BM’nin 2020 uyuşturucu raporunda salgın ve son 10 yılda uyuşturucu piyasasının üretim ve trafik ayağına dönük önemli bulgular var. Bunlardan ilki salgının uluslararası nakliyesinde görülen değişiklikte.
İlk olarak salgının; çiftçilerin devletlerin kontrollerinin azalması nedeniyle daha fazla kokain ve benzeri ürünlerin hammaddelerini ekmesine fırsat yarattığı söylenmeli. Ayrıca hava ve karayollarına dönük kısıtlamalar taşımacılığın yeni bir adrese kaydığını işaret ediyor: Deniz yolu. Salgın boyunca deniz yolu ulaşımında da sıkıntılar olsa da buradaki durum diğer nakliye yollarından farklı olarak durma noktasına gelmedi. Gemi personelinin limanlara inişinde sorunlar yaşansa da mal taşımacılığı devam etti. BM’ye göre devam eden bu nakliye kolu, uyuşturucu trafiğinin de buraya akmasına neden oldu. Bu çerçevede Güney Amerika’dan Avrupa’ya kokain başta olmak üzere uyuşturucu taşıyan gemilere ilişkin gelen ihbarlar bu iddiaya kanıt olarak sunuluyor.
SENTETİK UYUŞTURUCUNUN PAYI ARTIYOR
Salgınla beraber sentetik ya da tedavi olmanın dışında kullanılan uyarıcı ilaç türlerinin pazar payında artış var. Halihazırda BM buna dönük veriler için “Bekleyin” uyarısında bulunurken, sentetik uyuşturucuların özellikle son beş yıldaki pazar payı artışına “Dikkat” diyor: Rapora göre 2014’te yüzde 2 olan opiod türü ilaçların payı 2018’de yüzde 9’a çıktı. Bunun salgınla arttığına kesin gözüyle bakılıyor.
Birçok fentanil anologları olan opiod türü ilaçların özellikle Kuzey Amerika’da yaygın olarak kullanıldığı biliniyor. Bunun yanında bağımlıların kokain ve eroin gibi diğer uyuşturucuları da bu ilaçlarla kullandığı, ölümler sonrasında yapılan otopsilerde kayda geçti.
Avrupa’daysa son dönemde atıklar üzerinde yapılan çalışmalarda çöplerdeki şırıngalarda bu ilaçların kalıntılarına rastlandı. Yani daha önce ABD ile ilişkili olarak görülen bu durum son 10 yılda Avrupa’da da yaygın bir biçimde görülüyor. Her ne kadar bu ilaçların Avrupa’da kullanım durumu kendi piyasasını üretecek düzeye varmamış olsa da özellikle kırılgan grupların (evsizler, eski ya da halihazırdaki mahkumlar, yerinden edilmiş insanlar…v.b.) sentetik ilaç (bunların sahtelerinin yapılması) ve uyuşturucuları Avrupa’da en az 22 ülkede kullandığı kayıtlarda yer alıyor.
RUSYA’DA UYARICI İLAÇLAR, AFGANİSTAN'DA METAMFETAMİN PAZARI BÜYÜYOR
Yapılan incelemelerde yakından incelenen bazı ülkeler var. Rusya ve Orta Asya’da değinilen ilaçların pazarına dönük operasyonlarda ele geçirilen madde miktarı 2010-2018 arasında yüzde 80 azaldı, buna karşın bu bağımlıların tedavi talebinde de düşüş var. Kanıtlar incelendiğinde Rusya’nın afyon içerikli uyuşturucular ve uyarıcılar konusunda zengin bir piyasa olduğu görülüyor. Rusya resmî makamları son üç yılda uyuşturucu ve uyarıcı üreten laboratuvar sayısının en az yüzde 70 arttığını söylüyor. Burada dikkat çekici olan, bilinen uyuşturucu türlerinin yerlerini sentetik uyarıcılara bırakması.
Afganistan, uyuşturucu trafiği açısından kritik adreslerden. 1980’lerden bu yana küresel esrar ve eroin trafiğinde yeri olan ülkede 2001’den bu yana yaşanan siyasî ve toplumsal karmaşa, burada pek çok farklı devletten kartellerin etkin olması onu önemli bir merkez yaptı. Örneğin BM Uyuşturucu ve Suç Bürosu’nun Afganistan için özel yürüttüğü çalışmanın 2020 raporuna göre Kabil, eroin için Kafkas rotası, Kuzey rotası, Güney Asya Rotası ve Kanada’ya uzanan Kuzey Asya Pasifik rotasıyla küresel uyuşturucu trafiğinin en önemli eksenlerinden biri.
