Club Med: Akdeniz'de 'her şey dahil' kavga

DUVAR - Türkiye'nin Akdeniz'deki tutumunu ele alan yetkinreport.com yazarı Ali Kayalar, Avrupa'yla olan ilişkilerdeki son durumu Doğu Akdeniz gerilimine bağlamanın eksik olacağı değerlendirmesini yaptı. "Club Med: ‘Her şey dahil’ Doğu Akdeniz kavgası" başlıklı bir yazısında Kayalar, Kıbrıs ve Türkiye'nin son gerilimleri ve Fransa'nın Avrupa Birliği içerisindeki rolünü anlattı.

"Türkiye AB ile iyi ilişkiler geliştirmek istiyorsa, ilk hedefi Akdeniz olmalı" diyen Kayalar'ın, doksanlı yılların sonunda Türkiye'de ilk tesisini açan Fransız turizm şirketi Club Med'in hikayesini hatırlattığı yazısından bir bölüm şöyle:

...Sadece futbol sahalarında değil, Brüksel koridorlarında da Avrupa kapılarını zorluyorduk ama soru aynıydı:

Bizi de alacaklar mıydı?

Hoş, Ankara daha 1959’da, yani örgütün adı daha Avrupa Ekonomik Topluluğu iken yapmıştı ama yıllar “bugün git yarın gel” diye özetleyebileceğimiz gerilimlerle geçmiş, ülke içinden “Onlar ortak, biz pazar” itirazları yükselmiş, 1996’daki Gümrük Birliği anlaşmasıyla konu yeniden alevlenmiş ve nihayet 1999’da Helsinki’de yapılan AB Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi’nde Türkiye’nin adaylığı resmen onaylanmıştı. Fakat o da ne! Türkiye önemli siyasi değişimlerin eşiğindeydi, AB karşıtı politikalarıyla bilinen Necmettin Erbakan siyasetinin içinden ve 28 Şubat pusunun arasından AB üyeliği yanlısı AKP doğacak ve 2001’den itibaren de bu iddiaya sahip çıkacaktı. (Yine burada Türkiye-AB ilişkileri tarihi gibi bir çetrefil konuyu uzmanlarına bırakalım ama Ankara’nın bakış açısını yansıtması açısından Dışişleri Bakanlığı’nın sitesindeki şu kronoloji hafızaları tazeleyebilir: Türkiye-AB İlişkilerinin Tarihçesi).

3 Ekim 2005’te Lüksemburg’da yapılan Hükümetlerarası Konferans’ta müzakerelerin başlamasına karar verildiğinde, Avrupa eskisinden de yakın görünüyordu. Güneşin yumuşayan Ekim ışınları, Ege ve Akdeniz kıyılarını hâlâ ısıtıyordu ama denizin ortasındaki güzelim ada ne olacaktı? Türk dış politikasının en tutarlı alanlarından biri Kıbrıs olageldi. Ve içten içe AB ile üyelik görüşmelerini kenara bırakın, iyi ilişkilerin bile Kıbrıs’ta bir çözüme sıkı sıkı bağlı olduğunu Ankara hep bildi. AB işlerinin ivme kazandığı bu dönemin aslında bir zirve olduğunu, aslında inişin de burada başladığını daha sonra anlayacaktık. Bugün AKP’nin içeriden ve dışarıdan muhalifleri, 2000’lerin ortalarını, özel olarak da 2007 erken seçimlerini bir milat olarak görüyor.

Erken seçimde 10. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in yerine gelecek ismi seçecek meclis şekillendi. Abdullah Gül’ün seçilmesiyle Süleyman Demirel-Tansu Çiller usulü ile DYP modelini “tarih-tekerrür” testine tabi tutuldu.

Gül-Erdoğan ilişkisi başta “her şey dahil” bir balayı gibi görünüyordu ancak yıllar aksini ispatladı.

KIBRIS MASASI DAĞILINCA

Bundan sonra AKP’nin dış politikadaki söyleminin de derece derece sertleştiğine şahit olduk. İşin kötüsü, bu sertleşmenin genellikle ülke çıkarları değil, iktidar partisinin iç politikadaki ihtiyaçları doğrultusunda şekillendiğini gördük. Bu arada, 2015’te KKTC’de Mustafa Akıncı’nın seçilmesiyle adada çözüm umutları yeniden yeşerdi. Fakat, dengi Nikos Anastasiadis ile kurduğu “zivania masası” çabuk dağıldı, ada çevresindeki gazı beraber kullanalım bakışı, havalar ısınınca alkol gibi buharlaştı. Taraflar 2017’de BM inisiyatifiyle İsviçre’nin Crans-Montana kentinde 10 gün konuştular ve masadan yine çözümsüzlük çıktı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun o gün, yani 7 Temmuz 2017’de söyledikleri, Türkiye’nin pozisyonu açısında önemliydi:

“Son 15 yıldır, iktidara geldiğimiz günden bu yana Kıbrıs sorununa adil ve kalıcı bir çözüm bulabilmek için Annan Planı’nın maalesef Rumlar tarafından reddedilmesine rağmen her türlü katkıyı sağladık. Ayrıca Kıbrıs Türk tarafının bu süreçte yapıcı rolünü de takdirle karşıladığımızı vurgulamak isteriz.”

