Ekonomi Dünyası: Sosyal demokratlar değişim, gençlik aşısı, dümeni sola kırmaktan yana…

Seçimlerin ardından CHP'de Genel Başkan Kemal Kılıçdaroğlu aleyhine bir kampanya sürerken ve "değişim" lafları havada uçuşurken, sosyal demokrat geleneği olan ya da sol partilerin iktidarda olduğu ülkelerde durum ne, ona bakayım dedim. Liderler, kaç yıl partinin başında kalıyor, seçim kaybedenler değişiyor mu?

Anladığım, çoğu ülkede kadınlara öncelik veriliyor ve gençlik aşısı yapılıyor ya da bu yönde talep var. Değişim diyenler, değişimden yana olanlar kazanıyor ve de direksiyonu sağa değil sola kıran sosyal demokrat partiler daha çok oy alıyor.

Sözü uzatmadan; birkaç ülkede durum şu... Gelecek hafta gündem izin verirse devam ederiz.

ARNAVUTLUK: TİRAN BELEDİYE BAŞKANIYDI, SON 10 YILDIR BAŞBAKAN

Arnavutluk Sosyalist Partisi lideri Edi Rama, Eylül 2013'ten bu yana Başbakan. 2000-2011 arasında başkent Tiran'ın Belediye Başkanıydı. Son seçimler Ekim 2021'de yapıldı ve Edi Rama liderliğindeki parti oyların yüzde 48.6'sını, 140 üyeli parlamentoda ise 74 sandalye kazanarak yine iktidar oldu.

Rama, partinin başına 2005'te geçti; yaklaşık 18 yıl... Yıllık geliri 88 bin Euro'ya kadar olan küçük işletmelerden ve esnaftan sıfır vergi alması ve memurlara yüksek maaş zammı yapması Rama’ya olan desteği artırdı.

BELEDİYE BAŞKANIYKEN 'DEĞİŞİM' DEDİ VE KENTİ RENKLENDİRDİ

Son iki seçimi (2017-2021) kazandı, 2013 seçiminde koalisyonun büyük ortağıydı. Eserleri New York'ta sergilenen bir ressam. Belediye başkanıyken, "değişim" dedi ve sosyalist dönemden kalma gri, kasvetli kenti renklendirmesiyle dikkat çekti. Ciddi yolsuzluklar ile gündeme geliyor. Kendisine yakın şirketlere milyonlarca Euro’luk kamu ihalesi vermekle, medyaya sansür uygulamakla ve lüks yaşamı için kamu kaynaklarını israf etmekle suçlanıyor. George Soros'la ahbaplığı eleştiri konusu oluyor.

AVUSTURYA: PARTİ TARİHİNDE 'UTANÇ VERİCİ' BİR SAYFA

Cumhurbaşkanı Yeşiller Partisi'nden ekonomi profesörü Alexander Van der Bellen, Başbakan ise muhafazakar Avusturya Halk Partisi'nden (ÖVP) Karl Nehammer.

Sosyal Demokrat Parti (SPÖ) halen muhalefette...

Haziran ayında olağanüstü kongrede SPÖ'nün genel başkanı değişti. Ancak "komik" denilecek, inanılmaz bir seçim hatası yaşandı.

YANLIŞ SAYIM YAPILDI, YANLIŞ ADAY BAŞKAN İLAN EDİLDİ

3 Haziran'daki Kongrede önce yüzde 52 ile Hans Peter Doskozil'in yeni lider olduğu açıklandı. İki gün sonra seçimlerde hata yapıldığı, diğer aday Andreas Babler’in aldığı oyların Doskozil’e yazıldığı açıklandı. SPÖ'de yeni lider Andreas Babler oldu.

Köklü bir geçmişi olan Sosyal Demokrat Parti'nin bu hata ile ciddi bir güven kaybına uğradığı, tarihinde utanç verici bir sayfa açıldığı belirtiliyor.

