Aytül Akal: Çocuk edebiyatı resim ve metin ile olmaz

Yazar Aytül Akal’ın yazar olma isteği çocukluk düşüydü. 1971’de İzmir Amerikan Koleji’ni bitirir bitirmez, düşlerinin peşine takıldı.  İlk masal kitabı Geceyi Sevmeyen Çocuk 1991 yılında yayımlandığında, bundan böyle çocuklar ve gençler için yazmaya karar verip yıllar yılı kitabını arayan sihirli değneğini, tavan arasına kaldırdı. Kitapları Almanca, İspanyolca, Farsça, Bulgarca, Arapça, Azerice ve İngilizceye çevrilerek yurtdışında yayımlandı. Roman, öykü, masal, şiir ve çocuk oyunu türlerinde 100’ü aşkın kitabı vardır. Aytül Akal ile çocuk kitapları üzerine konuştuk.

Akal "Bir gün bir de baktım, kucağımda onlarca masal, kitaba dönüşmeyi bekliyor. O tarihten sonra da çocukların renkli dünyasında kalmayı seçtim" dedi.

Sizi, çocuk kitabı yazmaya iten motivasyonlar nelerdir?

Daha çocukken yazar olmayı hayal ediyordum. Defterlerim şiirlerle, öykülerle doluydu. 1971’de Amerikan Kolejini bitirir bitirmez iş hayatına atıldım. 1974'de, Hayat Mecmuası’nda pratik bilgiler yazdığım küçük bir köşem oldu. Ardından El Ele dergisine 16 sayfalık ek dergi hazırlamaya başladım. Bir yandan yazacağım kitabı arıyordum ve o sıralar çocuklar için yazacağım aklımın ucundan bile geçmiyordu. 1982’de bir şiir kitabım yayımlamıştı. Derken 1989’da, küçük oğlum Alper’in ısrarıyla ona, istediği kahramanların yer aldığı masallar kurgulayıp anlatmaya başladım.

Farklı zamanlarda aynı masalı tekrar anlattırmak istiyordu, ben de masalı unutmayayım diye daktilomda onları kâğıtlara geçirmeye başladım ki... bir gün bir de baktım, kucağımda onlarca masal, kitaba dönüşmeyi bekliyor. O tarihten sonra da çocukların renkli dünyasında kalmayı seçtim.

ÇOCUKLAR YETİŞKİN KİTABI OKUMAYA ZORLANMAMALI

Öykü kitaplarınız da bulunuyor. Yetişkin kitapları ile çocuk kitapları arasındaki anlatım farkı nasıldır?

Çocuklar için romanlar, öyküler, oyunlar, şiirler… Edebiyatın çeşitli türlerinde yazıyorum. Yetişkinler için yazdığım iki de öykü kitabım var, evet. Doğrusu onları neden yazdığımdan pek emin değilim ama her yaşa yazabileceğimin, ancak çocuk edebiyatının benim "seçimim” olduğunu kanıtlamak için yazmış olabilirim.

Çocuk ve yetişkin kitapları arasındaki farkı en net şöyle anlatabilirim: Çocuklar yetişkin kitapları okumaya zorlandıklarında kitaptan soğurlar. Yetişkinler çocuk kitabı okuduklarında, okumayı severler. Kısacası, çocuk kitapları hem çocuklara, hem de yetişkinlere seslenebilen, her yaş grubunu içine çeken, özdeşim yapabilmelerini sağlayan kitaplardır. Elbette dilde ve konuda da farklılıklar var ama bu farkların ne olduğunu sezemeyenler, zaten çocuklar için yazmakta başarılı olamaz.

Çocuklara kitap sevgisi aşılamak için neler yapılmalıdır?

