Aynaya tut yüzünü

Haydar Berk ne yapıyor acaba -birden aklıma geliverdi.

İçinden geçince arayacaksın veya gidip göreceksin. Gittim Cassis kafeye. Dükkanı açınca gelen ve oraya hemen alışan kediye sıcacık bir isim verdiklerini öğrenmiştim: Haydar Berk. Kahvemi içerken gelip kucağıma oturmuş, beni mutlu etmişti. Nerede, göremiyorum dedim. Birkaç gündür gelmiyormuş. Bir de birlikte üzüldük.

Berk'i bilmiyorum ama Şeyh Haydar Ali'ye bağlıydı. Derûnumu delen “Aynayı tuttum yüzüme Ali göründü gözüme” deyişindeki Ali'ye. “Nazar kıldım ben özüme Ali göründü gözüme.” Merdivenköy Bektaşi tekkesinin son postnişini Mehmet Ali Hilmi Dede Baba’nın bir nefesinden bu mısralar.

Orada yazasım gelmedi Ali'nin Ailesi’ni, Haydar yoksa Ali var dedim. Hem kafede değişiklikler de yapmış, gidip görmeye vesile olsun. Bir de Haydar Ergülen alırım giderken yanıma -Haydar deyince önce o Kalenderî derviş gelir aklıma.

Bernheimer beni ikna etmiş bulunuyor. Ali'nin ailesi bütün Müslümanlar arasında tek soylu aile. Hz. Muhammed, amcasının oğlu Ali ile kızı Fatıma'yı evlendirmiş, karı kocanın Hasan ve Hüseyin adında iki çocukları olmuştu. Tek soylu aile işte onların soyundan yürüyenlerdir -Ali'nin diğer evliliğinden olanlar soyluluğa dahil değil. Sünnî geleneğin camilerinde ana kubbe içinde en üste asılan peygamberin ve dört halifenin adlarıyla birlikte Ali-Fatıma çiftinden olan iki torununun adlarının zikredilmesinin hikmeti de budur. Alevi geleneğin siyasal hakkı gasp edilmiş asil aileye mensubiyet inancı böylece anlaşılmış oluyor. Sünni gelenek ise politik otoritenin gölgesinde bir çeşit keyif sürüyor, o aileye (“Ehl-i Beyt”e) çok daha yakın ve manevi olarak zaten ona dahil olduğunu vurgulamayı hiç ihmal etmeksizin.

Siyasal/sosyal psikolojide bu iki inanma biçiminin tezahürleri çatışmaktadır. Çünkü bir taraf mensubiyet imtiyazını mağdur kompleksiyle, diğer taraf gücü sadece aza olarak elinde tutma çelişkisini (mensup olanın hakkına tecavüz) hakimiyet kompleksiyle aşmaya mahkum.

Osmanlı ailesindeki geleneğe benzer diyelim: hanedan mensubu ve azası diye kesin bir ayırım vardır. Padişahın çocuk sahibi olduğu karısı mesela, valide sultan olarak mensup o makamdan düştüğünde azadır. Hanedan mensupları yurt dışına sürgün edilmiştir. 1918'de ölen II. Abdülhamid'in ahfadı da bunlar arasındadır. Ama hayattaki eşi Müşfika Kadınefendi aza statüsünde olduğundan sürgüne tabi tutulmamıştır. Padişah/şehzade çocukları mensuptur, gelin/damat da mensup sayılır ama boşadıkları anda o kişiler artık herhangi biridir. Anne ve baba hanedan mensubu ise çocukları için çözüm yoktur. Nitekim II. Abdülmecid'in oğlu Ömer Faruk Efendi ile Vahideddin’in kızı Sabiha Sultan'dan olan çocuklar ve onların çocukları mensup olarak devam etmiştir. Bu bir tam soyluluk örneğidir.

Lakin hangi örnekten söz edersek edelim anlam sürekliliği bakımından doğu ve batı soyluluk biçimlerinin hiçbirine benzemeyen yegane model “Ali'nin Ailesi” veya “Ehl-i Beyt”tir. Bernheimer'in görüp anlattığı da bu.

Mevzuun tarihsel boyutu, çarpıcı olayların analizi ile birlikte Farhad Daftary’den (Ferhad Defterî) okunmalı. Şii İslam Tarihi'nin çevirisinde çok sayıda redaksiyon problemi var maalesef. Fakat bu haliyle dahi istifade edilebiliyor.

Haydar Ergülen muhtelif kitaplarında Eskişehir'in Odunpazarı’nda bir Alevi aile içinde geçen çocukluğunu çok tatlı anlatır. Dağınık yerlerdekiler bir araya toplansa iyi olur aslında. O vakte dek salık vereceğim kitabı Düz Yazı: 100 Yazı.

Anlattığım konuya özel ilgi duyuyor olsam bu üç kitabı önüme koyar başlardım okumaya -şu yazıyı yazarken de zihnimden geçen buydu. Sünni olduğunun farkında olmayan bir Sünni olarak (bu da bir kompleks tezahürü olabilir sonuçta) ahkâm kesmiş olabilirim.

p.s. Ali dükkanı yenilemeye devam ediyor, sınavlar dönemiyle beraber müşteri sayısı artmış, ayakano kahvesini daha çok sevmeye başladım. Ders çalışılacak kafeler için Ankara bebeleri şu adrese de bakabilir: www.lavarla.com