Yeni Başkan Andreas Babler, daha solda bir politikacı... Kadınların yararına olacağını belirttiği 32 saatlik iş haftasını savunuyor, gelir adaletsizliğine karşı servet vergisinden yana, temel gıda maddelerinde KDV'yi askıya almak ve perakende zincirlerine fiyat kontrolü uygulamak istiyor.

Önceki Genel Başkan Pamela Rendi Wagner, Eylül 2019’da yapılan erken seçimde yüzde 21.8 oy alarak partisini tarihinde görülmemiş bir yenilgiye götürdü.

SPÖ, 2006-17 arasında ÖVP ile büyük koalisyon hükümetinin ortağıydı. 2017'den bu yana iktidar yüzü görmüyor, muhalefette ve inişte...

ŞİLİ: BORİC, ÜLKE TARİHİNİN EN GENÇ DEVLET BAŞKANI 

Şili'de 1990 yılında Pinochet askeri diktatörlüğünün sona ermesinden sonra ilk iki seçimi Hıristiyan Demokratlar kazandı. Ülkede Concertación adı verilen ve Demokrasi İçin Partiler Koalisyonu olan merkez sol partiler koalisyonu 1988 yılında kuruldu ve 2000 seçimlerinde adayı Ricardo Lagos Devlet Başkanı oldu. 

1933'te kurulan ve ülkenin tarihi lideri Salvador Allende'nin partisi olan merkez sol Şili Sosyalist Partisi'nden Michelle Bachelet, Concertación'un adayı olarak 2006 yılında ilk kadın devlet başkanı oldu. Bachelet, 2014-2018 döneminde de devlet başkanlığı yaptı.

Aralık 2021'deki seçimleri, Pinochet dönemine övgüler düzen aşırı sağcı rakibi Antonio Kast’ı ikinci turda yüzde 56 ile net bir yenilgiye uğratan sol partiler koalisyonu Convergencia Social'ın adayı Gabriel Boric kazandı. Bachelet de Boric'e destek verdi. Eski bir öğrenci lideri olan 36 yaşındaki Boric, ülke tarihinin en genç devlet başkanı unvanını elde etti.

ZENGİNLİĞİN YENİDEN DAĞITIMI İLE YOLA ÇIKTI

Boric, ilk konuşmasında, "Ülkemizin gelişmesi gerekiyor. Zenginliğin yeniden dağıtımı olmazsa ve sadece az bir kesimde yoğunlaşırsa, barışı sağlamak zor olur. Şili halkının ürettiği zenginliği yeniden dağıtmamız gerekiyor" dedi. Şili sosyal açıdan dünyanın en eşitsiz ülkelerinden biri...

Mart 2022'de göreve başlayan Boric, Covid salgını sonrası 3.7 milyar dolarlık canlanma planıyla 500 bin yeni istihdam yaratılacağını açıkladı. 1.3 milyar doların doğrudan ihtiyaç sahibi ailelere, 1.4 milyar doların da istihdam yaratılmasına ve bir milyar doların da küçük ve orta ölçekli işletmelerin desteklenmesine ayrılacağını duyurdu. Toplu taşıma fiyatlarının dondurulması, emekli maaşlarına zam, öğrenci borçlarının affı gibi kararlar da aldı.

Son olarak Nisan ayında savunduğu sosyal politikalara yardımcı olması beklenen vergi paketi Meclis'te reddedildi. Boric’e olan desteğin düşüş eğiliminde olduğu belirtiliyor.

LİTYUM MADENLERİNİ DEVLETLEŞTİRMEK İSTİYOR

Boric, Nisan ayında ülkenin lityum madenlerini devletleştirme planını açıkladı. Bu girişim, zamanında Allende'nin bakır madenlerini kamulaştırmasıyla karşılaştırılıyor. Şili, Bolivya, Arjantin ve ABD'den sonra dünyada en çok lityum rezervine sahip ülke... Geleceğin teknolojilerinden şarj edilebilir pil endüstrisinde kullanılan lityum stratejik öneme sahip bir maden.

