Dünya zeytin bulamıyor, Türkiye'deki üretici yine de kâr edemiyor

Osman Çaklı

DUVAR - Bu yıl dünyanın en büyük üreticileri İspanya ve İtalya’da zeytin ve zeytinyağı üretimi yarı yarıya düşmüş durumda. İber yarımadası ve İtalya’daki kuraklık batılı üreticilerin yönünü Yunanistan ve Türkiye’ye çevirmesine neden oldu. Rusya da ambargolar nedeniyle AB ülkelerinden zeytinyağı alamayınca Türkiye dünya pazarının en gözde ülkesi haline geldi. Dengenin henüz oluşmadığı bu piyasada zeytin üreticisi ürünlerini ucuza “kaptırmaktan” endişe ediyor.

Marmarabirlik (Marmara Zeytin Satış Kooperatifleri Birliği) zeytin alım fiyatlarını geçtiğimiz hafta açıkladı. Birlik sofralık zeytinin tavan fiyatını 46, taban fiyatını 18, yağlık zeytin fiyatını ise 16 lira olarak belirledi. Marmarabirlik fiyatları geçtiğimiz yıla göre yüzde 120 artırdı ancak sadece motorine gelen yıllık zam yüzde 220. Gübre fiyatları ise resmi olmayan rakamlara göre yüzde 300 civarında yükseldi.

Birliğin fiyatları Marmara Bölgesi özelinde belirleyici. Sofralık zeytin fiyatının ülkemizdeki en önemli merkezlerinden Akhisar’da ise fiyat dalgalanmaları hala devam ediyor. Ayvalık-Edremit yöresinde ise fiyatlar 50 lira ile 18 lira arasında değişiyor, müstahsiller tavan fiyat verdikleri büyük zeytinleri bulmakta zorlanıyor.

SOFRALIK ZEYTİN FİYATLARI NEDEN ÖNEMLİ

Zeytin üreticisinin büyük çoğunluğu, topladığı zeytini eleklerden geçirerek büyüklüğüne göre ayırır. Büyük olanlar sofralığa giderken daha küçük olanlarından zeytinyağı sıktırır. Zeytini müstahsile peşin paraya verir ve bu parayla hasadını finanse eder.

Açıklanan 46 liralık tavan fiyat en büyük zeytinler için geçerli. Tarladan çıkan ürünün en fazla yüzde 8’i tavan fiyata uygun oluyor. Ülkemizin birçok yöresinde bu yıl yeterli miktarda yağmur yağmadığı için zeytinlerin büyümediği gözleniyor. Bu nedenle 46 liralık zeytin bulmak müstahsiller için gittikçe zorlaşıyor. İlk iki kategorideki büyük zeytinlere verilen fiyatla ortalama büyük zeytin danelerine verilen fiyat farkı gün geçtikçe açılıyor. Ülkemizde zeytin olmasının nedeni, ürünün çiçekte yüksek sıcaklıklara maruz kalıp dökülmemiş olması.

MALİYETLER FİYATLARA YANSIMIYOR

Girdi maliyetleri enflasyonun çok üstünde, ortalama yüzde 250 artmış durumda. Bu yılki işçilik maliyetleri de geçen yıla göre ortalama yüzde 150 artmış durumda. Hatta Akhisar yöresinde günlük yevmiye 350-375 lira bandına kadar çıkıyor. Buna rağmen Marmarabirlik’in verdiği fiyattan memnun olan üreticiler de var. Mudanya Ziraat Odası Başkanı Erdoğan Yıldız, Marmarabirlik’in açıkladığı fiyatların beklentiler dahilinde olduğunu, genel olarak üreticiler tarafından da fiyatların makul karşılandığını söylüyor. Kentte zeytinin ortalama fiyatının 25 lira bandında olacağını ileri süren Yıldız, Birlik’in korunması gerektiğini düşünüyor.

