Cezaevinde seçim: Tutuklu ve hükümlüler nasıl oy kullanacak?

Ogün Akkaya

ANKARA - Cumhurbaşkanlığı ve Meclis seçimleri 14 Mayıs tarihinde gerçekleşecek. Bu seçimde daha önce de olduğu gibi cezaevlerinde bulunan binlerce mahpus, oy kullanacak seçmenler arasında yer alacak.

Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK) cezaevlerinde bulunan tutuklu ve hükümlülerin nasıl oy kullanacağına ilişkin kararı geçtiğimiz haftalarda Resmî Gazete’de yayımlandı. Karara göre kasıtlı suçlardan dolayı cezaevlerinde bulunan hükümlüler oy kullanamayacak.

Tutuklular, hükümözlüler (cezası henüz onanarak kesinleşmemiş kişiler) ve taksirli fiillerden dolayı ceza almış hükümlüler ise 14 Mayıs’ta gerçekleşecek seçimlerde oy kullanabilecek. Ayrıca karara göre tutuklular ve taksirli suçlardan hükümlü olan kişiler, cezaevlerinin bulunduğu seçim çevrelerinde oy kullanabilecek.

Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST) Savunuculuk Koordinatörü Berivan Korkut ile cezaevlerinde bulunan tutuklu ve hükümlülerin oy kullanma hakkını, cezaevlerinde seçimin nasıl yapılacağını ve AİHM'in daha önce Türkiye'nin aleyhinde verdiği mahpusların oy kullanma hakkıyla ilgili kararını konuştuk.

‘TÜRKİYE’DE TUTUKLU VE HÜKÜMLÜ TOPLAM 349 BİN MAHPUS BULUNUYOR’

Cezaevlerinde bulunan kişilerin sayısına ilişkin bir veri var mı? Kaçı hükümlü, tutuklu ya da hükümözlü?

Türkiye’de toplam 291 bin 592 kapasiteli, 399 hapishane mevcut. 1 Mart 2023 tarihi itibariyle 41 bin 614 tutuklu, 308 bin 279’u hükümlü toplam 349 bin 893 mahpus bulunuyor. 349 bin 893 mahpusun, 123 bin 800’ü açık, 226 bin 93’ü kapalı kurumlarda tutulmakta. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün (CTE) açıkladığı sayılar hükümlü ve tutuklu sayısını veriyor. Hükümözlü mahpus sayısına dair ayrıntılı bir veri CTE tarafından verilmemiştir.

‘HÜKÜMÖZLÜLER VE TAKSİRLİ FİİLLERDEN DOLAYI CEZA ALMIŞ HÜKÜMLÜLER OY KULLANABİLMEKTEDİR’

14 Mayıs tarihinde gerçekleşecek olan Cumhurbaşkanlığı ve Meclis seçimlerinde bu kişilerden kaçı oy kullanabilecek? Hangi mahpuslar oy kullanamayacak?

Türkiye hapishanelerinde tutulan mahpusların oy kullanma hakkına ilişkin yasal düzenleme ve YSK’nın 21 Aralık tarihli 590 No’lu kararında düzenlenmiştir. O tarihten bu yana herhangi bir yasal düzenleme yapılmamıştır. Bu karara göre tutuklular, hükümözlüler ve taksirli fiillerden dolayı ceza almış hükümlüler oy kullanabilmektedir. Türkiye’de ceza hukukuna göre taksirli ve kasıtlı olarak gerçekleşen fiilleri ayrı başlıklar altında ele alır. Bu suçlar en yalın anlatımla şöyle ifade edilebilir; özen ve dikkat yükümlülüğünün ihlal eden fiil taksirli suçtan, eylemin yaratacağı sonucun bilerek ve öngörülerek işlenmesi kasıtlı suçtan ceza almaya sebep oluşturur. Öte yandan cezası kesinleşmiş olsa dahi hapishaneye alınmayan hükümlüler, koşullu salıverilmeden yararlanmış kişiler, mahkeme tarafından cezası ertelenen (sağlık, hamilelik ya da yeni çocuk sahibi olmak vb. gibi nedenlerle) hüküm almış kişiler de oy kullanabilecek. Yukarıda sözünü ettiğimiz kararda YSK kişilerin yasal bir biçimde hapishane dışında olması (tahliye, koşullu salıverme, infaz erteleme gibi) ile oy kullanma hakkını birbiriyle ilişkili olarak yorumlamıştır.

