Kadınların kendi soyadını kullanma mücadelesi 25 yılı geride bıraktı. İlk kazanım kadınların evlenmeden önceki soyadını eşinin soyadı ile birlikte kullanma hakkıydı. Bunu yeterli bulmayan kadınlar daha sonra sadece kendi soyadlarını kullanmak için hukuk mücadelesi verdi. Bu mücadele de geçtiğimiz yıllarda açılan birçok dava ile kazanıldı. Bu süreçte Anayasa Mahkemesi (AYM) de tam bir yıl önce tarihi bir karara imza atarak “eşitlik” ilkesi dedi, kadının erkek gibi kendi soyadını kullanabileceğine işaret etti.
AYM’nin anayasanın eşitlik ilkesine aykırı bularak iptal ettiği Türk Medeni Kanunu’nun 187’inci Maddesi’nde, “Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir” deniliyordu.
İptal gerekçesinde, hem iç mevzuat hem de uluslararası mevzuatta yer alan kadın-erkek eşitliği içeren düzenlemelere dikkat çekildi, “cinsiyet temelli farklı muamele yapılamayacağı” belirtildi. Kararda, “Evlenmeden önceki soyadının evlendikten sonra da tek başına kullanılması kadın ve erkek arasında kuralla öngörülen farklı muamelenin eşitlik ilkesini ihlal ettiği sonucuna ulaşılmıştır” denildi.
TASLAK TEKLİFTE AYM İPTALİ DİKKATE ALINMIYOR
Meclis şimdi Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı sonrası yeni bir düzenleme yapmaya hazırlanıyor. Ancak önümüzdeki günlerde Meclis’e sunulması beklenen 9. Yargı Paketi içinde yer alması beklenen taslak çalışmaya göre AYM’nin iptal kararı dikkate alınmıyor.
Taslak teklifte “Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır. Şu kadar ki; kadın evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir” ifadesi aynen korunuyor. Sadece boşanmış daha sonra yeniden evlenen kadınlar için, “Kadının soyadı, kendi soyadı ile önceki kocasının soyadından oluşuyorsa kadın bu soyadlarından sadece birisini evleneceği kocasının soyadının önünde kullanabilir” şeklinde bir düzenleme yapılıyor.
'AYRI SOYADI ÇOCUK ÜZERİNDE OLUMSUZ ETKİ DOĞURABİLİR' İDDİASI
AK Parti’nin gerekçesinde Anayasa'nın 41’inci maddesine göre 'ailenin Türk toplumunun temeli' olduğu yazılıyor, “Ailenin önemi değerlendirildiğinde, anne ve babanın ayrı ayrı soyadı kullanmaları, çocuk üzerinde olumsuz etkiler doğurabilecek, çocuğun hangi soyadını kullanacağı ayrı bir tartışma konusu haline gelecektir. Bu durum, Türk toplumunun temeli olan aile bütünlüğüne zarar verebilecektir. Bu nedenle Anayasa Mahkemesince iptal edilen kanun hükmü yeniden düzenlenerek evlenen kadının kocasının soyadını alacağı, ancak dilerse kocasının soyadının önünde önceki soyadını da kullanabileceği hüküm altına alınmaktadır” deniliyor.
'ESNEKLİK SAĞLANMALI, KULLANIM İSTİSNA OLUR'
Teklifi AK Parti hazırlıyor ama partide buna sıcak bakmayan kadın milletvekilleri de bulunuyor. Kadınların uzun yıllar süren hukuk mücadelesinin ardından kazandığı kendi soyadını kullanma hakkının yanında olduğunu söyleyen AK Partili bir kadın siyasetçi, “AYM kararı doğrultusunda kadının sadece kendi soyadını kullanma hakkının da tanınmasından yanayım. Bu esneklik sağlanmalı. Toplum yapımız dikkate alındığında kadınların yüzde 90’ın üzerinde eşlerinin soyadını kullanmak istediği, isteyeceği görülebilir. Çünkü kadınların büyük kısmı kendi soyadı ile çocuğunun soyadının aynı olmasını ister. Ama bazı ünlü, şöhretli kadınlar sadece kendi soyadını kullanmayı talep edebilir. Bu nedenle çok istisna kalacağını düşünüyorum. Soy bağı tartışması da çok anlamlı değil, sonuçta çocuk annesinin soyadını almıyor” diyor.