Öncelikle önlerine iyi kitaplar koymalı, daha küçük yaştan nitelikli kitaplarla buluşturulmalıdır. Ayrıca, onların seçtiği kitapları almayıp, yetişkinlerin dayattığı kitaplara zorlanmamalılar. Okul öncesinde, çocukla yetişkin arasında kitap okuma saatlerinin ayrılmasına özen göstermek de çok önemli. Kitap nitelikli bir çocuk kitabıysa, yetişkin de okurken en az çocuk kadar zevk alacaktır. Böylece yaş farkına rağmen, her iki taraf da nitelikli bir zamanı paylaşabilmiş olacak. Çocuklar okumayı öğrendiklerinde de, okul öncesinde sevgiyle harmanlanan bu saatlerin tadını ve onlarda bıraktığı olumlu duyguları unutmazlar. Kitaplar, yaşamları boyunca onlara hep güzel şeyleri hatırlatır.

'YAZAR YETİŞTİRİLEMEZ'

Yeteri kadar yerli yazar yetiştiriliyor mu?

Yazar yetiştirilemez. Yazma yeteneği varsa, zaten diline özen gösterecek, kitaplar okuyacak, sürekli yazacak ve nihayetinde iyi bir yazar olacaktır. Yeteneği olmayan, o güne kadar dilini geliştirmemiş heveslileri yetiştirmeye çalışmak, ortaya tatsız tuzsuz ve niteliksiz kitapların çıkmasına neden olur.

Çocuk kitaplarının görsel kısmını nasıl buluyorsunuz?

Çocuk kitaplarında metin kadar görsellik de, tasarım da çok önemli. Çocuk kitabı bir bütündür. Sadece resimleriyle, ya da sadece metniyle var olamaz. Her açıdan estetik olmalıdır.

Çocuk edebiyatının son beş yılını nitelik açısından değerlendirebilirler?

Çocuk edebiyatı son 20 yıldır büyük bir gelişim içinde. Başarı grafiği sürekli yukarıya doğru hareket ettiğinden, son beş yıl içinde yayımlanan birçok nitelikli kitaptan söz edilebilir.

Türkiye’de çocuk kitaplarına ilgi ne düzeyde?

Okumayı çok seven bir kitle var ve bu sayının sürekli artması için çaba sarf eden öğretmenler, anne babalar ve yazarlar var. Okurlardan ileti almadığım gün sayısı pek azdır. Okuduklarıyla ilgili düşüncelerini iletirler, yeni kitapları sorarlar. Ayrıca okul etkinliklerinde de okurlarla yüz yüze iletişim oluyor, ancak, etkinlik davetlerinin tamamına yetişebilmek için birkaç defa klonlanmak gerek! Bu da ilgi yoğunluğunun göstergesi. Nitelikli kitaplarla buluşturulan her çocuğun iyi bir okur olacağına inanırım.

Bir çocuk kitabının olmazsa olmazları var mıdır? Nelerdir?

Çok sağlam bir metin! Diliyle, kurgusuyla, mantığıyla, çocuk dünyasına yakınlığıyla, içinde sürprizler ve heyecanlar barındıran metinler… Bu metinlerin nasıl resimlendiği ve tasarlandığı da önemli. Şahane bir metni 13X19cm ölçüsüne sokup, okul öncesi çocuğun eline verirseniz, ilgilenmez bile. Ya da yine şahane bir metni 9 puntoya indirip 7-8 yaş çocuğun eline verseniz, büyük olasılıkla okumadan fırlatıp atar bir köşeye. Yani metin+resim+tasarım gerek nitelik, gerekse yaşa uygunluk açısından işbirliği içinde olmalı.

Son olarak ne söylemek istersiniz?

Eğer bir çocuk bugüne kadar kitaplarımdan birini okumamışsa, bunu onun şanssızlığı olarak görürüm. Dileğim o ki, yaşına uygun olan bir kitabı mutlaka arkadaşından ödünç alsın, okusun. Hayata ve kitaplara bakışı değişecektir. Artık onun da kitapları sevmesi ve iyi bir okura dönüşmesi, benim için hiç sürpriz olmaz.