Yıldız’ın tersine aynı kentte üretici olan Mustafa Çakır, fiyatın bölgede geçerli olmayacağını düşünüyor. Kuraklığın kendilerini etkilediğini, yöreye yeterli yağışın düşmediğini bu nedenle tavan fiyatın bölgede geçerli olmayacağını söylüyor.

'BİRLİK TAVAN DEĞİL, TABAN FİYAT BELİRLESİN'

Zeytinlerin genellikle bu yıl yağlık olduğunu söyleyen Çakır, açıklanan fiyatlarda “tavanı değil taban fiyatı baz almak gerekiyor” dedi. Birliğin açıkladığı fiyatın piyasada belirleyici olduğunu belirten Çakır, Marmara Bölgesi’nde çiftçinin ürününü Marmarabirlik’e satmak zorunda olmadığını ancak tüccarların da peşin para verdiği için zeytini Marmarabirlik’ten daha ucuza aldığını söylüyor. Taban fiyatın en az 20 lira olması gerektiğini ileri süren Çakır “Bu fiyatlarla çiftçi para kazanamıyor” diyor.

'DÜNYA PİYASASI KARIŞIK, RUSLAR DA BURADA'

Soma’da zeytin üreticiliği yapan Utku Topal, zeytin fiyatlarının haziran ayından beri yükseleceğinin belli olduğunu söylüyor. Topal, “Dünyadaki fiyatları İspanya’daki çiçeklenme belirliyor. Çünkü İspanyollar ortalama 3.5 milyon ton olan dünya zeytinyağı ihtiyacının yarısını, 1.5 milyon tonunu üretiyor. Bu yılki kuraklık nedeniyle sadece 750 bin ton üretebilecekler. Bu Tarım bakanlığının resmi öngörüsü. Orada da sezon başladı ve hiç iyi gitmiyor” diyor. Topal aynı durumun İtalya için de geçerli olduğunu, Akdeniz’in batısının zeytini mecburen Yunanistan ve Türkiye’den alacağını ileri sürüyor. Topal “Bu durumda zeytinyağını bizden ucuza almaya çalışacaklar, ticaretin kuralı bu. Buradaki zeytin fiyatlarının baskılanmaya çalışılacağını düşünüyorum. Zeytin fiyatlarının bu kadar dalgalanması zeytinyağının pahalanmasını getirecek. Bunun sinyallerini piyasa veriyor. Üstelik Ruslar da ambargo nedeniyle AB’den, özellikle İspanya’dan zeytin ve zeytinyağı alamıyor. Peki nereye gidecekler? Bildiniz, Türkiye’ye.”

Türkiye pazarının bu kadar gözde olmasına rağmen maliyetlerin artışına dikkat çeken Topal, bu fiyatlarla üreticinin kar edemediğini, buna rağmen piyasanın hala bir dengeye gelmediğini ileri sürüyor. “İspanya’da erken hasat zeytinyağı toptan 4.60 Euro. Yani borsadaki fiyatı 85 lira. Daha bu yağı alıp paketleyecekler ve marketlere verecekler bir de kar edecekler. Bizde malını saklayabilen bu yıl para kazanacak, öyle görünüyor” diyor.  

'BİRLİĞİN FİYATI YETERSİZ'

Edremit yöresini takip eden Ziraat Mühendisi Murat Küçükçakır, rakamların yanıltıcı olduğunu söylüyor. Küçükçakır “Yağmur yağmadığı için kalibraj düşüyor. Bu da zeytincinin kazanacağı paraya yansıyor. Birliğin açıkladığı tavan fiyat 46 olsa da şimdiden daha yüksek fiyata alan yerler var. Fiyat 50 liraya kadar çıkabiliyor. Edremit yöresinde taban fiyat 18 lira civarında. 46 yüksek gibi görünse de çiftçilerin çoğu 46 liradan zeytinini satamayacak. Bunun altını çizmek isterim.” diyor.

Küçükçakır girdi maliyetlerinin yüksekliğine dikkat çekiyor ve maliyetlerin yüksekliğinin karlılığı azalttığını düşünüyor. İklim değişikliğinin etkisini ise başka bir sorun olarak görüyor.