Ålesund: Kuzey’de bir 'Jugendstil' şehir

Tayfun Akçığ

Norveç son yıllarda Türkiyeli turistler için popüler bir seyahat noktası haline geldi. İnsani gelişme endeksinde (1) yıllardır ilk üç sıranın altına düşmeyen bu sevimli kuzey ülkesi, her sene artan sayıdaki ziyaretçilerini etkilemeye devam ediyor. Her ne kadar turizm ülke ekonomisinde enerji ve balıkçılık kadar önemli bir yere sahip olmasa da, yarattığı iş olanakları göçmenler için ön plana çıkıyor. Sürdürülebilir turizm politikaları ile sektör, kontrollü ve planlı bir şekilde gelişiyor.

Ülkenin sahip olduğu özgün doğal güzellikler, burayı turistler için bir çekim merkezi haline getiriyor. Norveç denince çoğu kişinin aklında ilk olarak beliren fiyortlar, dağlar, göller ve büyüleyici Kuzey Işıkları (Aurora Borealis), bu güzelliklerin başında geliyor. Bunların yanı sıra modern başkent Oslo, Hansa Birliği’nin (2) önemli limanları Bergen ve Trondheim da ünlü şehirleri arasında yer alıyor.

Norveç’e seyahat eden turistler, en çok gemi turlarını tercih ediyorlar. Bu turlar genelde Bergen’den başlayıp, ülkenin batı kıyıları boyunca Norveç Denizi’nde yol alan ve mola verdiği limanlarda yolcularına birçok şehri görme fırsatı sağlayan seyahatler. Gemiler çoğunlukla Avrupa’nın en kuzey ucu olan Nordkapp’tan dönerek, Norveç’in Finlandiya ve Rusya sınırında bulunan Kirkeness şehrinde turlarını bitiriyor ve yeni yolcularını alarak tekrar Bergen’e doğru hareket ediyor. Uğranılan şehirlerdeki geziler kısa süreli olsa da, bagaj açma – kapama derdinin olmaması ve odanızın da sizinle beraber seyahat etmesi bu turları çekici kılıyor. Yaz sezonu boyunca uluslararası gemi firmalarının yanı sıra, Hurtigruten isimli Norveç firması yıl boyunca eski posta gemileri ile bu turları gerçekleştiriyor. Bu turlar sırasında uğranılan şehirlerden biri olan Ålesund ise, konuklarını her daim kendine hayran bırakıyor.

ROLLO'NUN ŞEHRİ (3)

.

Ålesund, coğrafi olarak beş bölgeye ayrılmış ülkenin batı bölümünde yer alıyor. Güneyde Bergen ile kuzeyde yer alan Trondheim arasındaki bölgedeki en büyük şehir. İdari olarak ise Møre og Romsdal eyaleti sınırları içerisinde yer alıyor.

Şehir ülkenin batı bölümünde yer almasından dolayı Gulf Stream (körfez akıntısı) etkisi altında. Bu okyanus akıntısı sayesinde kışlar, aynı paralelde bulunan iç kesimlerdeki şehirlere göre çok daha ılıman geçiyor ancak şiddetli yağışlar ve rüzgarlar çok etkili oluyor. En soğuk ay olan Ocak ayı ortalaması 2 derece. Yazları ise ortalama 15 – 16 derece sıcaklığında ve yağışlı geçiyor.

Kırk bin nüfuslu şehir Avrupa’nın en modern balıkçılık filosuna sahip olmasıyla biliniyor. Dünyanın ringa ve morina balıkları ihtiyacı Ålesundlu balıkçılar tarafından sağlanıyor. Ayrıca meşhur Norveç uskumrusu da bu sularda yakalanıyor. Balıkçılıkla bağlantılı olarak gemi yapım ve gemi ekipmanları üretimi de paralel olarak gelişiyor. 1970’li yıllardan itibaren petrolün çıkarılmasıyla beraber gemi yapım sektöründe ürün yelpazesi, petrol arama ve üretme sektörüne kayıyor. Günümüzde dünyanın en büyük offshore* petrol platformlarına yönelik denizcilik tasarım şirketlerinin ofisleri Ålesund ve çevresinde bulunuyor. Bu şirketlerde çalışan yabancı uzmanlar da şehrin nüfusunun çok uluslu olmasına katkı sağlıyor.