...

HEVESLER VİZEYE İNDİ

Bir de Kıbrıs’ta çözümsüzlüğün bugün geldiği noktaya, Yunanistan’ın Türkiye deniz egemenlik sahalarını beyhude kısıtlama çabalarına, Türkiye’nin buna karşı yürüttüğü siyasete bakalım. Bir dönemin Club Med heveslilerinin AB’ye giriş umutları vizesiz seyahate indirgenmişken Fransa, AB’nin temsilcisi veya sözcüsü gibi davranarak agresif bir politika yürütüyor. (Fransa’nın tarihsel Doğu Akdeniz emelleriyle ilgili olarak Reha Bilge’nin şu yazısı oldukça açıklayıcı: Fransa’nın dünden bugüne Doğu Akdeniz tutkusu). Emmanuel Macron’un son bombaları Club Med’de, yazının başında belirttiğimiz tatil köyünde değil, Akdeniz’e kıyısı olan AB ülkelerin ve Portekiz’in oluşturduğu, Med7 diye de bilinen topluluğun toplantısında geldi. “Kıbrıs ve Yunanistan’ın egemenliğine karşı tekrarlanan ihlallere ve Türkiye’nin zıtlaşmacı eylemlerine karşı tam destek ve dayanışma” kararı çıkan zirve, Fransa liderliğinde bir kez daha AB adına konuştu:

“Türkiye’nin diyalog kurmada ilerleme kaydetmemesi ve tek taraflı faaliyetlerini sona erdirmemesi durumunda, AB 24-25 Eylül’de görüşülmesi için ek kısıtlayıcı tedbirlerin listesini oluşturmaya hazırdır”.

ANKARA'DAN MÜTTEFİKLİK HATIRLATMASI

Macron’un attığı “Pax Mediterranea!” (Akdeniz Barışı) tweet’i ise yoğun tepki çekti. Karşılık, Doğu Akdeniz konusunda son dönemde yaratıcı açıklamalarda bulunan Türk Dışişleri Bakanlığı’ndan geldi:

“Fransa Cumhurbaşkanı Macron yine eski sömürgeci refleksleriyle kibirli, üst perdeden ders vermeye çalışan bir açıklama yapmıştır… Fransa, tektaraflı ve kışkırtıcı adımlar atan ve AB’yi kendi dar bakışlı çıkarları uğruna rehin alan Yunanistan ve GKRY’nin körü körüne avukatlığını yapacağına, uzlaşmadan ve diyalogdan yana tavır koymalıdır. Bu, Avrupalılığımız ve NATO Müttefikliğimizin de bir gereğidir.”

Bakanlık sözcüsü Hami Aksoy da 11 Eylül’de, toplantıda çıkan ortak söylemin “AB müktesebatına aykırı” olduğunu söyleyerek, AB’nin konuya “alet edilmemesini” istedi ve “Dayanışma haklı olduğunda, haklıyla yapılır. Haksızla dayanışma olmaz” dedi.

İLK HEDEF AKDENİZ Mİ?

Türkiye’nin Fransa’ya karşı geliştirdiği “AB sözcülüğü” eleştirisi elbette yerinde ve etkili. Üstelik Almanya’ya da gizliden bir “AB’nin patronu kim?” uyarısında bulunuyor. Ancak Fransa’nın derin AB-Türkiye çatlağından yararlanması, Türk-Yunan gerilimi fırsatından yararlanarak Doğu Akdeniz’e müdahil olması da siyaseten beklendik bir sonuçtu.

AB üyeliği apayrı bir konu. Ama Avrupa ülkeleriyle iyi ilişkiler? Bunu son Doğu Akdeniz gerilimine bağlamak, eksik bir bakış olur. Fransa’ya bir AB üyesi adayına, Avrupa’nın önemli bir ticari ortağına karşı bu kadar agresif tutum alma lüksünü tanıyan faktörleri anlayabilmek pahasına, yukarıda sıkıcı tarihi hatırlatmalarda bulunmak gerekti. Türkiye-Fransa geriliminden çıkacak birçok sonuç var. Bunlardan bir tanesi Türkiye AB ile iyi ilişkiler geliştirmek istiyorsa, ilk hedefi Akdeniz olmalı. Aksi halde, her bir AB ülkesinin şantajına açık hale gelmek, çok yorucu olmaz mı? Üstelik, diğer yolu seçtiğimizde adil bir “Pax Mediterranea”nın bir parçası olmak mümkünken?

YAZININ TAMAMI