Bilim kurgunun mihenk taşı: Tehlikeli Görüler

Editörlüğünü Harlan Ellison’ın yaptığı ve bilim kurgu tarihine damgasını vuran 'Tehlikeli Görüler' adlı öykü antolojisi geçtiğimiz günlerde İthaki Yayınları etiketiyle raflardaki yerini aldı. Yeni Dalga bilim kurgunun başlangıcı olarak görülen ve türe büyük bir ivme kazandıran bu antoloji, gerek tarihsel önemi gerekse de içeriği itibarıyla şimdiden önemli bir klasik olarak değerlendiriliyor.

'Tehlikeli Görüler' kalın bir kitap. 720 sayfa. 32 yazarın kaleme aldığı 33 öyküden oluşuyor. Yazarların isimleri şu şekilde: Lester del Rey, Robert Silverberg, Frederik Pohl, Philip José Farmer, Miriam Allen deFord, Robert Bloch, Harlan Ellison, Brian W. Aldiss, Howard Rodman, Philip K. Dick, Larry Niven, Fritz Leiber, Joe L. Hensley, Poul Anderson, David R. Bunch, James Cross, Carol Emshwiller, Damon Knight, Theodore Sturgeon, Larry Eisenberg, Henry Slesar, Sonya Dorman, John Sladek, Jonathan Brand, Kris Neville, R. A. Lafferty, J. G. Ballard, John Brunner, Keith Laumer, Norman Spinrad, Roger Zelazny, Samuel R. Delany.

BİLİM KURGU KAÇIŞ MIDIR?

Bilim kurgu uzun yıllardan beri bir kaçış edebiyatı olarak değerlendirilir. Kitaptaki önsözlerin birinde Asimov bu yargıyı, "Biz kaçıyorduk. Sokak beyzbolu, ev ödevi ve yumruk yumruğa kavgalar gibi gerçekçi sorunlardan uzaklaşıyorduk sırf nüfus patlamaları, roket gemileri, Ay keşifleri, atom bombaları, radyasyon hastalığı ve kirli atmosferden oluşan bir masal âlemine girmek için,” diyerek alaya alır.

Böylece bilim kurgunun bir kaçış değil, bilakis toplumsal sorunları ve bunların gelecekteki potansiyel tehlikelilerini kendi “oyuncaklarıyla” işaret eden bir tür olduğunu belirtir. Buna karşın bilim kurgu ilk yıllarında üvey evlat muamelesi görmeyi sürdürür. Elbette bunda Amerikan siyasal sisteminin sansürcü baskısının da payı büyüktür.

BÜYÜK UĞRAŞLAR SONUCUNDA…

İşte 'Tehlikeli Görüler' böylesi bir dönemde, Asimov’un bahsettiği algıyı yıkan, tabiri caizse bilim kurguyu "hortlatan" bir antolojidir. Ve bu antolojinin mimarı Harlan Ellison’dır.

Ellison, “Ne uzun, tuhaf, hıncahınç maceralarla dolu bir yolculuk oldu,” diye başlar kitabın önsözüne. Gerçekten de öyledir. Zira Ellison sadece bilimkurguya yönelik önyargılarla değil, mevcut antoloji anlayışına karşı da bir başarı elde eder. 1960’lı yıllarda antolojiler, var olan öykülerin, yazıların, şiirlerin vs. ciltlenmesinden ibaret olarak görülüyordu. Ellison ise 'Tehlikeli Görüler' için özel yazılmış öyküler ister yazarlardan.

Üstelik bununla da yetinmez. Kapısını çaldığı yazarlara, “Eğer tutuklanma ya da sansüre uğrama korkun olmasaydı nasıl bir bilimkurgu öyküsü yazardın?” diye sorar. Ne kadar kışkırtıcı olduğunu düşünsenize…

Ellison bu antoloji için yaklaşık iki yıl boyunca uğraşır. Yayınevinden yazarlara telif ödemesi almak için türlü şeyler yapar ve nihayetinde kitabı 1967’de okurlarla buluşturmayı başarır.

