Andız: Matematik eğlenceli bir serüven

DUVAR - ‘Sevdim Seni Matematik’ başta olmak üzere popüler matematik kitaplarıyla tanınan Mushab Bedirhan Andız, aynı zamanda TÜBİTAK matematik araştırmacısı. Andız’ın en büyük amacı ise, 'korkulu rüyamız'ı bize sevdirmek.

Lisede öğretmenlerinizin matematik okumamanız yönünde telkinleri olmuş. Neden?

Lisede matematiğim iyiydi. Fakat bunu derslerde gösteremiyordum. İngilizceyle ise pek aram yoktu. Sınavlarım düşük ve ödevleri de yapmayan bir öğrenciydim. İngilizce ve matematik öğretmenleri, “Öğrencinin durumu iyi değil. Aman matematik ya da İngilizce bir bölüm okumasın. Rehber öğretmeni ile konuşmak gerek” demişler. Fakat ben İngilizce matematik bölümüne girdim. Kader...

 ‘AYLIK NE KADAR KAZANIYORSUNUZ?’

Her yıl onlarca ilkokul, lise ve üniversitede matematiği sevdirmeye çabalıyorsunuz. Matematiği sevdirmek için hangi yöntemleri kullanıyorsunuz?

Geziyorum, anlatıyorum ve severek öğretiyorum. Şu ana kadar 138 konuşma yaptım. Özellikle insanlara matematiğin eğlenceli ve serüven dolu bir bilim dalı olduğunu anlattıktan sonra yüzlerindeki şaşırtıcı bakış amacıma ulaştığımı gösteriyor. Genellikle insanlara matematiği sevdirmek adına matematik tarihi ve felsefesini kullanıyorum. Matematikçilerin hayatlarını, matematik formüllerinin arka planındaki gerçekleri...

Bu konuşmalar sırasında şimdiye kadar karşılaştığınız en ilginç tepki neydi?

Bir konuşmamın sonunda dinleyicilerden biri çıkıp, “Hocam anlattıklarınız güzel ama aylık ne kadar kazanıyorsunuz?” diye sordu. Bu soru, salondakileri kahkahaya boğdu. Matematik elbette para için yapılacak bir iş değil. Bunu para kazanmak için yapanlar ise, matematikçi değildir.

 ‘MATEMATİĞİN SEVİLMEME NEDENİ; DÜŞÜNMEYİ SEVMEMEK’

Bu ülkenin insanları sizce neden matematiği sevmiyor ve neden matematikten korkuyor?

Matematiğin temelinde ne dört işlem vardır ne de başka bir şey. Matematiğin esasında derin düşünce vardır. Yani matematiği zor yapan, içindeki semboller ya da kavramlar değil, saatlerce yaptığımız düşünme eylemidir. İnsanların matematiği sevmemesinin en önemli nedeni; aslında düşünmeyi sevmemeleri. ‘Matematiği yapamıyorum’ diyenler ve matematiği sevmiyorum diyenlerin hemen hemen hepsi düşünmeyi sevmemektedir. İlkokulda öğretilen matematikle, matematiğe olan ilgimiz gittikçe azalırken lise ve üniversite bu heyecanı iyice söndürür. Ama hiç düşünmeyiz ki matematik hayatın kendisidir. Matematik tüm bilimlerin anası ve babasıdır. Matematiği icra edebilmenin temel koşulu ise, analitik aklın hücrelerini harekete geçirmektir.

 ‘HİÇ 4 SAYISINI ÖĞRENEMEYEN ÇOCUK GÖRDÜNÜZ MÜ?’

Matematik sevgisini artırmak için nasıl bir eğitim sistemi dizayn etmeli?

