münster

Heidemarie Doganalp-Votzi, University of Vienna

Anastasia Drandaki, National and Kapodistrian University of Athens

Ivan Drpić, University of Pennsylvania

John M. Duffy, Harvard University

A. Asa Eger, University of North Carolina at Greensboro

Susanna Elm, University of California, Berkeley

Olga Etinhof, Russian State University for the Humanities

Vera von Falkenhausen, Università degli Studi di Roma “Tor Vergata”

Mary Farag, Princeton Theological Seminary

Elizabeth Fisher, George Washington University

Vicky Foskolou, University of Crete

Georgia Frank, Colgate University

Peter Frankopan, University of Oxford

Stig Frøyshov, University of Oslo

Ivan Foletti, Masaryk University

Miguel Gallés, Universitat Autònoma de Barcelona

Fani Gargova, University of Vienna

Niels Gaul, University of Edinburgh

Rachel Goshgarian, Lafayette College

Sharon Gerstel, University of California, Los Angeles

Elina Gertsman, Case Western Reserve University

Ludovico V. Geymonat, Louisiana State University

Rossitsa Gradeva, American University in Bulgaria

Susan L. Graham, Saint Peter’s University

Geoffrey Greatrex, University of Ottawa

Heather Grossman, University of Illinois Urbana-Champaign

Christiane Gruber, University of Michigan

John F. Haldon, Princeton University

Susan Ashbrook Harvey, Brown University

Ayşe Henry, Bilkent University

Judith Herrin, King’s College London

Ernest Marcos Hierro, Universitat de Barcelona

Cecily Hilsdale, McGill University

Martin Hinterberger, University of Cyprus

Renata Holod, University of Pennsylvania

Brad Hostetler, Kenyon College

Sergey Ivanov, Russian National Research University — Higher School of Economics

Hugh Jeffery, University of Edinburgh

Elizabeth M. Jeffreys, University of Oxford

Kaelin Jewell, The Barnes Foundation

Mark J. Johnson, Brigham Young University

Catherine Jolivet-Lévy, École Pratique des Hautes Études, Paris

Jacqueline Jung, Yale University

Veronica Kalas, independent scholar, USA

Ioli Kalavrezou, Harvard University

Gül Kale, Carleton University, Canada

Kevin Kalish, Bridgewater State University

Sophia Kalopissi-Verti, National and Kapodistrian University of Athens

Ceyda Karamursel, SOAS, University of London

Anna Kartsonis, University of Washington

Armen Kazaryan, Research Institute of the Theory and History of Architecture and Urban Planning, Moscow

Bente Kiilerich, University of Bergen

Young Richard Kim, University of Illinois, Chicago

Dale Kinney, Bryn Mawr College

Holger A. Klein, Columbia University

Tia Kolbaba, Rutgers University

Elias Kolovos, University of Crete

Fotini Kondyli, University of Virginia

Kader Konuk, Universität Duisburg-Essen

Yavuz Köse, University of Vienna

Dickran Kouymjian, California State University, Fresno

Dimitrios Krallis, Simon Fraser University

Klaus Kreiser, Otto-Friedrich-Universität, Bamberg

Carol H. Krinsky, New York University

Derek Krueger, University of North Carolina at Greensboro

B. Harun Küçük, University of Pennsylvania

Maximilian Lau, Hitotsubashi University, Tokyo

Marc Lauxtermann, University of Oxford

Sean Leatherbury, University College Dublin

Jacqueline Leclercq-Marx, Université Libre de Bruxelles

Florin Leonte, Palacký University of Olomouc

Alexei Lidov, Lomonosov Moscow State University and Russian Academy of Arts

Alexander Lingas, City, University of London

Santo Lucà, Università degli Studi di Roma “Tor Vergata”

