Antik Roma kenti Pompeii'de kuş kalıntıları bulundu

Tom Metcalfe

Pompeii’de bulunan İsis Tapınağı’nda kazılar gerçekleştiren arkeologlar, büyük ihtimalle tapınağının küçültülmesinin ardından tanrıçanın gönlünü almak amacıyla düzinelerce kuşun yendiği ayinsel bir ziyafetten geriye kalanları açığa çıkardılar.

27 Nisan’da Uluslararası Osteoarkeoloji Dergisi’nde yayınlanan bir araştırmada aktarıldığı kadarıyla, bulgular, M.S. birinci yüzyılda Roma toplumunda yerleşmiş bir Mısır inancı olan İsis tapıncı açısından kuşların taşıdığı değeri gözler önüne seriyor.

İtalya’daki Miras Bilimleri Enstitüsü’nde arkeolog ve araştırma makalesinin başyazarı olan Chiara Corbino, e-postayla verdiği bir demeçte, “Ayin... büyük ihtimalle tapınağı küçülten tadilatları telafi etmek amacıyla, tek bir gün içinde üç Isis rahibi tarafından gerçekleştirilmişti” diyor.

Pompeii, M.S. 79 yılında Vezüv Yanardağı lav püskürtmeye başladığında harap olan zengin bir Roma tatil kentiydi. Altı metre derinliğe sahip bir volkanik kül tabakasının altına gömüldü ve erken Roma İmparatorluğu’nda süren yaşamın anlık bir görüntüsüne ulaşmak amacıyla aşamalı biçimde kazıldı.

Corbino, söz konusu tadilatın, M.S. 62 yılında tapınağa hasar veren bir depremin ardından gerçekleştirilmiş gibi göründüğünü, hâl böyleyken, ziyafetin o yıl ile M.S. 79 yılında yaşanan patlama arasında düzenlenmiş olması gerektiğini aktarıyor.

Alandaki kazılarda en az sekiz tavuk, bir kaz, bir kumru, bir domuz ve iki istiridyenin kömürleşmiş kalıntılarına ulaşıldığı; etin bir kısmının rahipler tarafından pişirilip yendiği, geri kalan kısmının ise Isis’e adak olarak yere bırakıldığı belirtiliyor.

Antik Mısırlıların ‘Aset’ ya da ‘Eset’ adıyla tanıdığı “büyük annenin” Yunanca karşılığı olan ‘Isis’, çoğu zaman kuş kanatlarıyla tasvir edilirdi ve kimi arkeologlar onun geçmişte şahin başlı Mısır tanrısı ‘Horus’ gibi bir kuş-tanrıça olabileceğini düşünüyor.

Yeni bulgular, kuşların Isis kültünün merkezinde yer aldığına ilişkin daha fazla kanıt barındırıyor. Makale yazarları, “Bu araştırma, kuş kurban etmenin Isis ayinlerinin mühim bir parçası olduğunu teyit ediyor” diyorlar.

ISIS İNANCI

Isis inancı, Mısır’dan Yunanistan’a yayılarak M.Ö. I. yüzyılda Roma dünyasının bir parçası haline geldi.

Araştırmaya dahil olmayan ve İsviçre’deki Basel Üniversitesi’nde tarihçi ve arkeolog olan Sabine Deschler-Erb, Roma İmparatorluğu’ndaki asker, yönetici ve tüccar hareketliliğinin Isis inancı gibi Doğu dinlerinin yayılmasına aracılık ettiğini söylüyor.

Aktardığı kadarıyla, inanç sistemin ritüelleri gizliydi ve yazılmalarına izin verilmiyordu; hâl böyleyken, günümüzde bunlara ilişkin bilgiye ulaşmanın yegâne yolu arkeoloji. Isis tarikatı söz konusu olduğunda, kurban kalıntıları şu ana dek sadece Yunanistan, İspanya ve Almanya’da bulundu.

Deschler-Erb, “Pompeii’de gerçekleştirilen araştırma, İtalya’daki bir Isis tapınağına ilişkin ilk arkeozoolojik araştırma oldu” diye ekliyor.

KURBAN EDİLEN HAYVANLAR

Araştırmaya dahil olmayan ve ABD’deki Colorado Boulder Üniversitesi’nde bir tarihçi olan Isabel Köster, Pompeii’de ulaşılan kalıntıların, Isis Tapınağı ve Magna Mater gibi Roma sınırlarında kalan Isis tapınaklarında rastlanan kuş kurbanların kalıntılarına benzediğini belirtiyor.

Öte yandan, araştırmaya dahil olmayan ve görevini Hollanda’da bulunan Groningen Üniversitesi’nde tarihçi ve fahri profesör olarak sürdüren Jan Bremmer, Pompeii’de adak olarak sunulan tavuk ve kazların, Isis’in o dönemde Roma ibadetinde mühim bir tanrıça olmadığını düşündürdüğünü dile getiriyor. Sığır ve benzeri hayvanların sunulduğu tanrıları hatırlatarak, “Genellikle onlara daha önemli hayvanlar sunuluyordu” diyor.

Hangi türden olursa olsun, kurbanlık hayvanlar çoğu zaman, gereken dualar okunurken ya da ilahiler söylenirken düzenlenen bir törenle öldürülürdü. Ardından, et genellikle yakılırdı ve bir kısmı tanrıya ikram edilirdi. Geriye kalan kısmı geleneksel olarak rahipler ve kurban için ödeme yapan kişiler tarafından pişirilip birlikte yenirdi.

Londra Üniversitesi’nin Royal Holloway kampüsünde görevini sürdüren ve araştırmaya dahil olmayan bir arkeolog olan Erica Rowan, Pompeii’de keşfedilen kuş adaklar ile başka yerlerde Isis’e adanan hayvanlar arasında hem benzerlikler hem de farklılıklar olduğunun altını çiziyor. Mesela, Almanya’daki Mainz ve Yunanistan’daki Delos bölgelerinde Isis’e sunulan hayvan kurbanlar, arkalarında mühim kalıntılar bırakmaktan ziyade neredeyse tamamen küle dönmüştü; İspanya’da bulunan Baelo Claudia kazı alanında kuşların yanı sıra sığır ve balık kalıntılarına da rastlandı.

Rowan, “Çeşitli cemaat ya da tarikat üyeleri arasında belirgin bir iletişimin sürdüğünü ortaya koyacak düzeyde benziyorlar” diyor.

Yazının orijinali Live Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)