Okul öncesi ve ilkokulda öğretilen matematik, öğrencinin matematiğe karşı düşüncesini olumlu ya da olumsuz etkiliyor. Matematik, öğrencilere oyunlarla öğretilmeli. Onları bir sınıfta tutmak yerine ormanlara ve doğaya çıkarıp doğanın içerisindeki matematiği keşfettirmek gerekiyor. Aslında bu eğitim sistemini kısım kısım uygulayan devletler var. Öğrencilerden “İki basamaklı sayıyı toplayan öğrenciler bizim eğitim sisteminde başarılı sayıldı. Oysa bu çok yanlış bir başarı ölçeği. Bu zamana kadar “4” sayısını öğrenemeyen bir çocuk gördünüz mü? Bizim eğitim sistemimizde aile, öğrencinin rakamları öğrenememesinden korkuyor. Bundan dolayı teorik dersler ön plana çıkıyor. Ünlü matematikçi Arf’in de dediği gibi “Matematiği keşfederek öğrenin, ezberleyerek değil.”

 ‘İDEAL GÜZELLİK BİLE MATEMATİKLE AÇIKLANIR’

‘Logaritma gerçek hayatta ne işimize yarayacak ki’ diyenlerle karşılaşmışsınızdır. Bu cümleden hareketle pratik yaşamda matematik ne işimize yarıyor gerçekten?

Bugün matematiğin günlük hayatta kullanılmayan alanı maalesef yok. En basitinden saat kaçta kalktığınızı matematik söylerken, en zoru matematiğin alt dalı olan cebir anabilimindeki grup teori ile kanser hastalarını tedavi edebilmekteyiz. Türev ve integralin sayısız kullanım alanları ile birçok şirket şu anda zengin olmaktadır. Dünyanın en büyük uzay araştırma kurumu olan NASA’ya matematik bilmeyen giremez. Logaritma devasa kütlelere sahip gökyüzü cisimlerinin arasındaki mesafeyi ve çok küçük mikroskobik canlıların boyutlarını işlevlerini bizlere gösterir. Özellikle dünyanın enerjisini boşalttığı deprem gerçeği sadece logaritma ile hesaplanabilmekte. ‘Altın oran’ denilen ideal güzelliğin matematiği ile dünyanın en güzel insanları seçilebiliyor. Bugün matematik, bin 500 alanda kullanılmakta. Matematiğin düşmanı gibi görünen edebiyatta dahi aruz ölçüsü, hece ölçüsü gibi biçimler matematiğin ne kadar büyük bir bilim dalı olduğunu gösteriyor.

 ‘AŞKTA DA MATEMATİK VARDIR MÜZİKTE DE…’

Aşkta, müzikte, sinemada matematik nerede duruyor?

Bu saydıklarınızın hepsinde kuvvetli bir matematik altyapısı var. Yaptığımız araştırmalarda ayrılma riski düşük olan çiftlerin genelde birbirleri ile pozitif etkileşim içinde kalırken, ayrılma olasılığı yüksek çiftlerin kolayca negatif etkileşim sarmalına girdiklerini tespit ettik.

Birbirlerine pozitif yaklaşan çiftlerden biri kötü bir davranışta bulunduğunda diğeri bu davranışı olağan dışı görüp fazla kafaya takmıyor. Örneğin, eşi akşam eve gelip bütün akşam söylendiğinde bunun iş stresinden veya kötü bir gün geçirmesinden kaynaklı olduğunu düşünüp aldırmıyor.

Negatif ilişkilerde ise durum tam tersi. Kötü davranış şekli karakter özelliğine bağlı sürekli tekrar eden bir durum olarak algılanıyor. Yine aynı örnekten yola çıkarsak, eşlerden birinin akşam eve gelip söylenmesi onun negatif kişiliği ve benmerkezciliğinden kaynaklı tipik bir durum olarak algılanıyor. Bu matematiksel modelleme dediğimiz alanın kendisi aslında.