YANGINDAN SONRA ÇİÇEKLER

Şehrin coğrafi, iklimsel, demografik veya ekonomi özelliklerinden ziyade, Art Nouveau mimarisi Ålesund’u diğer Norveç şehirleri arasında farklı kılıyor. Fransızca “Yeni Sanat” anlamına gelen bu sanat akımı 19'uncu yy sonları ile 20'nci yy başları arasındaki kısa dönemde özellikle Avrupa’da derin izler bırakıyor. Mimarlık, iç mekân tasarımı, endüstri tasarımı, grafik gibi tüm tasarım sanatlarını kapsayan bu stil Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde farklı isimlerle ortaya çıkıyor. “Art Nouveau”nun en belirgin özellikleri; ritmik “s” kıvrımlar, doğal bitkisel çizgiler, uçuşan saçlı kadın figürleri, çiçek ve dal motifleri, hayvan figürleri olarak sayılıyor. Ünlü Katalan mimar Antoni Gaudi’nin Barselona’da bulunan Casa Batlló isimli eseri, Art Nouveau akımının en ünlü örneklerinden biri olarak kabul ediliyor. İstanbul’da bulunan Art Nouveau örnekleri arasında mimar Raimondo D’Aronco tarafından yapılan Botter Apartmanı ön plana çıkıyor.

Yazının başlığında yer alan Jugendstil ise Art Nouveau sanat akımının Almanca konuşulan ülkelerde hakim olan türü olup, ismini 1896 yılında Georg Hirth'in (1865-1902) kurduğu dergi Jugend'den (Gençlik) alıyor. (4) Mimar Otto Wagner ve ressam Gustav Klimt en önemli temsilcileri arasında gösteriliyor. Norveç şehri olan Ålesund’un neden Jugendstil mimariye sahip olduğunun yanıtı ise yangın.

23 Ocak 1904 tarihinden önce Ålesund şehrinde binaların büyük bir çoğunluğunda ahşap tercih ediliyor. Söylentiye göre süt fabrikasındaki ineklerden birinin gaz lambasını düşürmesiyle yangın başlıyor. Kısa sürede kuvvetli esen rüzgarın etkisiyle şehrin çok büyük bölümünü kül ediyor ve yaklaşık 10 bin kişi evsiz barksız kalıyor. Yangında sadece bir kişi hayatını kaybediyor, o da itfaiye binasının yanında oturan 76 yaşındaki Ane Heen. Kendisi dışarı çıktıktan sonra evde bıraktığı cüzdanını almak için geri dönüyor ve maalesef alevlerden kurtulamıyor. Soğuk kış aylarında açıkta kalan insanların yardımına ise son Alman imparatoru Kaiser Wilhelm II yetişiyor. Yazlarını Sunnmøre Alpleri’nde geçirmeyi çok seven Wilhelm II, yangın sonrasında inşaat ve yardım malzemeleri taşıyan dört büyük gemiyi hemen şehre gönderiyor. Şehrin yeni planı çok sayıda Avrupalı ve Norveçli mimar tarafından tasarlanıyor. Yapılan planlamadan sonra şehir ahşap yerine tuğla ve taş malzemeleri kullanılarak zamanın popüler akımı olan Jugendstil tarzında yeniden inşa ediliyor. 1904 – 1907 yılları arasında süren çalışmalar sonucu akımın en güzel örnekleri ortaya çıkıyor. Şehir meclisi tarafından alınan kararla Kaiser Wilhelm II, en önemli caddelerden birine ismi verilerek onurlandırılıyor.

ŞEHİRDEKİ ADIMLAR  

Jugendstil binaların arasındaki sokaklarda kaybolmadan önce, şehrin genel planını anlamak için Aksla Tepesi’ne çıkmakta fayda var. Ålesund’un en güzel manzara fotoğraflarının çekilebileceği bu tepeye 418 basamak çıkarak varılıyor. Bu kadar basamaktan sonra yukarıda bulunan restoran ve kafede kendinizi, muhteşem manzarayla ödüllendirmenizi öneriyorum. Eğer "o kadar basamağı çıkamam" diyorsanız, yaz mevsiminde tepeye çıkan tren görünümlü turistik araçlar bulunuyor.

Şehirdeki en ilgi çekici müzelerden biri otobüs ile beş dakika uzaklıktaki Sunnmøre Müzesi. Bünyesinde yer alan 55’ten fazla eski ev ve tekne ile, eski çağlardan itibaren günümüze kadar olan bölge yaşamını anlatan bir açık hava müzesi. Şehir merkezinde bulunan Ålesund Müzesi, büyük yangın ve II'nci Dünya Savaşı sırasındaki Nazi işgali gibi tarihi olayların sergilendiği güzel bir binada yer alıyor. Nazi işgali sırasında Ålesund’a direnişin merkezi olması sebebiyle “küçük Londra” deniyor. Turistler tarafından en çok ziyaret edilen müze ise Jugendstilsenteret. Ålesund’a karakterini veren akımın adını taşıyan müze, şehrin merkezini oluşturan iki adadan biri olan Aspøya üzerinde bulunuyor. Diğer adanın ismi Nørvøya. Müze iki binadan oluşuyor. Kuleli olan yapının ikinci katında, Jugendstil akımının grafik, mobilya, endüstriyel ürün tasarımı alanlarındaki örneklerinden oluşan bir koleksiyon sergileniyor. Binanın ilk katında sevimli bir kafe, hediyelik eşya ve büyük yangını anlatan zaman makinesi bulunuyor. KUBE adı verilen ikinci bina ise geçici sanat sergilerine ev sahipliği yapıyor. İki bina arasındaki yer altı geçişinde şehirdeki binaların planları yer alıyor. Müzelerin dışında Atlanterhavsparken isimli akvaryum da çok sayıdaki deniz canlısı ile turistlerin ilgisini çekiyor.

