Bir dönüm noktası olarak 2024

2025 yılına bir 2024 değerlendirmesi ile başlamak, yaşananları temize çekip bir sonraki yıla kalan tartışmalara ve temel dinamiklere işaret etmek faydalı olabilir. Bu yazıda dünyada ve Türkiye’de 2024’te yaşanan önemli ekonomik gelişmelerin bir özetini sunacağım.

DÜNYA EKONOMİSİ

2024 yılı, dünya ekonomisi için önemli bir dönüm noktası oldu. Pandemi sonrası uygulanan parasal sıkılaştırmanın sonuna gelindiği, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa Birliği (AB) merkez bankalarının eşzamanlı faiz indirimleriyle netleşti. Ancak pandemi sonrası dönemde küresel tedarik ve değer zincirlerinin nasıl şekilleneceği konusu halen netleşmiş değil.

Özellikle Ortadoğu’da ve Ukrayna’da süregiden savaşların nasıl sonlanacağı ve ABD ile Çin arasındaki ekonomik ve siyasi ilişkilerin nasıl şekilleneceği konuları, sermayenin uluslararasılaşma dinamiklerini şekillendirecek. Bu konuda 2024’teki gelişme AB’nin Çin’den uzaklaşma stratejisi çerçevesinde değer zincirlerinin kısalması doğrultusunda somut adımlar atması oldu. ABD’de ise Biden yönetimi altında stratejik ürünlerde Çin’e karşı ek gümrük vergilerinin getirildiğini gördük.

Bu adımlar, ‘serbest ticaret’ ideolojisinin ve uygulamasının ivme kaybetmesinin ve küresel ekonomik ilişkilerdeki güç dengesinin yeniden şekillenmesinin habercisi olarak görülebilir. Bir başka ifadeyle, bu durum, dünya ekonomisinde korumacılığın ve izolasyonizmin güçleneceği, küreselleşme ve serbest ticaretin geriye doğru işlemeye başladığı bir dönemi işaret ediyor. 2024 bu anlamda önemli bir yıldı.

Avrupa'da 2024’e damgasını vuran gelişme, Almanya ve Fransa'da ekonomik durgunluğun hükümet değişikliklerine yol açması oldu. Özellikle Almanya’daki borç freni uygulamasının kronik yatırım eksikliğine yol açması ve Rusya’dan gelen ucuz doğal gazın kesilmesi sonucunda Almanya sanayiinin rekabetçiliğinin aşınması, Almanya için 2024’te derinleşen sorunların sadece bir yıllık geçici meseleler olmadığını, uzun dönemli etkileri olabilecek gelişmeler olduğunu gösteriyor. Almanya’ya benzer şekilde, ekonomik zorlukların merkez siyasette yarattığı sarsıntılar Fransa’da da görüldü. 2024 yaz aylarında Cumhurbaşkanı Macron’un riskli bir kararla seçimlere gitmesi, merkez sağ ve solun giderek daha da eridiği bir tablonun oluşmasıyla sonuçlandı. Kısacası, Avrupa için 2024 yılı, takip ettiği ekonomik modelde ciddi tıkanıklıkların baş gösterdiği bir yıl oldu.

ABD'de ise başkanlık seçimleri Trump'ın yeniden seçilmesiyle sonuçlandı. İkinci Trump dönemi henüz başlamadı ancak, dış ticaret politikasında gümrüklerin artırılması ve yerli sanayinin korunması gibi iddialı vaatlerin ne kadarının hayata geçeceği, önümüzdeki yıl için takip edilecek kritik gelişmelerden biri olacak. Ancak kesin olan, ilk Trump döneminde başlayan, sonrasındaki Biden yönetimi ile devam eden Çin ile ticaret savaşları konusunun ve sanayisizleşme sürecinin tersine çevrilmesi yönündeki adımların önümüzdeki ikinci Trump döneminde de süreceği. ‘Devletin geri dönüşü’ ya da ‘post-neoliberalizm’ bağlamında yapılan tartışmalar açısından kritik olan askeri-sanayi kompleksin her iki alanda (ticaret savaşları ve yeniden sanayileşme girişimleri) da doğrultuyu şekillendiriyor olması.