Tuşlu ve telli çalgıların hepsinde matematik vardır. Matematik olmasaydı kulağa güzel gelen bir ses olmazdı. Seslerin tuşlarının vuruş oranları ve tellerin kalınlıkları birbirine göre farklılık gösterdiğinden dolayı bir ses ahengi oluşmaktadır. Bu ise matematiğin cilvesidir. Baktığımız zaman birçok müzik bestecisinin ve müzisyenin iyi bir matematik alt yapısını görmekteyiz. Pisagor, Yunan kültüründe müzik ve matematik arasında bir ilişki olduğunu gösteren ilk kişi. O aslında tüm müzik çalgılarının bir oransal uyumundan çıkan seslere müzik demiştir. Aslında bakarsanız haklı da. Matematiğin kullanım alanlarından en önemlisi de müziktir. Mesela gitarı ele aldığımızda tellerin inceliği seslerin daha farklı yoğrulmasını sağlar. Bu incelik meselesi ise tamamen matematiktir.

2+2=4 müdür gerçekten?

Her zaman 2+2=4 değil. Kayserililerin dediği gibi alırken mi satarken mi diyemeyeceğim. 2+2=4 evet ama 10’luk sistemde. Eğer 5’lik sistemde bunu hesaplarsanız daha farklı bir sonuçla karşılaşırsınız. Ama internet ortamlarında dolaşan 2+2=5 ifadesinde matematiksel bir hile vardır. Hile ama matematik açısından yanlış bir hile.

Matematikten gerçekten zengin olmak mümkün değil mi?

İlla ‘Zengin olmak isterim’ derseniz, borsanın matematiğini öğrenebilirsiniz. Bugün birçok profesyonel matematikçi borsadan yüklü bir miktarda para kaldırıyor. Eğer bunu da yapamam derseniz, matematikteki milenyum sorulara yönelin derim. Her bir soru için yaklaşık 1 milyon dolar para ödülü var. Eğer çözebilirseniz bu para sizi zengin etmeye yeter.

 ‘MATEMATİK, BİR PARTİYİ İKTİDAR YAPAR’

Türkiye siyasetinin matematiğini nasıl görüyorsunuz?

Matematik her alanda olduğu gibi siyasetin de temelini oluşturur. Bir kişinin aldığı oy oranı tamamen matematiksel dizgi içerir. Oran ve oy sayısı... Seçimlerde, seçim barajı denilen olgu ise, büyüklük kuramlarının sonucudur. Bugün bir partinin iktidar olmasını sağlayan yegane ölçüt matematiktir. Bunlara ek olarak siyasilerin söylemleri ise olasılık hesabına dayanan bir alt yapıdadır. İki gün önce medya ve ortamın nabzına göre söylenen bir söz bir hafta sonra ilk söylenilen sözlere ilave edilerek bir matematiksel modelleme kuramı gerçekleştiriliyor. Yani ucu açık söylemler gündeme göre yoğrulup tekrar halka söyleniyor. Bu tamamen analitik düşüncenin ürünüdür ki analitik düşüncenin temelinde matematik vardır.

Devlet Bahçeli’nin 41. yıl için yaptığı matematik hesabını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Devlet Bahçeli’nin yaptığı matematiksel işlemler temel düzeyde matematik bilenlerin yapacağı ve hemen hemen herkesin anlayacağı düzeyde ama ne yazık ki bunun da bizim için herhangi bir bilimsel yanı yok. Bunlar halkı eğlendiren matematik oyunundan başka bir şey değil.

Atatürk’ün doğum tarihinden tutun da Kuran-ı Kerim’de geçtiği söylenen sayıların dört işlem ile bir anlamı olduğunu savunanlar var.

Biz matematikçiler, bunlara inanmıyoruz. Özellikle Kuran’da geçtiği söylenen ve bu konu hakkında 19 sayısını referans noktası kabul eden araştırmacılar, çok yanlış yolları kabul edip birçok şeyi hiçe sayarak bu rakama ulaşıyor. Atatürk bilimi ve matematiği çok severdi. Özellikle geometriye dair güzel notları ve kitapları var. Atatürk’ün doğum tarihindeki rakamların toplamı 19 ediyor. Bu diğer 19 sayısı ile pek ilgili gözükmüyor, tamamen tesadüf niteliğinde.