CHP’nin 31 Mart başarısı

Filiz Aydın Koç* filiz.aydin@hacettepe.edu.tr

İlk defa 24 Haziran 2018 Genel Seçimleri'nde uygulanan “ittifak” modelinin fiili olarak 31 Mart 2019 yerel seçimlerinde de sürmesinin etkisiyle Kemal Kılıçdaroğlu liderliğindeki CHP, 31 Mart’ta önemli bir başarıya imza attı. Biz de bu başarının detaylarını büyükşehirler, il belediyeleri, ilçe belediyeleri ve beldeler üzerinden, CHP tarafından aday gösterilen ve kazanılan başkanlıkları ve oy değişimlerini, 30 Mart 2014 Mahalli İdareler Genel Seçimi ile karşılaştırmalı olarak incelemeye çalışacağız.

Öncelikle 24 Haziran 2018 Genel Seçimleri'ne göre partilerin 31 Mart’taki toplam oy değişimlerine burada yer vermek istiyoruz ki ittifak nedeni ile seçmenlerin yaklaşık olarak hangi oranlarda parti değiştirdiğini ve ittifaktan en çok yararlanan partiyi net olarak görebilelim.

Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi “ittifak” nedeni ile oyların en çok değişim göstererek toplandığı parti CHP’dir (yüzde 59 oy artışı). Yüzde 8,5 oy artışı ile ikinci ise AK Parti’dir. HDP (-yüzde 65,2 oy kaybı) ittifak nedeni ile en çok oy kaybeden birinci, MHP (-yüzde 41 oy kaybı) ikinci, İYİ Parti’nin (-yüzde 32 oy kaybı) ise üçüncü parti olduğu görülmektedir. Dolayısıyla yerel seçimlerde ittifakın en çok fayda sağladığı partinin açık ve net olarak CHP olduğu görülmektedir. Bu sonuçtan yola çıkarak CHP açısından 31 Mart sonuçlarına burada yer vereceğiz.

31 MART 2019 CHP…

CHP 31 Mart’ta 30 büyükşehir belediye başkanlığının 11’ini (yüzde 37), 51 il belediyesinin 10’unu (yüzde 20), 922 ilçe belediyesinin 191’ini (yüzde 21), 386 belde belediyesinin ise 49’unu (yüzde 13) yani toplam 1389 belediyenin 261’ini (yüzde 19) kazandı.

30 Mart 2014’e göre ise; büyükşehir belediye sayısını beş arttırarak 11’e, il belediyesi sayısını iki arttırarak 10’a ilçe belediye sayısını 34 arttırarak 191’e yükseltirken, belde belediyelerinin 15’ini kaybederek 49’a indirmiştir.

BÜYÜKŞEHİRLER…

CHP’nin aday çıkardığı 19 büyükşehirde 30 Mart 2014’e göre toplam oy artış sayısı 3 milyon 375 bin 175, oy artış yüzdesi ise yüzde 26,5 olarak gerçekleşti. Aşağıdaki tabloda da büyükşehirlere göre oy artış yüzdeleri yer alırken; Kahramanmaraş’taki yüzde 353’lük oy artışı, kazanılarak ve en yüksek oy artışı sağlanan Adana Büyükşehir Belediyesi'nde yüzde 113’lük oy artışı da 31 Mart’ın önemli başarıları olarak altı çizilmelidir.

CHP’nin kazandığı büyükşehir belediyelerindeki oy artış oranlarına tek tek bakacak olursak 2014’e göre; Mersin yüzde 66, Antalya yüzde 58, Hatay yüzde 42, İstanbul yüzde 38, Aydın yüzde 29, Tekirdağ yüzde 26, Eskişehir yüzde 20, Ankara yüzde 20, İzmir yüzde 19 oranında oy arttırarak kazanılmıştır. Muğla’da ise yüzde 20 oy kaybı yaşansa da CHP tekrar kazanmıştır.

Tabii ki buradaki en büyük başarı, 25 yıl sonra İstanbul’un Ekrem İmamoğlu (yüzde 55,5) ve Ankara’nın ise Mansur Yavaş (yüzde 50,9) ile tekrar kazanılmasıdır.

Büyükşehirlerdeki oy artış oranlarından; 2014’te kazanılmış ve 2019’da tekrar kazanılan büyükşehirlerdeki oy artış oranlarının, 2019’da ilk defa kazanılan büyükşehirlere oranla –ittifaka rağmen- daha düşük oranlarda oy artışı olduğu görülmektedir.