Boric'e yönelik ciddi eleştiriler var. Bir yandan kendisini iktidara taşıyan sosyal adaletsizlik nedeniyle patlak veren 2019'deki şiddetli protestolar sırasında halka işkence yapan 8 askeri tutuklatan, "Şili'de bir daha asla insan hakları ihlalleri olmayacak" diyen Boric, diğer yandan polisin silah kullanımını kolaylaştıran yasanın Meclis'ten geçmesini sağladı. Boric'in bazı siyasi tutukluları serbest bırakmaması ve kendini ‘Zelenski’nin Latin Amerika’daki dostu’ olarak tanıtması da eleştiriliyor.

DANİMARKA: GENÇ VE KADIN LİDERLER YÖNETİMDE

Danimarka Sosyal Demokrat Partisi'nin köklü ve tarihi bir geçmişi var. Ülkenin en tanınmış politikacısı Poul Nyrup Rasmussen, 1993-2001 arası Başbakanlık ve 1992-2002 arası 10 yıl Sosyal Demokrat Parti'nin liderliğini yaptı. Sosyal demokratlar 2001-11 arası muhalefetteydi.

İskandinav refah devleti modeli, güçlü işsizlik benefitleri, çalışanlar lehine iş yasaları,  Rasmussen döneminin ardından, sosyal demokrasiyi 2011-2015 yıllarında Helle Thorning-Schmidt liderliğinde koalisyon hükümeti ile iktidara taşıdı.  

FREDERİKSEN, VİZON SKANDALI SONRASI 2022 ERKEN SEÇİMLERİNİ KAZANDI

Mette Frederiksen, halen sosyal demokratların liderliği ve Başbakanlık görevini sürdürüyor. Frederiksen, 2015 seçimlerinde sol bloğun yenilgisinden sonra parti liderliğinden istifa eden Helle Thorning-Schmidt'in yerini aldı.

2019 seçimlerini sosyalist ve merkez sol partiler ile ittifak halinde (Sosyal Demokratlar, Danimarka Sosyal Liberal Partisi, Sosyalist Halk Partisi ve Kızıl-Yeşil İttifakı) kazandı.

Sendikacı geçmişi olan Frederiksen, sosyal demokratlardan oluşan bir azınlık hükümeti kurdu ve daha fazla sola eğilimli ekonomik politikaları benimsedi. Aynı zamanda Thorning-Schmidt'ten sonra görevdeki ikinci kadın ve Danimarka tarihindeki en genç Başbakan oldu. 

2020 sonunda Frederiksen hükümeti, ülkede koronavirüsün mutasyona uğrayan türünün vizon çiftliklerinde görülmesi üzerine, 17 milyon vizonun itlaf edilmesine karar verdi. Daha sonra bunların toplu mezarlardan alınıp yakılması karara bağlandı. Ancak vizonları öldürmenin yasal dayanağı olmadığı anlaşıldı, hükümet apar topar boşluğu dolduracak yasayı parlamentodan geçirdi. Danimarka dünyanın en büyük vizon kürkü üreticisi…

Ağır eleştiriler üzerine, hükümet planlanandan 7 ay önce erken seçime gitti. 2022 Kasım başında yapılan seçimler Frederiksen hükümetine güvenoyu niteliğinde oldu. Frederiksen liderliğindeki sol partilerin bloğu 179 sandalyeli mecliste 90 sandalyeyi garantileyerek iktidarını pekiştirdi. Sosyal demokratlar oyların yüzde 28'ini alarak son 20 yılın en iyi sonucunu elde etti. 