33 TEHLİKELİ ÖYKÜ

'Tehlikeli Görüler' ismiyle müsemma, 33 tehlikeli, rahatsız edici, kafalarda yeni sorular uyandıran öyküden oluşur. Bu öykülerin hemen hepsinde de gelecek büyük bir karmaşa içinde, kaotik bir yer olarak karşımıza çıkar. Bunların nedenine dair kimi öykülerde çeşitli açıklamalar vardır kimilerini (yaşananlara dayanarak) biz tahmin ederiz.

Ellison öykülerin sıralamasında bunu gözettiği için midir nedir, ilk tokadı ilk öyküyle atar. Lester del Rey’in kaleme aldığı “Akşamduası” adlı öyküde sadece insanların değil, Tanrı’nın da cezalandırılıp bir yere kapatıldığını okuruz. Philip K. Dick’in “Babalarımızın İnancı” öyküsü de gelecekte Tanrı ve lider ilişkisine dair önemli sorular barındırır.

Bu sert tokadın ardından karşımıza çıkan bir diğer tekinsiz gelecek öyküsü Larry Niven’in yazdığı “Yapboz Adam”dır. Ölüme mahkûm edilen bir suçlunun öyküsüdür bu. Ancak bir zaman sonra meselenin organ kaçakçılığıyla bir ilgisi olduğunu ve mahkûmun çok basit bir suçtan hüküm giydiğini okuruz.

ZİHNİYET MESELESİ

'Tehlikeli Görüler'deki gelecek her ne kadar tekinsiz şekilde seyretse de bu tekinsizliğin sebebini biraz eşelediğimizde karşımıza zihniyet meselesi çıkar. Nasıl ki Marcel Mauss “Sosyoloji ve Antropoloji”de ilkel toplumlarla günümüz arasındaki zihniyet ortaklığından bahsediyorsa, günümüzle gelecek arasında da böylesi bir ortaklık mevcuttur. Zaten başta Asimov’dan yaptığımız alıntı da burayı işaret eder.

Örneğin Frederik Pohl’un "Marslıların Geldikleri Günün Ertesi Günü” adlı öyküsünde, içinde canlı Marslıların bulunduğu bir uzay aracının dünyaya dönmek üzere olduğunu okuruz. Marslıları bekleyen gazetecilerin kendi aralarında bir sürü ırkçı şakalar yaptıklarını görürüz ve sonra mesele siyahlara gelir dayanır. Otel Müdürü Bay Mandala, bu tantananın çok sürmeyeceğini, birkaç ay sonra kimse için bir şey değişmeyeceğini söyler. Ancak “koyu erik renkli bir kafası” olan Ernest, “Benim için çok fark yaratacak,” der.

Yine zihniyet meselesiyle ilintili olarak, güç sahibi insanın içindeki o yıkıcı, o yok edici yönü vurgulayan enfes bir öykü de Robert Bloch’un yazdığı “Juliette İçin Bir Oyuncak”tır. Sarsıcı finalini saklayarak bir şey söylemek istersem; bu öyküde, zaman makinesine sahip bir dedenin, geçmişe gidip torunu için “canlı oyuncaklar” getirdiğini söylemem yeterli olacaktır sanıyorum.

İKİNCİ KİTAP: 'AGAİN, DANGEROUS VİSİONS'

'Tehlikeli Görüler'de bunlara benzer toplamda 33 öykü yer alıyor. Ancak içlerinden en çok sevdiğim ve beni çok duygulandıran öyküyse Howard Rodman’ın yazdığı “Ay’a –İki Kez– Giden Adam” adlı öyküsüdür. Bununla ilgili hiçbir şey söylemeyeceğim, açıp okuyun.

Ellison 'Tehlikeli Görüler'i 1967’de yayınladıktan sonra, 1972’de yine kalabalık yazar kadrosuna sahip 'Again, Dangerous Visions' adlı ikinci bir antoloji daha yayınlar. Hatta sonra üçüncü bir antoloji için de kolları sıvar, ne hikmetse bu kitap yayınlanmaz ve türün takipçileri tarafından “yayınlanmayan en ünlü kitap” olarak anılır.

'Tehlikeli Görüler' İthaki Yayınları’nın bilim kurgu serisinin 100. kitabı. Bu yönüyle de ayrı bir öneme sahip. Eminim, “Again, Dangerous Visions” da yayın listesinde sırasını bekliyordur.