Ålesund kapalı alanlarından ziyade sokaklarında vakit geçirilmesi gereken bir şehir. Hediyelik eşya dükkanlarının, restoranların ve kafelerin bulunduğu trafiğe kapalı caddesi Kongensgate, iki adanın birbirine en yaklaştığı yer olan Brosundet Kanalı, büyük yangından kurtulabilmiş simgesel binaların bulunduğu Moloveien Caddesi, en güzel Jugendstil örneklerinin bulunduğu ve otellerin yer aldığı Apotekergata turistlerin en çok tercih ettiği yerler arasında bulunuyor.

ŞEHİRDEN BİRAZ UZAKLAŞINCA

Şehir merkezindeki tarihi ve kültürel yerlerin dışında Ålesund misafirlerine çok değişik olanaklar da sunuyor. Özellikle yüksek sezonda yapılan kayaking turları turistler arasında popüler. Meraklıları için şehre yakın mesafede bulunan Alpler'de doğa yürüyüşü turları da her mevsim ilgi çekiyor. Doğa yürüyüşü Norveçliler için adeta bir yaşam biçimi. Bu konu ile ilgili çok güzel bir deyişleri de var: ”Gå på tur, aldri sur”, "doğa yürüyüşüne gidersen asla mutsuz olmazsın."

Ålesund’a yakın görülecek yerler arasında ise ilk sırada dünyanın en güzel fiyortlarından olan ve UNESCO Dünya Mirası listesindeki Geirangerfjord bulunuyor. Otobüs ile iki saat mesafede bulunan fiyort, turistlerin doğa “Norveç’e ne kadar cömert davranmış” cümlesini kurmasını sağlıyor. Aslında sadece doğa cömert davranmıyor, burada doğa çok iyi korunuyor. Hatta son yıllarda artan seyahat gemisi seferlerini sınırlandırma veya fiyortların içine girmelerine izin verilmemesi gündeme sıkça geliyor. Buranın dışında her yıl çok sayıda, dünyanın her yerinden gelen kuş gözlemcisini ağırlayan Runde Adası, yumurtlama sezonunda ev sahipliği yaptığı 500 bin kuş ile ziyaretçilerini kendine hayran bırakıyor. Adayı gezmenin ve kuşları görmenin en güzel yolu Ålesund’dan kalkan tekne turları ilgi çekiyor. Bu kadar hareketten sonra huzurlu bir ortamda, okyanusa bakarak güneşi batırmak isterseniz, şehirden 20 dakika uzaklıktaki Alnes deniz feneri harika bir seçenek olarak karşımıza çıkıyor.

TARİFİ ZOR BACALAO

Ålesund’da tahmin edebileceğiniz üzere mutfak olarak deniz mahsulleri ön plana çıkıyor. En ünlü yemek ise “Bacalao de Noruega”. Klippfisk (kurutulmuş ve tuzlanmış balık, genellikle morina) ile yapılan bu yemeğin ayrıca Portekiz mutfağında da önemli bir yere sahip olduğu biliniyor. Bacalao de Noruega yemek için tek adres biraz pahalı olsa da XL Diner. Önceden mutlaka rezervasyon gerekiyor. Ayrıca Norveçliler dünyada en fazla kahve tüketen toplamlardan biri oldukları için şehirde çok sayıda lokal kafe bulunuyor. Bunların içinden Brosundet Kanalı boyunda bulunan Invit Espressobar imili isimli yeri şiddetle öneriyorum. Muhteşem kahve çeşitlerinin yanı sıra İskandinav tasarımı mobilya, mutfak ve ev eşyalarını sergileyen bir galeri kısmı da dikkat çekiyor. Ålesund’da yerel mutfağın yanı sıra dünya mutfağı örneklerini de deneyebileceğiniz çok sayıda restoran hizmet veriyor.

Ålesund’un bütününe yansıyan karakteri ziyaret edenleri ilk andan itibaren etkisi altına alıyor. Eskiyi ve yeniyi güzel bir biçimde harmanlayan bu şehir, düzenli yapısıyla, tarihini korumasındaki özeniyle ve güzel doğasıyla uzun yıllar misafirlerini etkilemeye devam edeceğe benziyor.

(1) http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf

(2) Temelleri 14'üncü yy’de Almanya ve Kuzey Avrupa’da atılan ticaret ve savunma federasyonu

(3) Viking asıllı Normandiya Dükü ve hanedanı kurucusu. Şehirde ayrıca üç adet Rollo heykeli bulunmaktadır. 

(4) https://tr.wikipedia.org/wiki/Jugendstil

* Kıyıdan uzak