İSPANYA-DEĞİŞİM YANLISI SANCHEZ, İSPANYA’YI AVRUPA’NIN BAŞARILI EKONOMİLERİNDEN BİRİ YAPTI

144 yıllık mazisi olan İspanya Sosyalist İşçi Partisi (PSOE) ülkede modern demokrasi döneminde en uzun süre iktidarda kalan parti... 1982-1996 döneminde Felipe Gonzalez, 2004-2011 arasında José Luis Rodríguez Zapatero ve 2018'den bu yana da Pedro Sanchez, PSOE lideri olarak Başbakanlık görevi yaptı.

2018 yılında muhafazakar Mariano Rajoy hükümetinin güvenoyu alamaması üzerine 1 Haziran'da Başbakan olarak göreve başlayan Pedro Sanchez, 2019'da erken seçim kararı aldı. PSOE, bu seçimde büyük sürpriz yaparak başarıyla çıktı. 2015’te oy oranı neredeyse yarı yarıya düşen parti bu seçimde oy oranını 12 puan artırdı. Sanchez, bu başarısıyla Avrupa’da eriyen merkez solun yeni umudu oldu. Sanchez, sosyalist sol ittifak Podemos ile birlikte koalisyon hükümeti kurdu.

PARTİDEN VE VEKİLLİKTEN İSTİFA ETTİ, 7 AY SONRA LİDER OLARAK DÖNDÜ

2011 yılında merkez sağın büyük bir zafer kazanması üzerine (muhafazakar parti PP oyların yüzde 45'ini alırken, PSOE 15 puan kayıpla yüzde 29'da kaldı) partide gençleştirme hamlesi başladı. Sanchez 2014'te partinin başına geldi.

Ancak, Podemos'un yükselişi ve parti içinde eski ağır top politikacıların muhalefeti üzerine milletvekilliğini ve parti liderliğini bıraktı. Partinin tabanında çalışmalar yaptı, yedi ay sonra yeniden PSOE lideri oldu. Parti, 2018'de iktidar olduğunda Sanchez parlamento üyesi bile değildi.

YEREL SEÇİMLERDE BAŞARISIZ OLUNCA 'TEMMUZ’DA ERKEN SEÇİM' DEDİ

Ancak Sanchez, 28 Mayıs'taki yerel seçimlerde başarılı olamadı. Bunun üzerine Aralık ayında yapılması gereken genel seçimlerin 23 Temmuz'a alındığını açıkladı. Erken seçime gitmenin gerekli olduğuna inandığını belirten Sanchez, "Sonuçları kabul ediyorum ve buna bir cevap vermenin gerekli olduğuna inanıyorum. En iyisi ülkenin siyasi gidişatını belirlemek için İspanyolların sözü almasıdır" dedi.

Erken seçimler öncesinde, Podemos’un da içinde bulunduğu 16 küçük sol parti seçim ittifakı kurdu. Sol ittifakın amacı meclisteki sandalye sayısını arttırmak ve Sanchez’in seçim sonrasında hükümet kurmasını kolaylaştırmak.

İspanya, 2022'de yüzde 5.5, bu yılın ilk çeyreğinde yüzde 4.2 ekonomik büyüme gösterdi. 2022 büyümesi Euro bölgesi ortalamasının üzerinde, 2023'te de büyümenin tüm gelişmiş ülkelerin üzerinde olması bekleniyor. Enflasyon Mayıs itibarıyla yüzde 3.2'ye düştü. Bu Avrupa Birliği içindeki en düşük oranlardan biri...

İşsizliğin son 15 yılın en düşük seviyesine indiğini söyleyen Sanchez, "Uyguladığımız yapısal reformlar, İspanyol ekonomisinin son yıllardaki en büyük dönüşümünü temsil ediyor" diyor.