İL BELEDİYELERİ

CHP’nin kazandığı il belediye sayısı sekizden 10’a yükselmiştir. Buradaki önemli durum 2014’te CHP’nin kazandığı Giresun ve Zonguldak belediyelerini AK Parti’nin kazanmış olmasıdır. İl Belediyelerinin oy değişimleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Kazanılan 10 il belediyesinde de 2014’e göre oy artış oranlarının önemli büyüklüklerde olduğunu görüyoruz. AKP’den kazanılan Kırşehir’de 99, Bilecik’te yüzde 97, Ardahan’da yüzde 61, Bolu’da yüzde 55 oranlarındaki oy artışları CHP’ye yeni merkez ilçeler kazandırmıştır. Giresun’da yüzde 7 oranındaki oy artışı CHP’nin kazanmasına yetmezken, Çanakkale, Edirne ve Sinop tekrar kazanılan merkez belediyeler olmuştur. İl belediyelerinde de büyükşehir belediyelerinde olduğu gibi kendi belediyelerindeki oy artış oranları ilk defa kazandıkları illere göre daha düşüktür.

İLÇE BELEDİYELERİ

2014’te 157 olan CHP’li ilçe belediyesi sayısı, yüzde 22 artarak 191’e yükselmiştir. En yüksek oy artışı ile kazanılan ilçe Balıkesir-Gönen olurken; en yüksek oy kaybı ile kazanılan ilçe yine Balıkesir’de Balya ilçesi olmuştur. Aşağıdaki tabloda en yüksek oy farkı ile kazanılan ilk 20 ilçe yer almaktadır.

Aşağıdaki tabloda oy kaybı ile kazanılan sondan 20 ilçeye baktığımızda ise; İstanbul’un önemli ilçelerinin olduğunu görüyoruz. Şişli (yüzde 29), Bakırköy (yüzde 25), Kadıköy (yüzde 23), Beşiktaş (yüzde 17), Adalar (yüzde 16) gibi ilçelerde oy kayıpları olsa da kazanılan ilçeler arasındadır. Toplam 27 CHP’li belediyede oy kaybına rağmen 31 Mart’ta tekrar kazanılmıştır.

CHP’nin elinde olan ve tekrar kazanılan ilçe belediyelerinde ittifaka rağmen oy kayıpları dikkat çekicidir.

BELDE BELEDİYELERİ

2014’e göre 15 belde belediyesi kaybedilerek ülke genelinde CHP’li belde belediye sayısı 64’ten 49’a inmiş olsa da, oy sayısı olarak kazanılan 49 belediyede yaklaşık yüzde 30 oranında CHP’nin oy artışı yaptığını görmekteyiz. En yüksek oy artışı Adıyaman-Çelikhan’dayken kazanılan 36 beldede 2014’e göre farklı oranlarda oy artışı yapılarak kazanılmış, 10 belde de ise oy kaybına rağmen kazanılmıştır. Üç belde de ise ilk defa aday gösterilmiş ve kazanılmıştır.

BELEDİYE BAŞKANLIKLARININ PARTİ DEĞİŞİMİ

31 Mart seçimlerinde belediyelerin (merkez+il+ilçe+belde) önemli büyüklüklerde parti değiştirdiğini bir şekilde görüyoruz.

Örneğin; 2014’te CHP’nin kazandığı belediyelerden 62’sini AK Parti kazanırken, birini bağımsız aday, birini DP, üçünü DSP, dördünü İYİ Parti, 15’ini de MHP kazanmıştır. Dolayısıyla CHP 2014’te kazandığı 86 belediyeyi 31 Mart’ta kaybetmiştir.

Bunun yanı sıra; 31 Mart’ta CHP’nin kazandığı belediyelerin yüzde 43’ünün (98 belediye) ilk defa kazandığı belediyeler olduğu görülmektedir. İlk defa kazandığı 98 belediyenin 76’sını AK Parti’den, 13’ünü MHP’den, üçünü BDP’den, ikisini DP’den, üçünü de DSP’den aldığı görülmektedir.

Bu sonuçlardan görülmektedir ki ittifak etkisi ile CHP’nin kazandığı ve kaybettiği ilçeler önemli ölçüde değişiklik göstermektedir ve ittifak modelinin seçim çevrelerinde oy dengelerini değiştirdiği görülmektedir. İttifak modeli CHP’ye kentleşmenin yoğun ve sosyo-ekonomik düzeyin yüksek olduğu büyükşehirlerde en büyük avantajı sağlarken, kentleşmenin düşük olduğu ve sosyo-ekonomik düzeyin düşük olduğu beldelerde dezavantaja dönüşmüş, 2014’te kazandığı 15 belde belediyesini kaybetmiştir. İttifak modelinin il ve ilçe belediye başkanlıklarını kazanmakta da yine CHP için önemli avantaj sağladığı görülmektedir.

Sonuç olarak çeşitli nedenlerle kaybedilen belediyeler olsa da, tarihi İstanbul ve Ankara başarısının yanında, il belediyeleri, ilçe ve belde belediyelerindeki hem kazanılan başkanlık sayısı hem de oy artış oranları açısından 31 Mart 2019 Mahalli İdareler Genel Seçimleri'nde CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'nun ittifakı inşa etmedeki kişisel başarısı, aday seçimi, seçim kampanyası süreci yönetimi gibi hususlar göz önünde bulundurulduğunda önemli bir başarı olarak tarihte yerini alacaktır.

*Seçim Analisti/İstatistik Uzmanı