Boko Haram varsa kadınlar da var!
New York Times, The Wall Street Journal, Le Monde gibi uluslararası gazete ve dergilerde çalışmış Amerikalı fotoğrafçı Glenna Gordon Boko Haram kontrolündeki Kuzey Nijerya'nın kadın yazarlarını fotoğrafladı. 'Kalbin Şeması' New York Times tarafından 2016 yılının en iyi fotoğraf kitabı seçildi.
Time Dergisi tarafından eserleri ''insanlığın kaybettiklerinde bir anlam yolculuğu'' olarak betimlenmiş ünlü belgesel fotoğrafçısı ve fotomuhabir Glenna Gordon'ın 'Kalbin Şeması' isimli çarpıcı fotoğraf çalışması, New York Times tarafından 2016 yılının en başarılı fotoğraf kitabı seçilmişti.
Kalbin Şeması, Nijerya'da aşk, evlilik ve siyasi temalarda üreten kadın yazarlar hakkında. Bu kadınlar bir parçası oldukları toplumun değerlerinin kültürel ve siyasal 'yansımaları' olan 'erkeklere karşı itaatkarlık' veya 'çocuk yaşta evlilikler' gibi kritik yaşanmışlıklardan ilham alıyorlar.
iD Dergisi'nin röportajı sırasında, okurlar bir yandan Nijeryalı kadınların hayatlarına yakından tanıklık ederken, bir yandan da onlara Gordon'ın da esin kaynakları ve kişisel hayatıyla ilgili bilgi sahibi olma fırsatı sunuluyor.
Bu kadınları fotoğraflamak fikri nasıl oluştu? Fotoğrafladığın kadınların güvenini nasıl kazandın?
İlk olarak 2013'ün Nisan ayında başka bir amaçla Nijerya'da bulundum. Kuzey Nijerya'da yaşayan Hausa halkının dilini bilen ve bu dilin edebi eserlerinden çeviriler yapmış arkadaşım Carmen bana burada yaşayan kadın yazarların hikayesini anlattı. Daha sonra birkaç telefon görüşmesi ve ziyaretle bu insanlarla aramızda bir bağ oluştu.
Yazarlık yapmayı sürdüren yaklaşık kaç kadın yazar var? Üretilen eserlerin kaç tanesi yayınlanmakta?
Çoğu kadın yazar eserlerini hızlıca bitirerek yıl içinde onları seriler halinde yayınlamaktan yana. Yaklaşık birkaç düzine kadar yazar olduğunu söyleyebilirim. Facebook'ta aktif olarak kullandıkları ve eserleriyle ilgili paylaşımlar yaptıkları bir sayfa bulunuyor.
Kadın sanatçıların Kuzey Nijerya'daki günlük yaşamlarına dair izlenimlerin neler?
Bu kadınların çoğu ailelerinden saygı görüyorlar. Tabii siyasi roman yazarları için bu böyle değil... Yaşam birçok farklı şekilde toplumca kabul görmüş cinsiyet rolleri baz alınarak sınırlarla belirlenmiş.
Kuzey Nijerya'da kadınların yarattığı edebiyat ' Littattafan Soyayya (tr. Aşk Edebiyatı)' olarak adlandırılıyor. Bu kadınlar aşkı nasıl yaşıyorlar? Eserler ülkenin batısındakiler ile farklılıklar gösteriyor mu?
Çoğu kitapta aşk teması birbirini seven kadın ve erkeğin beraberliğinin sonunda gelen evlilik temasıyla ele alınıyor. Batı ile kuzey arasında göze çarpan farklar var. En büyük farklardan birinin burada çok eşliliğin yasal ve yaygın olması olduğunu söyleyebilirim. Romanlarda da tek bir adamla evli birçok kadın karakter mevcut.
Kitaplarda feminizm etkileri görmek mümkün mü? Kadınların kendilerine göre bir feminizm kavramı yarattıklarını söyleyebilir miyiz?
Bu kitaplarda sıklıkla iyi bir eşin kocasına nasıl davranması gerektiğiyle ilgili cümlelere rastlıyoruz. Yoksul kızın çaresizce zengin adamla evlenmesi gibi kültüre işlenmiş kadınlar için kader olarak belirlenmiş geleneklere karşı durulmaya çalışıldığını görüyoruz. Ayrıca insan kaçakçılığı ve kız çocuklarının zorla evlendirilmesi gibi siyasi sayılan durumlara karşı da bir duruş ve eleştiri var.
Kuzey Nijerya'da kalmak ve bu projeyi hayata geçirmek sana neler kattı?
Projenin bana kattıklarından en önemlisi ilk bakışta iyi bir izlenim edinmediğim bu yerdeki güzellikleri, tanıdığım değerli insanlar sayesinde görebilmek ve bunları anlamlandırabilmek oldu.
Bundan sadece birkaç yıl önce kitaplar Boko Haram tarafından alenen yakılmıştı. Savaş başladığından beri kadın yazarların yazın hayatında neler değişti?
Artık yazarlar daha az iğneli bir üslup kullanarak bir bakıma otosansür kullanıyorlar. Kitaplarında sansüre uğrayacaklarını düşündükleri parçaları kendi kendilerine değiştiriyorlar.
Bu kitapların erkek okuyucuları da var mı? Bu eserler bir şekilde daha eşitlikçi bir toplum düzeni oluşturabilir mi?
Burada sanat dahi kadınlara ve erkeklere farklı şekilde pazarlanıyor. Tabii ki eserlerin okuyucularının büyük çoğunluğu kadınlardan oluşuyor. Evet oluşturacağına inanıyorum. Çünkü birçok başarılı kadın yazar küçük yaştaki kız çocukları tarafından rol model olarak seçiliyor. Bu gelecek için müthiş bir umut.
Kitaplaştırdığın fotoğraflar için 'kalbin şeması' ismini seçmenin özel bir nedeni var mı?
Çektiğim fotoğraflar arasında bir okulun önündeki duvara çizilmiş kalp en sevdiğim oldu. Çizimdeki bilgilerin çoğunun yanlış olmasına rağmen, yazımda kullanılan şiirsel dil çok hoşuma gitti. Arkadaşım Carmen, Open Society sergisinin açılışı için Nijerya Edebiyatı'na ait birçok kitap getirdiğinde çoğunun başlığında 'aşk' ya da 'kalp' olması da bana fikir verdi.
Fotoğraf çalışmanla yaratmak istediğin etki nedir? Fotoğrafladığın kadınlardan sonuçlara nasıl tepkiler geldi?
İlk olarak insanların Kuzey Nijerya'daki yaşam ile ilgili bir fikre sahip olmasını umuyorum. Dünya Kuzey Nijerya'dan sadece terör örgütü Boko Haram'ın yaptıklarıyla haberdar oluyor. Gerçek hayat burada haber başlıklarından çok daha karmaşık ve zorlu. Kadınlar ve aileleri samimiyetle bana minnettar olduklarını söylüyorlar... Kitabım çıkar çıkmaz ilk olarak 100 baskısını Nijerya'ya yolladım, insanların olumlu tepkilerini görmek beni mutlu ediyor.
(Çeviri: Tuğçe Özbiçer)