BÜYÜK BRİTANYA: SEÇİM KAYBEDEN LİDERLİKTEN DE GİTTİ, ŞİMDİ GÖZLER STARMER’DE

İngiliz İşçi Partisi'nin iktidar veya muhalefet olma durumuna göre, daha doğrusu başarısızlığa bağlı olarak parti lideri değişiyor. İşçi Partisi'ni merkeze kaydıran "Yeni İşçi Partisi" sloganıyla "Üçüncü Yol" stratejisini pazarlayan Tony Blair döneminde parti iktidardaydı. Tony Blair, 1994-2007 arası İşçi Partisi liderliği ve 1997-2007 arası Başbakanlık görevindeydi.

Blair'in istifası üzerine parti liderliği ve Başbakanlığı alan, Blair hükümetlerinin maliye bakanı Gordan Brown da Haziran 2007 ve Mayıs 2010 arası Başbakanlık yaptı. 2010 seçimlerini Muhafazakar Parti'ye kaybeden Brown görevi Ed Miliband'a devretti. Miliband da 2010-15 arası İşçi Partisi liderliği yaptı, 2015 seçimlerini kaybetti ve liderliği sol kanattaki Jeremy Corbyn'ye devretti. Ancak Corbyn de 2017 ve 2019 seçimlerinde başarılı olamadı.

İŞÇİ PARTİSİ CORBYN İLE AĞIR YENİLGİ ALDI

2015-20 arası parti lideri olan Corbyn, 2019 seçimlerinde partinin oy oranının 8 puan azalarak yüzde 32'ye düşmesine, parlamentoda 60 sandalye kaybederek, 1935'ten beri en düşüğü olan 202 sandalyeye gerilemesine mani olamadı. Nisan 2020'de yapılan Kongrede, 1962 doğumlu Keir Starmer Parti Başkanı oldu.

Muhafazakar Parti'de yaşanan çalkantılar nedeniyle Boris Johnson'un ardından 44 gün süreyle en kısa süreyle Başbakanlık yapan Liz Truss ve ardından gelen Hint asıllı Rishi Sunak, ekonomiyi bir türlü düzeltemedi. Ülke ekonomisi resesyon, yüksek enflasyon ve işsizlik ile boğuşuyor.

KAMUOYU ANKETLERİNDE İŞÇİ PARTİSİ ÖNDE

Muhafazakarlar kamuoyu yoklamalarında İşçi Partisi'nin çok gerisinde. Bu nedenle Keir Starmer erken seçim çağrısı yapıyor. Son kamuoyu yoklamalarında İşçi Partisi seçmenin yüzde 47'sinin desteğini alıyor görünürken, Muhafazakarların desteği yüzde 26'lara kadar gerilemiş durumda. Ancak, Sunak'ın kişisel popüleritesi bir hayli yüksek. Ülkede seçimler normal takvime göre 2025'te yapılacak.

 İSVEÇ: İLK KADIN BAŞBAKAN YÜKSELEN AŞIRI SAĞA KARŞI KAYBETTİ

Sosyal demokrat damarın bir hayli güçlü olduğu, nitelikli iş gücü, eğitim ve sosyal politikalar ile güçlü refah devletini yaratan İskandinav sosyalizminin temsilcisi İsveç'te uzun yıllar Sosyal Demokrat Parti iktidardaydı.

1986-91 ve 1994-96 yılları arasında Başbakanlık yapan ve İsveç'in AB üyesi olmasına öncülük eden Ingvar Carlsson'dan sonra Göran Persson 1996-2006 arasında Başbakan ve 1996-2007 arası Sosyal Demokrat Parti lideriydi.

Daha sonra Stefan Löfven, 2014-21 arası Başbakanlık yaptı. Halen Sosyal Demokrat Parti'nin Başkanı olan Magdalena Andersson, Kasım 2021- Ekim 2022 arasında Başbakandı. Andersson, ülkenin ilk kadın başbakanıydı.