Byron MacDougall, Brown University

Christopher MacEvitt, Dartmouth College

George P. Majeska, University of Maryland

George Manginis, Benaki Museum

Maria Rosaria Marchionibus, Università degli Studi di Napoli L’Orientale

Moysés Marcos, California State University, Northridge

Sergei Mariev, LMU Munich and JGU Mainz

Vasileios Marinis, Yale University

Dragoljub Marjanović, University of Belgrade

Athanasios Markopoulos, University of Athens

Miodrag Marković, University of Belgrade

Elizabeth Marlowe, Colgate University

Maria Mavroudi, University of California, Berkeley

Julie Meisami, University of Oxford

Andrew Mellas, St Andrew’s Theological College, Sydney

Mati Meyer, Open University of Israel

Leslee Michelsen, Doris Duke Foundation for Islamic Art

Bojan Miljković, Serbian Academy of Arts and Sciences

John Mitchell, University of East Anglia

Mihail Mitrea, Newcastle University

Elissaveta Moussakova, Bulgarian Academy of Sciences

Emmanuel Moutafov, Bulgarian Academy of Sciences

Mikael Muehlbauer, Columbia University

Stelyios Muksuris, Byzantine Catholic Seminary, Pittsburgh

Stephennie Mulder, The University of Texas at Austin

Margaret Mullett, Queen’s University Belfast

Robert S. Nelson, Yale University

Christoph K. Neumann, Ludwig-Maximilians-Universität, Munich

Emily Neumeier, Temple University

Leonora Neville, University of Wisconsin Madison

Galit Noga-Banai, Hebrew University of Jerusalem

William North, Carleton College

Paweł Nowakowski, University of Warsaw

Javier Ortolá Salas, Universidad de Cádiz

Victor Ostapchuk, University of Toronto

Robert G. Ousterhout, University of Pennsylvania

Valentino Pace, Università di Udine

Georgios Pallis, National and Kapodistrian University of Athens

Stratis Papaioannou, University of Crete

Amy Papalexandrou, University of Texas, Austin

Nassos Papalexandrou, University of Texas, Austin

Maria Parani, University of Cyprus

Glenn Peers, Syracuse University

Bissera V. Pentcheva, Stanford University

Inmaculada Pérez Martín, Instituto de Lenguas y Culturas, Madrid

Arseniy Petrov, Russian State University for the Humanities

Jordan Pickett, University of Georgia

Aleksandr Preobrazhensky, Lomonosov Moscow State University

Chryssa Ranoutsaki, Ludwig-Maximilians-Universität, Munich

Andreas Rhoby, Austrian Academy of Sciences

Meredith Riedel, Duke University

Alexandre Roberts, University of Southern California

Serena Romano, University of Lausanne

Maria Alessia Rossi, Index of Medieval Art, Princeton University

James Ryan, New York University

Adam Sabra, University of California, Santa Barbara

Georgios Salakidis, Democritus University of Thrace

Jaime Vizcaíno Sánchez, Universidad de Murcia

Paula Caballero Sánchez, Universidad de Málaga

Joseph E. Sanzo, Università Ca’ Foscari, Venice

Peter Sarris, University of Cambridge

Oliver Jens Schmitt, University of Vienna

Ellen C. Schwartz, Eastern Michigan University

Mira Xenia Schwerda, Harvard University

Athanasios Semoglou, Aristotle University of Thessaloniki

A. Tunç Şen, Columbia University

Nancy P. Ševčenko, independent scholar, USA

Wendy Shaw, Freie Univeristät Berlin

Jonathan Shea, Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Petr Shuvalov, St. Petersburg State University

Nino Simonishvili, independent scholar, Georgia

James Skedros, Holy Cross Greek Orthodox School of Theology

Dimitrios Skrekas, University of Oxford

Engelina Smirnova, Lomonosov Moscow State University

Svetlana Smolčić Makuljević, Metropolitan University Belgrade

Foteini Spingou, University of Edinburgh

Dimitris Stamatopoulos, University of Macedonia

Tatjana Starodubcev, University of Novi Sad

Alice Isabella Sullivan, University of Michigan

Yasser Tabbaa, retired professor

Alice-Mary Talbot, Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Michael Talbot, University of Greenwich

Tuğba Tanyeri-Erdemir, University of Pittsburgh

Rabun Taylor, University of Texas, Austin

Allie Terry-Fritsch, Bowling Green State University

Natalia Teteriatnikov, independent scholar, USA

Baki Tezcan, University of California, Davis

Galina Tirnanić, Oakland University

Hjalmar Torp, University of Oslo

Ida Toth, University of Oxford

Giovanni Travagliato, Università degli Studi di Palermo

Warren Treadgold, Saint Louis University

Ionut-Alexandru Tudorie, St Vladimir’s Orthodox Theological Seminary

Vessela Valiavitcharska, University of Maryland

Nükhet Varlık, Rutgers University

Maria Vassilaki, University of Thessaly

Myrto Veikou, Uppsala University

Tim Vivian, California State University, Bakersfield

Dragan Vojvodić, University of Belgrade

Oleg Voskoboynikov, National Research University, Moscow

Alicia Walker, Bryn Mawr College

Annabel Wharton, Duke University

Elizabeth Williams, Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Ethel Sara Wolper, University of New Hampshire

Warren T. Woodfin, Queens College, City University of New York

Diana Gilliland Wright, independent scholar, Washington, DC

Ann Marie Yasin, University of Southern California

Ayşin Yoltar, Brooklyn Museum

Nikos Zagklas, University of Vienna

Anna Zakharova, Lomonosov Moscow State University