Ülkemizde emekliler, çok ciddi sorunlar yaşıyorlar. Hayatlarını sürdürebilecek ekonomik olanaklardan yoksun bir biçimde yaşam mücadelesi veriyorlar. Son asgari ücret artışı karşısında en düşük işçi emekli aylığı ile en düşük ücreti temsil eden asgari ücreti karşılaştırmak istedik.
2002 yılında, yani AKP daha iktidarda değilken ortalama net asgari ücret 173 milyon 907 bin 737 lira idi. Henüz o zaman Türk lirasından altı sıfır atılmadığı için milyonluk ücretler söz konusuydu.
Türk-İş’in 1999-2003 yıllarını kapsayan Çalışma Raporu’na göre, asgari ücret, Ocak ve Temmuz 2002 aylarında iki kez saptanmıştı. Ortalama net asgari ücret yaklaşık 174 milyon liraydı.
Yine aynı rapora göre, en düşük ortalama işçi emekli aylığı da, 229 milyon 605 bin 478 liraydı. Bu durumda AKP öncesi dönemde, en düşük işçi emekli aylığı, asgari ücretten yüzde 32 oranında fazlaydı.
EMEKLİ AYLIĞINDA YÜZDE 63 KAYIP
2022 yılına geldiğimizde, en düşük işçi emekli aylığı, temmuz ayında 2.500 TL’den 3.500 TL’ye çıkarıldı. Yıllık ortalama aylık 3.000 TL’ydi.
Net asgari ücret ise, Temmuz 2022’de 4.253 TL’den 5.500 TL’ye yükseltildi. 2022 yılı için ortalama net asgari ücret 4.876.5 TL’ydi.
Bu durumda 2022 yılı için net asgari ücret, en düşük işçi emekli aylığından yüzde 62,6, yani yuvarlak olarak yüzde 63 oranında daha fazlaydı.
Bugün 14 milyon emeklinin yaklaşık 7 milyonu, nerdeyse yarısı, emekli aylıklarıyla geçinemedikleri için çalışmak zorunda kalıyor.
MAAŞLAR NEDEN DÜŞÜK?
Emekli aylıklarındaki düşük, iki faktörden kaynaklanıyor. Birinci faktör şudur: Emekli aylıklarının hesaplanmasında daha önce büyümenin (refah payının) katkısı yüzde 100 iken AKP döneminde, yani 2008 yılında çıkarılan 5510 sayılı yasayla bu oran yüzde 30’a düşürüldü.
İkinci faktör ise, emekli aylığı bağlanma oranlarındaki düşüştür. Daha önce işçi emekli aylıklarının bağlama oranı yüzde 85 idi. 5510 sayılı yasayla bu oran yüzde 50’ye düşürüldü.
25 yıl sigortalılık süresi içinde 9 bin gün prim ödeyen bir sigortalının emekli aylığı bağlama oranı, 2008’deki yasayla yüzde 50’ye düşürülürken 1999 öncesi bu oran yüzde 85 idi. 1999’da Ecevit Hükümeti döneminde (DSP-ANAP-MHP koalisyon hükümeti) önce yüzde 65’e düşürüldü, AKP de, bu oranı yüzde 50’ye indirdi.
Bağ-Kur emeklisinin aylık bağlama oranı, 1999 öncesi yüzde 70 iken, 1999-2008 arasında yüzde 65, 2008’den itibaren de yüzde 50’ye düşürüldü. Emekli Sandığı’na bağlı memurların emekli aylığı bağlama oranı da, 1999 öncesi yüzde 100 iken, 1999-2008 arası yüzde 75, 2008’de de yüzde 50’ye indirildi.
Emekli aylıklarının alt sınırı da bu süreçte düşürülmüş oldu. 1999 öncesi en düşük işçi emekli aylığı bağlama oranı yüzde 70 iken, bu oran 2008’de yüzde 35’e kadar düşürüldü.
Sonuç olarak emekli aylığını belirleyen iki temel faktör küçültüldüğü için, yani refah payı ve bağlanma oranlarındaki düşüş nedeniyle emekli aylıklarında da çok ciddi düşüşler gerçekleşti.
ASGARİ ÜCRET KADAR ARTIRILMALI
5.500 TL’lik asgari ücret, 2023 yılı için yüzde 54.5 oranında artırılarak 8.506 TL oldu. Emeklilere yapılacak zam ise, daha farklı ölçülerle belirleniyor. İşçi ve Bağ-Kur emeklileri için altı aylık enflasyon farkı oranında zam yapılırken memur emeklileri için de enflasyon farkı ve toplu sözleşmeden kaynaklanan zam oranı ekleniyor.
Temmuz – Kasım 2022 döneminde beş aylık enflasyon oranı yüzde 14 oldu. 3 Ocak 2023’te açıklanacak aralık ayı enflasyon oranının da yüzde 3 civarında olması bekleniyor.
Bu durumda işçi ve Bağ-Kur emekli aylıklarına yapılacak zam oranı yüzde 17 dolayında olacak. Memur emekli aylıklarına ise, yüzde 8’lik toplu sözleşme zammı ile enflasyon tutarı dikkate alındığında yüzde 25 civarında bir artışın yapılması hesaplanıyor.
AKP Hükümeti, işçi ve Bağ-Kur emeklileri için refah payını da ekleyip 2023 seçimini de dikkate alarak yüzde 25 oranında bir zam yapsa bile yeterli olmayacaktır. O nedenle emekli aylıkları da, en az asgari ücrette yapılan zam oranında artırılmalıdır.
Bu arada kendimle ilgili küçük bir açıklama da yapmak isterim: SSK emeklisiyim. Halen emekli aylığım, 6.560 TL. Yüzde 17’lik bir zam yapılsa emekli aylığım 7.675 TL olacak.
Bu oran yüzde 25’e çıksa bile 2023 için emekli aylığım ancak 8.200 TL’ye yükselecek. Yani asgari ücretten daha düşük bir emekli aylığı alacağım. Bu durumda ilk kez emekli aylığım asgari ücretin altında kalmış oluyor...