Bomonti’de ne yapılıyor?
Bomonti’de eski bira fabrikasının, yıkılan kısımları birinci derece tarihi eser olarak tescilli değil. Eskiden TEKEL’e ait olan bu beton yapıların, 15 Mart 2019’da 2 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kararıyla Diyanet’e verilmesi onaylandı. 1 No’lu Koruma Kurulu bira fabrikasının tarihi yapılarını korumak için 1998’de karar almıştı ve bu kısımlar sağlam şekilde duruyor. Ancak İTÜ’nün raporuna göre diğer parseldeki betonarme yapılar statik olarak korunamayacak durumda. Ancak sorgulanması gereken, bu beton yapıların yıkılması değil, 1998’de 'turizm alanı' olarak belirlenmiş Bomonti’nin neden Diyanet’e verildiği.
DUVAR - Bomonti’de yıkımına başlanan Eski Malt Binası, Eski Silo, Eski Arpa Temizleme Merkezi ve Eski Kazan Dairesi binaları, fabrikanın TEKEL’e devredildiği 1945-1965 arasındaki bir tarihte eklenmiş, tümüyle betonarme yapılar. Diyanet’e verilen bu parsele yapılacak yeni projenin mimarı Halil Onur, bütün Türkiye’de büyük protestolara neden olan Gezi Parkı’nın yerine yapılması düşünülen Topçu Kışlası’nın da mimarıydı. Geçen yıl yayınlanan haberlere göre, 2 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 15 Mart 2019’da 7248 sayılı kararıyla bu parseldeki yapılar Diyanet’e devredildi.
Mimarlar Odası’nın bu projeye dair 19 Ekim 2019’da hazırladığı çekince raporuna baktığımızda, Halil Onur’un projesinin doğru bulunmadığını anlıyoruz. TEKEL’e ait yan parseldeki betonarme yapıların 1 No’lu ve 2 No’lu Koruma Kurulları tarafından alınan kararlarla 2004 ve 2007’de tescil edildiği bilgisine rağmen, 2 No’lu Koruma Kurulu’nun geçen yıl bunların Diyanet’e devrine onay vermiş olması dikkat çekiyor.
Bomonti Bira Fabrikası’nın 1. Derece tarihi eser nitelikli kısmı Cumhuriyet Mahallesi 167 pafta, 1018 ada, 1 parselde yer alırken, yıkımına başlanan kısımlar ise bunun yan sokağında, Birahane Sokak üzerinde 1548 ada 9-10 parsel üzerinde bulunuyor. Bu parseldeki betonarme binalar için 2004 ve 2007’de iki ayrı karar alınmış ama bunlar 2. Derece olarak tescillenmiş.
Tarihi binanın bulunduğu 1018 ada, 1 parsel, 25 Şubat 1998’de 9294 sayılı karar ile 1 No’lu kurul tarafından “korunması gereken kültür varlığı” olarak tescil edilmiş ve bu alan, bundan önce, 11 Ocak 1998 tarihli ve 23227 sayılı karara göre turizm alanı olarak belirlenmiş. 8 Aralık 2014 tarihli ve 16 Ocak 2015’te tasdik edilen, 8572 sayılı 1/5000 ölçekli Şişli Dolapdere Piyalepaşa Bulvarları ve Çevresi Revizyon Nazım İmar Planı Değişikliği kararında da 1998’deki karar belirtilerek plan yapma ve onama yetkisinin, Turizm Bakanlığı’ndan görüş alınması kaydıyla Bayındırlık ve İmar Bakanlığı’nda olduğu belirtiliyor. 1548 ada 9-10 parsel üzerindeki diğer yapılar ise Bomonti Bira Fabrikası’nın alanından farklı bir parselde, dolayısıyla 1998’deki turizm alanı kararına dahil değiller. Yine de bunlara da tescil alınması Bomonti semtinin turizm alanı olmasına dair stratejik bir yaklaşımın mevcut olduğunu gösteriyor.