TÜRKİYE EKONOMİSİ

Türkiye'ye bakıldığında, 2024 yılını üç temel gelişmeyle özetleyebiliriz. İlki, 2024’te yerel seçimlerin CHP’nin zaferiyle sonuçlanmasıdır. Muhalefetin seçimleri kazanmasındaki en önemli faktörlerinden biri, iktidarın seçimlere Şimşek programı ile gitmesidir. Bu program, 2023 yılında özellikle büyük şehirlerde görülen hayat pahalılığı krizinin daha da derinleşmesine ve Anadolu’da yaygınlaşmasına neden olarak, iktidarın oy kaybetmesindeki en önemli nedenlerden biri oldu.

2024’e damgasını vuran ikinci gelişme, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) enflasyonla mücadeledeki başarısızlığıdır. Ekonomi yönetimi bir yandan reel ücretlerin baskılanması diğer yandan da TL’nin değerlenmesine dayanan enflasyonu düşürme programını uyguladı. Ancak, reel ücretlerin baskılanmasına, uluslararası emtia ve petrol fiyatlarının düşmesine ve TL’nin reel olarak değerlenmesine rağmen enflasyon yüzde 40’ların üzerinde seyretmeyi sürdürdü. Bu tartışmasız bir şekilde başarısızlık olarak değerlendirilmelidir. 

Bu başarısızlığın kökeninde enflasyonun kaynağının (talep kaynaklı olarak) yanlış tespit edilmesi yatmaktadır. Tüketim malları ithalatındaki artışın hız kesmeden sürmesi, yüksek faizden yararlanan üst gelir gruplarının tüketiminde herhangi bir azalma olmadığını gösterirken, bu gelişme gelir dağılımı adaletsizliğinin daha da arttığına işaret ediyor. Kısacası, 2024’te ekonomi yönetiminin gücü asgari ücretliye yeterken, fiyat belirleme gücü olan büyük firmaların fiyatlama davranışlarını disipline etmeye yetmedi. Bu da, enflasyondaki başarısızlığın kökeninde kârların ittirdiği enflasyon gerçeğinin yattığını gösteriyor.

2024’ün üçüncü önemli gelişmesi, ikinci ve üçüncü çeyrekte ekonominin daralmasıdır. Yani önceki yılların aksine 2024 bir ekonomik kriz yılı olarak görülmelidir. 2024’te gerek enflasyonla mücadele programının maliyeti, gerekse ekonomik krizin maliyeti emekçilerin sırtına yüklenmiştir. Aralık’taki asgari ücret artışında gördüğümüz gibi, geniş toplum kesimleri 2024’ü reel ücret kayıplarıyla tamamlamıştır.

2025’E KALAN

2025’e bakıldığında, dünya ekonomisinde büyük bir belirsizlik var. Trump’ın ekonomi politikalarının yansıması, ABD'nin yeni bir korumacı politika izlemesi ihtimalini artırıyor. Avrupa, büyümeyi yeniden canlandırmak için yatırım seferberliği çağrılarını gündeme getiriyor. Özellikle Almanya’daki seçimlerin ardından hükümetin borç frenini aşma stratejileri kritik öneme sahip. Çin ise, yüksek büyüme temposunun yavaşladığı bir döneme girse de, belirli sektörlerdeki yatırımlarını sürdürerek büyüme modelini yeniden dengeleme yolunda.

Türkiye'de ise 2025 yılı, ekonomik durgunluk ve krizle yüzleşme yılı olacak gibi görünüyor. 2021-2023 yıllarında yüksek kârlılıkla hayatta kalmayı başaran firmalar, 2025’teki durgunluğu aşmakta zorlanacak. Çalışanlar için, işsizlik ve hayat pahalılığı arasındaki çifte sıkışma, 2025’in en önemli sorunlarından biri haline gelecek. İktidar, Suriye’deki siyasi kazanımlarını ekonomik yatırımlara dönüştürme çabasında olacak. 2025 ve sonrasında Suriye’ye yönelik altyapı yatırımlarının yanı sıra, yeni sanayi yatırımları da gündeme gelebilir. Ancak bu tür yatırımların başarısı için öncelikle Suriye’deki yeni iktidar yapısının netleşmesi ve siyasi istikrarın sağlanması gerekiyor.

Sonuç olarak, 2024’te yaşanan ekonomik gelişmeler, 2025’teki küresel ve yerel ekonomik stratejileri şekillendirecek. Dünya genelinde korumacılık ve izolasyonizm yükselirken, Türkiye’de 2025 yılı bir ekonomik durgunluk yılı olacak.