Covid-19 eşitsizlikleri derinleştiriyor
Kriz yönetiminden normale geçerken, eşitsizliklerin en aza indirilmesi için hükümetin, işletmelerin ve vatandaşların, herkese sağlıklı bir hayat yaşama fırsatı vermede oynayacağı bir rol mutlaka vardır.
Yaşar Ulutaş*
Eşitsizlik kavramının son zamanlarda bu kadar çok tartışılır olması rastlantı değildir. Tüm dünyayla birlikte Türkiye’de de çeşitli alanlarda gerçekleşen neoliberal dönüşümle birlikte, sosyal, ekonomik ve toplumsal eşitsizlikler sağlık üzerinde de etkili olmuştur. Bu süreçte varsıl ile yoksul arasındaki uçurumun derinleşmesi sağlık üzerinde doğrudan etkili olarak eşitsizliklerin artmasına neden olmuştur.
Profesör Michael Marmot tarafından 2010 yılında yayımlanan The Marmot Review: Fair Society, Healthy Lives İngiltere'deki sağlık eşitsizliklerine ilişkin önemli bir çalışmadır.
Marmot, yoksulluk, eğitim, istihdam, barınma-evsizlik ve iklim değişikliği gibi sağlık üzerinde güçlü bir etkiye sahip olan ve 'daha geniş belirleyiciler' olarak adlandırılan faktörlerin sağlık üzerine olan etkilerini göstermiştir. Rapor, kemer sıkma politikalarının, çocuk yoksulluğunda, azalan eğitim finansmanında, şiddet içeren suç ve güvencesiz istihdamda artışlara neden olduğunu ortaya koymuştur. Kamu sektörü harcamalarındaki düşüş eşitsizlikleri artırmış ve bu en yoksun bölgelerde en keskin şekilde görülmüştür. Marmot raporunun en çarpıcı bulgularından birisi de sağlıkta bölgesel ve sosyoekonomik farklılıkların büyüdüğü ve büyümeye devam ettiğidir. Rapor, İngiltere'deki yoksul toplulukların, son on yılda hayati önem taşıyan fiziksel ve toplumsal varlıklarını kaybettiğini ve bunların tümünün sağlığa zarar verdiğini ve eşitsizlikleri artırdığını vurgulamıştır.
Korona virüsü (Covid-19) salgını, sağlıkta eşitsizlikleri keskin bir odak noktası haline getirmiştir. Bu sürecin sonuçları ve ardından beklenen ekonomik durgunluk, önümüzdeki günlerde sağlık eşitsizliklerini daha da kötüleştirme riski taşımaktadır.
Ülkemizde de yoksullukla karşı karşıya kalan gruplar, Covid-19 açısından daha yüksek risk taşımaktadır ve mevcut kötü sağlık durumu virüsü kaparlarsa onları daha ciddi sonuçlarla karşı karşıya getirecektir. Bu, yoksul grupların bazılarının karşılaştığı yapısal dezavantajı ve ayrımcılığı ortaya koymaktadır.
Covid-19 pandemisinden alınan derslerden birisi; sağlığın iyileştirilmesi ve eşitsizliklerin azaltılması için hükümetin, demokratik kitle örgütleri, sendikalar, meslek örgütleri ve derneklerle çalışmasının gerekliliğidir. Bu bağlamda, hükümetin liderliğinde şeffaflık ve hesap verebilirlik ve işbirliği ile desteklenen bir sağlık eşitsizlikleri stratejisinin oluşturulması sorunun çözümüne katkı sunacaktır. Bir başka ders de kısa vadeli ekonomik kararların uzun vadede sağlık için olumsuz sonuçları olabileceğidir.
Covid-19'un ardından aynı modelin tekrarlanma riski vardır. Önümüzdeki aylarda toparlanma aşamasına geçerken doğru yerde ve zamanda hedeflenen uzun vadeli koruyucu sağlık yatırımlarına öncelik verilmesi önemlidir.
Virüsün yayılmasını kontrol etmek ve hayat kurtarmak için hükümetin daha geniş toplumsal önlemler alması (kişisel koruyucu ekipman temini, işyerlerinin kapanması, okul çocuklarına yönelik uzaktan eğitim için gerekli donanım ve internet bağlantısı gibi) halihazırda eşitsizlik yaşayanlara daha ağır sosyal ve ekonomik bedel ödetmektedir. Kriz yönetiminden normale geçerken, eşitsizliklerin en aza indirilmesi için hükümetin, işletmelerin ve vatandaşların, herkese sağlıklı bir hayat yaşama fırsatı vermede oynayacağı bir rol mutlaka vardır. Fakat ülkeyi sağlığa kavuşturmak ve sağlıkta eşitsizlikleri azaltmak için ihtiyaç duyulan eylemler arasında ücretlerin korunması, çalışma ve yaşam alanlarının kalitesinin iyileştirilmesi ve toplum hizmetlerinin desteklenmesi gibi en büyük görevler hükümete düşmektedir.
SONUÇ
Covid-19 pandemisi tüm dünyada neredeyse 100 yıldır görülmeyen bir kaos yaşatmıştır. Aynı zamanda toplumsal eşitsizliklerin sağlık üzerine olan olumsuz etkilerini bir kez daha gözler önüne sermiştir. Önümüzde sağlıkta eşitsizliklerin derinleşmesini önlemek için büyük bir şans var. Tüm yurttaşları sağlığa kavuşturmak ve sağlıkta eşitsizlikleri gidermek için, mevcut iktidarın sağduyuyla hareket etmesi ve uzun vadede sağlık için gerekli koşulları yaratması gerekmektir. Daha sağlıklı bir gelecek yaratmak ve gidişatı eşitliklere çevirmek için Covid-19 fırsatını iyi değerlendirmek gerekir. Yaşanan bu süreç herkes için eşit, ulaşılabilir, ücretsiz bir sağlık sistemi oluşturmak ve uzun vadede herkesin sağlığını önemseyen bir toplum inşa etmek için sosyal ve politik iradenin yaratılmasında bir dönüm noktası olabilir. Her şey açık ve çözümler ortadayken gereken tek şey harekete geçme iradesini gösterebilmektir. Yalnızca köprüler, otoyollar gibi altyapılara değil aynı zamanda özellikle en çok zarar veren alanlarda da sosyal korumaya odaklanılması gerekir.
Yararlanılan kaynaklar:
https://www.health.org.uk/publications/reports/the-marmot-review-10-years-on
*Dr.