15 Mart 2013 tarihinde Silivri İlçe Seçim Kurulu Başkanlığı YSK’dan; “15.04.2020 tarihinden itibaren kurumlarına teslim olmalarının akabinde, korona virüsü salgın hastalığı iznine gönderilen taksirli suçlardan hükümlülerin hazırlanacak listelere dahil edilip edilmeyecekleri “ hakkında görüş istemiştir. Bu görüş talebi YSK tarafından incelenmiş ve 19.03.2023 tarihinde 2023/168 No’lu kararında; “Covid-19 salgın hastalığı iznine gönderilen taksirli suçlardan hükümlülerin, cezaevi listelerine dahil edilmeyerek oy kullanabileceklerine hükmedilmiştir.

‘OY KULLANMAK İSTEYEN MAHPUSLARIN 2 NİSAN TARİHİNE KADAR TUTUKLU SEÇMEN LİSTESİNE KAYIT YAPTIRMALARI GEREKMEKTE’

Seçimlerin ikinci tura kalması durumunda cezaevlerinde bulunan kişilerin oy kullanma durumlarında bir değişiklik olacak mı? İkinci tura geçiş sürecinde seçmen kütüğünü değiştirmeyen mahpuslar etkilenecek mi?

YSK’nın 1 Mayıs 2018 tarihli ve 337 sayılı kararına göre seçim kütükleri kesinleştikten sonra dışarıdakiler gibi mahpuslar da kütüğe kaydolamazlar. Bu sebepten oy kullanmak isteyen mahpusların 2 Nisan tarihine kadar tutuklu seçmen listesine kayıt yaptırmaları gerekmektedir. Bununla birlikte YSK Aralık 2023 kararında  "d) Ceza infaz kurumlarında bulunan taksirli suçlar dışındaki hükümlülere ait (ceza infaz kurumundan firar edenler dâhil) bilgiler Adalet Bakanlığı’ndan alınarak kayıtları dondurulur. Ceza infaz kurumlarında bulunması nedeniyle daha önceden kayıtları dondurulan hükümlülerden oy verme günü itibarıyla tahliye olacaklar var ise kayıtları ‘Oy Kullanabilir’ hale getirilir” der. Yukarıda belirttiğimiz madde doğrultusunda seçimin birinci veya ikinci turunda tahliye nedeniyle oy kullanabilecek hükümlüler için bir yasal düzenleme bulunmaktadır.

'BİZE YANSIYAN OLUMSUZ BİR DURUM VEYA BAŞVURU MEVCUT DEĞİL’

Cezaevlerinde mahpusların oy kullanma işlemlerini takip ediyorsunuz. Geçmiş seçimlerde hiç olumsuzlukla karşılaştınız mı?

Bize yansıyan olumsuz bir durum ya da bir başvuru mevcut değil. Genel olarak bir sorun yaşanıp yaşanmadığı hakkında bilgi vermemiz mümkün değil ama bize bugüne kadar yansıyan olumsuz bir durum veya bir başvuru mevcut değil.

Cezaevlerinde sandık güvenliği nasıl sağlanıyor?

Ceza İnfaz Kurumlarında sandık güvenliğini   Anayasanın 67/5 maddesi düzenler. Bu maddede, ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde oy kullanılması ve oyların sayım ve dökümünde seçim emniyeti açısından alınması gerekli tedbirlerin Yüksek Seçim Kurulu tarafından tespit edildiğini ve seçimlerin görevli hâkimin yerinde yönetim ve denetimi altında yapılacağı belirtilir.