Geçen yıl, konuyla ilgili olarak Habertürk’ten Esra Boğazlıyan, Halil Onur’dan görüş alarak kapsamlı bir haber hazırladı. Bomonti’deki Diyanet’e ait yeni projenin mimarı Halil Onur, tüm fabrika kompleksini gösteren 1924 tarihli Pervititch sigorta haritalarında bu binalara ait hiçbir iz yer almadığını belirterek bu binaların daha yakın zamandan kalma olduğunu belirtti. Gülsün Tanyeli ve Deniz İkiz’in 2009’da yazdığı bir makalede yer alan eski haritalarda da bu betonarme binalar görünmüyor ve 1998’de tescillenen bazı kısımların tescilinin 2008’de kaldırıldığı belirtiliyor. Özetle, yıkılan kısımlar 1945-1965 arası yapılmış, betonarme ancak aslında korunmaya değer mimari değeri olmayan binalar. TEKEL’e ait bu yapılar için alınmış kararlarda koruma grubu 2 olarak belirlendiği için, “Tarihi Bomonti Fabrikası’nda yıkım başladı” türünden haberler, sanki birinci dereceden tescilli kültür varlığı yıkılıyormuş gibi bir izlenim yaratmaları sebebiyle çok doğru değil.
Yapılan yıkımı, bu betonarme binaların olduğu gibi korunmaları gerektiği üzerinden eleştiremeyiz ama bu alanın turizm bölgesi olması üzerinden ilerlediğimizde, bu parselin neden Diyanet’e devredildiğini anlamak güçleşiyor.
ŞİŞLİ’DE KAGİR BİNA REKONSTRÜKSİYON PROJESİ
Mimarlar Odası’nın Ekim 2019 tarihli çekince raporunda, Halil Onur’un daha önce mesleki denetim yaptırmadığı ama bu yeni projesi için denetime başvurduğu belirtiliyor. Halil Onur, Diyanet için yapacağı projeyi “Şişli’de Kagir Bina Rekonstrüksiyon Projesi” başlığıyla Mimarlar Odası’na sunmuş. Aşağıdaki fotoğrafta gördüğünüz, yıkılan ön taraftaki küçük binanın mimari anlamda önemli bir değeri olduğu söylenemez. Yıkım yapılacak parsel, üçgen şeklinde yokuş aşağı devam ediyor. Parselin devamındaki binalar, tümüyle betonarme. Beton yapıların korunması, statik anlamda taş ve ahşap yapılar kadar kolay değil. Bu açıdan İTÜ’nün bu yapıların statik anlamda korunamayacağına dair raporu haklılık taşıyor.
Mimarlar Odası, Onur’un bu projesi için dava açtığını duyurdu ancak dava sonuçlanmadan yıkım başladı. Bugün bu parselin tam karşısında Bomontiada bulunuyor ve onun hemen arkasında Hilton Bomonti yer alıyor. Eskiden bira bahçesi olan yere ise MSGSÜ için Fen-Edebiyat Fakültesi inşa edildi. MSGSÜ’nün yeni Fen-Edebiyat Fakültesi, geçen yıl Diyanet’e tahsis edilen alanın hemen çaprazında kalıyor.
Projeyle ilgili yerel tepkiyi de hatırlatmak lazım: Turizm bölgesinde böyle bir projenin hayata geçirilmesine tepki gösteren Şişli demokrasi güçleri bugün saat 17.00’de ortak bir açıklama gerçekleştirecek.
İlgili linkler:
Mimarlar Odası’nın Halil Onur’un projesine dair çekince raporu
Esra Boğazlıyan, “İşte Bomonti Gerçekleri”, Habertürk, 5 Eylül 2019
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 49 yıllık tahsis duyurusu ve şartnamesi
Gülsün Tanyeli, Deniz İkiz (2009), İstanbul'da Bir Endüstriyel Miras Örneği: Bomonti Bira Fabrikası