Akdeniz’deki Osmanlı batığı ‘küreselleşmenin doğuşunu’ gösteriyor

Dalya Alberge

Yaklaşık 70 yıldan beridir arkeologlar, antik çağın güçlü nakliye yolları boyunca batan gemileri bulmak için boşu boşuna Doğu Akdeniz’i aradılar. Ama şimdi, İngilizlerin öncülüğündeki bir ekip, muhteşem bir keşfi ortaya çıkarmış olabilir; yaptıkları keşif, MÖ 3 ilâ 19'uncu yüzyıllar arasında Levant Havzası’daki* dalgaların yaklaşık iki kilometre altında kaybolan Helenistik dönem, Roma, erken İslam dönemi ve Osmanlı batıklarından oluşan bir enkaz alanında bulundu.

Doğu-Batı Deniz Keşif Merkezi Müdürü ve Enigma Gemi Enkazları Projesi’nde (ESP) arkeolog olan Sean Kingsley, Observer’a şunları söyledi: “Bu gerçekten çığır açıcı, Akdeniz’in derinlerinde yapılan en inanılmaz keşiflerden birisi.”

KÜRESELLEŞMENİN İLK ÖRNEĞİ

Araştırmaya dahil olan uzmanların aktardığına göre, ESP’nin bu heyecan verici su altı keşfi, bazıları tarihi yeniden yazabilecek olan bulguları araştırmak ve kaydetmek için kullanılan en yeni uzaktan kumandalı robot teknolojisi sayesinde gerçekleştirildi.

Enkazlardan biri ‘tam anlamıyla bir dev’ olarak tanımlanan, 17'inci yüzyıla ait bir Osmanlı gemisi ve normal büyüklüğe sahip iki geminin güvertesine sığabileceği kadar büyük. Muazzam büyüklükteki kargosu, bir Akdeniz enkazında bulunan en eski Çin porseleni, İtalyan üretimi boyalı testiler ve Hindistan’dan gelen karabiberler de dahil olmak üzere, toplam 14 kültür ve medeniyetten gelen yüzlerce eser ve kalıntı barındırıyor. ESP, bulunan geminin Çin’den İran, Kızıldeniz ve Doğu Akdeniz’e kadar uzanan ve daha önce bilinmeyen bir deniz yolunda işleyen ipek ve baharat rotasını ortaya çıkardığını dile getiriyor.

Kingsley’e göre, 1630 yılı civarında Mısır ve İstanbul arasında yelken açtığı sırada battığı düşünülen bu gemi, küreselleşen dünyanın başlangıcını anlatan bir zaman kapsülü gibi; “14 farklı kültür ve medeniyete ait ürün ve eşyalar, dünyanın dört bir tarafına yayılmış durumdaki Çin, Hindistan, Basra Körfezi, Kızıldeniz ve batı Kuzey Afrika, İtalya, İspanya, Portekiz ve Belçika’nın modern öncesi herhangi bir dönemde yapılan taşımacılık açısından büyük oranda kozmopolit olduğunu ortaya koydu.”

Kingsley sözlerine şöyle devam ediyor: “43 metrelik uzunluğu ve bin tonluk yüküyle, deniz teknolojisi ve ticaretine dair herhangi bir okyanusta görülen en muhteşem örneklerden biri. Ölçüleri, yüklerinin büyüklüğüyle uyumlu.”

Çin porselenleri, çayın rahatça yudumlanması için tasarlanan ve son Ming İmparatoru Chongzhen döneminde Jingdezhen’deki fırınlarda üretilen 360 adet süslü bardak, tabaklar ve bir şişeyi içeriyor; Osmanlılar bu ürünleri Doğu’ya yayılan kahve içme çılgınlığı sırasında uyarlamıştı. Ambarın derinlerinde, karada ya da denizde keşfedilen en eski Osmanlı kil tütün pipoları bulunuyordu. Bunlar muhtemelen yasadışıydı; zira o günlerde tütün içilmesine karşı ciddi yasaklar vardı.

MODERN KENT KÜLTÜRÜ ‘BARBAR DOĞU’DA BAŞLAMIŞTI

Kingsley şunları söylüyor: “Osmanlı kahvelerinde tütün ve kahve içerek, modern kültürün ayırıcı özellikleri olan eğlenceli ve incelikli bir toplum fikri hayata geçirildi. Nezaketle ilgili kavramları Avrupa’nın icat ettiği düşünebilir; fakat kazadan arta kalan kahve fincanları ve cezveler, ‘barbar Doğu’nun’ durgun bir sudan ziyade bir öncü olduğunu kanıtlıyor. Londra’daki ilk kahvehane kapılarını ancak 1652 yılında, yani Levant’tan tam bir asır sonra açmıştı.”

Enigma Eş Direktörü Steven Vallery ise şu ifadeleri kullandı: “Levant Havzası’nda, Enigma batıkları herhangi bir ülkenin sınırlarının uzağında yatıyor. Kalıntıların tamamı bir dizi dijital fotoğraf, HD video, fotomozaik ve çok ışınlı bir alıcı kullanılarak dikkatli biçimde kayıt altına alındı. Bu buluntular, bilim ve sualtı araştırmaları alanında ileriye doğru atılan dev bir adım.”

Enigma’nın yaptığı saha çalışmasının son aşaması 2015 yılı sonunda gerçekleştirildi ve kazı sonrasındaki süreç yıllar boyunca devam etti; ancak şu ana kadar bilgiler kamuoyuyla paylaşılmamıştı. Batıktan elde edilen kimi eserler, arkeologların çalışmalarını yürüttüğü Kıbrıs’ta tutuluyor. Kingsley, araştırma bölgesinin Kıbrıs sularında olup olmadığına dair ilk endişelerin ortadan kalktığını ve Enigma ekibinin artık koleksiyonun tamamının kamuya açık büyük bir müzede kalıcı biçimde sergilenebilmesini umduğunu söylüyor.

*Levant, Akdeniz'in doğu sahillerinde bulunan geniş bir araziyi tanımlamak için kullanılan, sınırları kesin olmayan, coğrafî, tarihî ve kültürel bir adlandırmadır. Geniş anlamda ise İtalya’nın doğusundaki Doğu Akdeniz Havzası’nın tamamını tanımlamak için kullanılır.

Yazının aslı The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)