Kahramanmaraş merkezli depremin yol açtığı felaket, yaşayanların yakınlarının canını aldığı gibi barınmadan ısınmaya, gıda krizine kadar çok ciddi sorunlara yol açtı. Kimi emekçilerin evlerinin yanı sıra işyerleri de yıkıldığı için ekonomik ve sosyal sorunlar çığ gibi büyüdü.
Cumhurbaşkanlığı, 22 Şubat 2023 tarihli bir kararname ile deprem bölgesinde yaşayanlar için OHAL (Olağanüstü Hal) kapsamı bağlamında çalışma ve sosyal güvenlik alanıyla ilgili bir dizi önlemi yürürlüğe koydu.
Deprem mağduru emekçiler açısından bu önlemlerin son derece yetersiz olduğu görüldü. Cumhurbaşkanlığı kararnamesine göre, deprem nedeniyle yıkık, acil yıkılacak, ağır ya da orta hasarlı olduğu belirlenen ve belgelenen işyerlerinde işverenlerin başvurusu üzerine çalışanlara İşsizlik Sigortası Fonu’ndan kısa çalışma ödeneği verilecek.
Kısa çalışma ödeneği, işçinin son 12 aylık ortalama brüt ücretinin yüzde 60’ı oranında bağlanıyor. Ücret tutarı, brüt asgari ücretin yüzde 150’sini aşamıyor. Son 12 ayda asgari ücret üç kez değiştiğinden ve bu nedenle ücret ortalaması daha da düştüğünden kısa çalışma ödeneği, asgari ücretli bir depremzede işçi için 3 bin 665 TL’yi buluyor.
Öte yandan daha yüksek ücretle çalışanlar açısından ise, kısa çalışma ödeneği, brüt asgari ücretin yüzde 150’sini aşamayacağından 15 bin liraya kadar çıkabiliyor.
Kısa çalışma ödeneğinden yararlanılabilmek için işyerindeki faaliyetin tamamen ya da en az dört hafta süreyle durdurması gerekiyor. Çalışan açısından kısa çalışma ödeneğinin verilebilmesi için de, son 120 gün çalışıyor olmak ve son 3 yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödemiş olma yükümlülüğü var.
NAKDİ YARDIM GÜNLÜK 133 TL
İlgili kararnamede, kısa çalışma ödeneği koşulları oluşmayan ya da işyerinin durumu nedeniyle işsiz kalan ama işsizlik ödeneğine hak kazanamayanlara da nakdi ücret desteğinin verilmesi öngörülüyor.
Resmi gazetedeki düzenlemeye göre, depremzede işçiye nakdi ücret desteği günlük 133,44 TL. Bu ücret, aylık olarak da 4.003 TL’ye geliyor. Bu nakdi ücret desteği, gerçekten “sadaka” niteliğinde. 8 bin 506 liralık asgari ücretin bile yarısından az bir destek söz konusu. Kaldı ki bu ücret desteği de OHAL süresiyle sınırlı, yani şimdilik üç ay.
Depremzedeler, bu sadaka niteliğindeki ücretle yaşadıkları yıkım ve felaketin yanı sıra açlık tehlikesi ile de karşı karşıya kalacaklardır. Hem kısa çalışma ödeneğinin hem de nakdi ücret desteğinin en az asgari ücret kadar olması gerekmektedir.
İşin diğer bir ilginç yanı da, gerek kısa çalışma ödeneği, gerekse de nakdi ücret desteği İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılandığından bu yardım bile işçinin parasıyla gerçekleştirilmiş oluyor. İşçinin de, çalıştığı dönemde İşsizlik Sigortası Fonu’na prim katkısı yapma yükümlülüğü var.
İşsizlik Sigortası Fonu’nda Şubat 2023 itibariyle 124,2 milyar lira bulunduğu dikkate alındığında bu fondan depremzede işçilere daha fazla yardım yapılması mümkün olabilirdi.
GÖSTERMELİK İŞÇİ ÇIKARMA YASAĞI
Cumhurbaşkanlığı kararnamesinde, sınırlı bir işten çıkarma yasağı getirilmiş durumda. Çünkü getirilen fesih yasağına İş Kanunu’nun 25/2 maddesi girmiyor. Yani işverenler, bu maddeye dayanarak işçiyi “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler” ile tazminatsız olarak işten çıkarabilecekler.
Pandemi döneminde de kimi işverenler, bu maddeyi gerekçe gösterip (kamuoyunda kod-29 olarak bilinen şekliyle) işten çıkarabilmişlerdi. DİSK’in verilerine göre, pandemi döneminde toplam 177 bin işçi bu gerekçeyle işten atılmıştı.
Yine patronlara tek taraflı ücretsiz izin hakkı verilmek suretiyle işten çıkarma yasağı fiilen etkisiz hale gelecektir. Yani depremzede işçiler, zorunlu olarak izne çıkarılacaklar, bir anlamda işyerinden uzaklaştırılmış olacaklar, bu arada çok düşük kısa çalışma ödeneği ile de yaşamlarını sürdürmek zorunda kalacaklardır.
Öte yandan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, sendikaların toplu sözleşme faaliyetini ve greve çıkılmasını da askıya aldı. Yani OHAL döneminde deprem bölgesindeki sendikaların yetki tespiti, toplu iş sözleşmesi, uyuşmazlık ve grev süreçleri durdurulmuş (yasaklanmış) olacak.