'TARTIŞMA SÜRÜYOR, SON KARARDA ERKEKLER ETKİLİ OLACAK'
İtirazlar var ancak AK Parti’de hakim görüş, taslak teklifteki “erkek bakışı”nı içeriyor. Tartışma sürse de son kararda erkek siyasetçilerin etkili olacağı, dolayısıyla kadının evlendikten sonra tek başına soyadını kullanma hakkı içermesinin çok zor olacağı kaydediliyor. Bu durumda taslak teklif aynen yasalaşırsa Anayasa Mahkemesi’nin yapılan düzenlemeyi yeniden iptal etmesi de sürpriz olmayacak.
CHP KADIN ÖRGÜTLERİYLE TEKLİF HAZIRLADI
AYM kararına konu olan soyadı mücadelesini yakından izleyen CHP bu konuda ilk harekete geçen siyasi parti oldu. AYM’nin kadının soyadını erkeğin soyadı ile birlikte kullanma zorunluluğunu “eşitlik” ilkesine aykırı bularak iptal etmesi üzerine hemen bir yasa teklifi hazırlandı. Kadın örgütlerinin katkısıyla hazırlanan teklifi geçtiğimiz şubat ayında CHP’li Meclis Başkanvekili Gülizar Biçer Karaca Meclis Başkanlığı'na sundu. Meclis Adalet Komisyonu’nda bekleyen teklifte, “Evlenen eşler kendi evlilik öncesi soyadlarını kullanmaya devam etmek veya içlerinden birisinin soyadını aile adı olarak kullanmak konusunda seçim hakkına sahiptirler” deniliyor.
Kadının aile soyadını ya da evlilik öncesi soyadını kullanmakta seçim hakkına sahip olacağı ya da iki soyadını da kullanabileceği teklifin AYM kararını karşılayacağını belirten Karaca, “AYM iptal kararında eşitlik ilkesinden bahsediyor. Biz de eşlerden her biri kendi evlilik öncesi soyadını taşıma hakkına sahiptir diyoruz. Burada seçim hakkı veriliyor. İsterse kendi soyadını, isterse aile soyadını seçebilir. İsterse ikisini birlikte kullanabilir” diyor.
TASLAK AYM KARARINI KARŞILAMIYOR: KELİME OYUNU
AK Parti tarafından henüz Meclis’e sunulmayan teklifle ilgili tartışmaları yakından izlediklerini belirten Karaca şunları söylüyor:
“Kamuoyuna yansıyan taslak AYM iptal kararını karşılamıyor. AYM eşitlik ilkesi gereği kadın evlenmeden önceki soyadını ya da aile soyadını kullanmada seçim hakkında sahiptir diyor. Karar nettir. Ona uygun düzenleme yapılmalı. Öyle olmazsa AYM iptal gerekçesi karşılanmamış olur ve bu nedenle de tekrar sakat bir kanuni düzenleme ortaya çıkar. Şu an hazırladıkları taslak sadece kelime oyunu içeriyor. AYM, kadının evlilik öncesi soyadını kullanma iradesi vardır, bu hakkıdır demiş. AYM kararında Adalet ve Kalkınma Partisi döneminde yapılan “pozitif ayrımcılık” ve “eşitlik” içeren düzenlemelere de atıf var. O nedenle AYM kararı doğrultusunda yeniden düzenleme için mücadele edeceğiz.”
AYM’nin açık kararına karşın kadının tek başına evlilik öncesi soyadını kullanmasına karşı çıkanları eleştiren Karaca, “Sadece kendi seçmenlerinin talebini yerine getirmeye çalışıyorlar. Bunların kim olduğu malum. Bunlar kadını özgür eşit bir birey olarak değil, sadece aile içinde bir simge olarak kabul ettirmek isteyen, kadını aile içine hapsetmeye çalışan anlayışın talebi. Bizim talebimiz ise kadını erkekle eşit birey olarak görmek” diyor.
Karaca, AK Parti’nin “Çocuğun kafası karışır” gerekçesine de “Soybağı soyadına göre takip edilmez, aslolan kayıtlardır. Dünya uygulamaları da bizim teklifimizde olduğu gibi. Hatta çocuğa da seçim hakkı tanıyan örnekler var. AYM’nin iptal gerekçesinin aksine bir düzenleme yapılırsa CHP gereğini yapacaktır” diyerek yeniden Anayasa Mahkemesi’ne götüreceklerinin işaretini veriyor.
Görünen o ki kadınların soyadı hakkı için yaklaşık 25 yıldır sürdürdüğü hukuk mücadelesi daha bitmedi.