2022 seçimlerinde merkez sağ partiler parlamentoda çoğunluğu elde etti ve muhafazakar Ilımlı Birlik Partisi'nin lideri Ulf Kristersson Başbakan oldu. Eylül ayında yapılan seçimlerde, Sosyal Demokrat Parti'nin oylarını 2 puan artırarak, yüzde 30'a çıkarmasına rağmen iktidarı kaybetti. Göçmen karşıtı, aşırı sağcı İsveç Demokratları Partisi'nin ikinci parti olması sürpriz oldu. Ülkede her beş kişiden biri bu partiye oy verdi. 73 milletvekili çıkararak sağ partiler bloku içindeki en büyük parti oldular.

ALMANYA: 16 YIL SONRA BAŞBAKANLIĞI ALAN SCHOLZ ZORLU BİR İLK YILI GERİDE BIRAKTI

Eylül 2021'de Almanya'da 16 yıllık Hıristiyan Demokrat Angela Merkel dönemi sona ererken, seçimleri Sosyal Demokrat Parti (SPD) kazandı. 1998-2005 arası Başbakanlık, 1999-2004 arası SPD liderliği yapan Gerhard Schröder'den sonra Merkel karşısında her seçimde yenilgiye uğrayan sosyal demokratlar, Merkel'in son iki döneminde koalisyon ortağı oldu.

2021 seçimlerinde SPD yüzde 25.7 ile birinci, muhafazakar Hıristiyan Birlik Partileri (CDU-CSU) yüzde 24.1 ile ikinci sırada yer aldı.

Olaf Scholz, yeni Başbakan olarak seçimlerin ardından 59 gün sonra yeni hükümeti kurdu. Scholz'un Yeşiller ve Özgür Demokrat Parti (FDP) partileriyle üçlü koalisyon hükümeti koronavirüs salgını nedeniyle büyük bir krizin tam ortasında göreve başladı.

TRAFİK IŞIĞI KOALİSYONU MODERNİZASYON VAAT ETTİ

Partilerin kırmızı-sarı-yeşil renklerinden dolayı kamuoyunda “Trafik Işığı” adı da verilen koalisyon hükümeti Avrupa'nın en büyük ekonomisinde daha yeşil ve daha dijital bir ekonomiye doğru modernizasyon vaat etti.

16 yıl iktidarda kalan ve kimi çevrelerce örnek bir lider olarak gösterilen Angela Merkel’den sonra zorlu bir görev devralan Olaf Scholz'a şansına en iyi kartlar gelmedi ancak görev süresinin ilk yılında herkesin beklediğinden çok daha olumlu adımlar attı.

ÜLKEYİ GAZSIZ BIRAKMADI, ASGARİ ÜCRETİ ARTIRDI, SOSYAL REFAH REFORMU YASALAŞTI

Özellikle, Ukrayna savaşından dolayı uygulanan ambargolar ve Rusya'dan gaz akışının sekteye uğramasına rağmen, Almanya'yı doğal gazsız bırakmadı.

Scholz hükümeti saatlik asgari ücreti 12 Euro'ya yükselterek altı milyondan fazla kişiye zam yaptı ve Nazi döneminden kalma kürtaj "reklamını" yasaklayan bir yasayı kaldırdı. Tartışmalı bir işgücü piyasası ve işsizlik sigortası programını ortadan kaldıran kapsamlı sosyal refah reformu da kabul edildi.

Ancak, Avrupa'nın en büyük ekonomisi resesyona girmekten kurtulamadı. Yılın ilk çeyreğinde yüzde 0.3 daralan ekonomi, geçen yılın son çeyreğinde de yüzde 0.5 küçülmüştü.

Alman ekonomisinin resesyona girmesi enflasyon nedeniyle iç tüketimdeki düşüşten kaynaklanıyor. Tüketicilerin kemer sıkması ve yükselen fiyatlar nedeniyle alışveriş yapmaması ekonomide durgunluğu körüklüyor. Almanya'da Nisan'da yüzde 7.2 olan enflasyon Mayıs'ta yüzde 6.1'e düştü. Geçen yıl enflasyon yüzde 8.8'e kadar çıktı.