KARANLIK İNTERNET VE UYUŞTURUCU TRAFİĞİ
BM’ye göre uyuşturucu trafiğinin dinamolarından biri karanlık internet (darknet). 2017’de karanlık internet üzerinden dönen uyuşturucu trafiğini engellemek için buradaki bazı siteler kapatıldı, kişiler tutuklandı. Ancak pandemi ve kapanmaların karanlık alanda yeni hareketlenmelere neden olduğu söylenebilir. Kapanma önlemleri nedeniyle sokak satıcılarının sokaklardan çekilmesi, yerini kargolar/posta aracılığıyla gelen uyuşturucuya bıraktı. İlginç olan; bu süreçte hayatlarımızın yükünü sırtlanan kuryeler, postacıların hiçbir bilgisi /ilgisi olmadan tacirler tarafından kullanılması.
Bir örnekle açıklamak gerekirse, posta yoluyla ya da internet alışverişiyle bir satıcıdan bir ürün alıyorsunuz. Ürünün paketlemesini genellikle satıcılar yapıyor. Nitekim en yaygın internet sitelerine girildiğine kargolama konusunda da yorumlar olduğunu görüyoruz. Buraya kadar şey normal. Ancak uyuşturucu tacirlerinin devreye girdiği nokta pandeminin sokak satıcılarına ve bağımlılara uyuşturucu sevkinde sorunlar yaşamasıyla başladı. Bu noktada sokak satıcısı (torbacı) ya da bağımlı, karanlık internetten kendisine verilen satıcıdan örneğin salça, bulgur ya da kedi maması alıyor. Postacı ya da kurye bu ürünü evinize ulaştırıyor. Bu süreçte ne satış yapan alışveriş sitesi ne kargo şirketi ne de kurye ne taşıdığını biliyor. Ürünün üzerinde yazan etiketi ve ağırlığını dikkate alıyorlar, zira normal olanı bu. Anormal olansa, aldığınız ürünün içine gizlenmiş uyuşturucunun olması. BM’ye göre tam da bu nedenle postacılar ve kuryeler salgını fırsat bilen uyuşturucu tacirleri tarafından kullanılıyor ve trafiğin bir kısmı buradan akıyor.
BREZİLYA VE BALKANLAR UYUŞTURUCUNUN GÖZDE ROTALARI
Raporda üzerinden durulan bir diğer konu küresel uyuşturucu trafiği rotaları. Burada bilinen bazı klişelerin yıkıldığını da söylemek gerekiyor. Örneğin 2010’lara kadar Afganistan’dan gelen eroinin kıdemli rotalarından olan Orta Asya ve Rusya’nın küresel trafikteki payı 2010’da yüzde 10 iken 2018’de yüzde 1’e düştü. Bu rota yerine Afganistan’daki eroinin İran ve Türkiye üzerinden Balkanlara taşındığı Balkan rotası önemini koruyor. Örneğin 2018’de Afganistan’da üretilen eroinin yüzde 58’inin bu rotadan Avrupa’ya ulaştırıldığı tahmin ediliyor.
Eroin gibi kokain trafiğinde de değişim var. Bilinen adres Venezuela’nın yerini Latin Amerika’da Brezilya aldı. Brezilya’nın geçiş noktası olması yeni değil, ancak önemi artıyor. Bununla beraber buraya yeni bir ülkede katılmış durumda Uruguay. Örneğin 2019’un sonlarında Uruguay yetkilileri Batı Afrika’ya hareket eden ve 9 ton kokain taşıyan iki gemiye baskın yaparak bu transfere engel oldu. Ancak engel olunamayanın daha fazla olduğu biliniyor.
Özetlemek gerekirse, salgın ve son dönemdeki değişimler uyuşturucu trafiğine yönelik bilgilerin gözden geçirilmesine neden oluyor. Örneğin internet alışverişi bir kolaylık olarak hayatlarımıza girerken, aynı zamanda karanlık internet üzerinden yeni bir uyuşturucu taşımacılık kolu haline gelmişe benziyor. Dahası hava ve karayolu taşımacılığındaki önlemler, nakliyede yerini deniz yoluna bıraktı. Sentetik uyuşturucu ve uyarıcı ilaçların dikkat çekici yükselişi bir başka tehdit olarak durumu etraflıca ele almayı lüzumlu kılıyor. Yeni rotalar, yeni türler ve uyuşturucu piyasasının direngen yapısı, pandeminin bu karanlık dünyada fırsata dönüştürüldüğüne de işaret ediyor.