Ekonomi Dünyası: Yapay zeka çılgınlığı, riskler ve savaşın tek kazananı

Geçen yıl başında İstanbul’da benzinin litre fiyatı 19.47 liraymış. Bugün 41.22 lira… 14 ayda yüzde 112 artmış.

Geçen yıl Mayıs’ta seçimler vardı, o sırada çok zam da yapılmadı. Ama seçimden sonra arka arkaya zamlar geldi. Mayıs başından beri benzinin fiyatı ikiye katlandı.

Türkiye'de 28.7 milyon taşıt var ve bunların 15.2 milyonu otomobil, 4.5 milyonu kamyonet, 2.2 milyonu da traktör... Milyonlarca insan 10 ayda yüzde 100 zamlanan akaryakıt kullanıyor ve sesini çıkarmıyor.

Resmi verilere göre ülkede gıda enflasyonu yüzde 67... O da inanırsanız, market-çarşı gezen durumu bilir...

Gıda fiyatlarındaki "resmi" artış OECD (38 üye ülkeli Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü) ortalamasının tam 10 katı... En yüksekleri; İngiltere'de yıllık yüzde 9.2 Yunanistan'da yüzde 9, Kolombiya'da yüzde 8...

Bizde kimseden tık yok...

Sessizlik bazen, kitlelerin protestosu olabilir. Ama öyle olmadığını da biliyoruz. Sandıkta gördük, bir ay sonra da büyük ihtimalle göreceğiz. Artık çoğu vatandaş sadece günü kurtarmaya, karnını doyurmaya, işinden olmamaya ya da sosyal yardımını kaybetmemeye bakıyor.

Dünyamıza dönelim...

BORSALARDA YAPAY ZEKA ŞÖLENİ, NVIDIA ÇILGINLIĞI YAŞANIYOR

Dünya borsalarında Nvidia (envideya diye okuyorlar) çılgınlığı yaşanıyor.

Yapay zeka sonunda yapacağını yaptı, beklenenden çok iyi bilançosuyla geçen hafta Nvidia hisselerinde patlama yaşandı.

Kendisini, "yapay zekaya dayalı bilgi işlemde dünya lideri" olarak tanıtan, yapay zeka ve oyun işlemcileri, ekran kartları üreten Nvidia, son dönemdeki yükselişiyle yaklaşık 2 trilyon dolar (1.98 trilyon dolar) piyasa değerine ulaşarak, Google ve Amazon'u geçerek ABD'nin en değerli üçüncü şirketi oldu.

Böylece şirketin piyasa değeri, kısa bir sürede dünyada 11 ülke ekonomisi haricinde tüm ekonomileri geçmiş oldu. 1.92 trilyon dolarlık Rusya’yı, 1.78 trilyon dolarlık Güney Kore’yi vs… Ve tabii Türkiye’yi de…

NVIDIA DÜNYA BORSALARINI SIRTLADI, ENDEKSLER TAVAN…

Borsa endeksleri, Nvidia'nın son derece olumlu bilançosunun ardından geçen hafta yeni rekorlara ulaştı. Dow Jones Endeksi Cuma günü 39.131 puan, S&P 500 ise 5.088 puan ile yeni tarihi rekorlar kırdılar. Nvidia, sadece Amerikan borsalarını değil, Avrupa ve Asya borsalarını da yukarı çekti.

Özellikle Perşembe günü Wall Street endeksleri büyük sıçramalar yaptı. Yapay zekanın sunduğu büyüme potansiyelinin simgesi haline gelen Nvidia'nın rekor ciro açıklamasından bir gün sonra, şirket hisseleri yüzde 16 yükselirken, S&P 500 yüzde 2.1 artışla Ocak 2023'ten bu yana en iyi günlük performansını kaydetti. Nvidia gibi teknoloji hisseleriyle dolu olan Nasdaq endeksi de yüzde 3 yükseldi ve bir yıldan fazla bir sürenin en büyük tek günlük sıçramasını gerçekleştirdi.

BEŞ YIL ÖNCE 1.000 DOLAR YATIRANIN BUGÜN 17.500 DOLARI VAR

Nvidia bir günde piyasa değerine 247 milyar dolar ekleyerek rekor kırdı. Bu iki Goldman Sachs veya bir Netflix'e eşit. Ve BİST100 endeksindeki şirketlerin piyasa değerinin toplamına…

Şirketin piyasa değeri 2015’e kadar 10 milyar dolar civarındaydı, 2017 başında 65 milyar dolardı, 2020 ortasında 240 milyar dolar ile yükseliş başladı, özellikle pandemi döneminde evden çalışma ve oyun furyası sayesinde hisseler de yükselirken, Kasım 2021’de piyasa değeri 800 milyar doların üzerine çıktı. 2022’nin Ekim ayında yükselen enflasyon ve faiz oranları, arz zinciri sorunları, artan jeopolitik tansiyon nedeniyle 300 milyar doların altına düşse de yapay zeka çağının lider şirketi konumunu güçlendirmesiyle 2023 şirketin hızlı yükseliş yılı oldu, Haziran ayında bir trilyon dolar barajı geçildi. Bu yılın Ocak ayında 1.5 trilyon. İki trilyon doları da önümüzdeki günlerde geçmesi bekleniyor.

Hisse fiyatına da kısaca bakalım. Beş yıl önce (2019 Mart başı) 45 dolardaydı, 2022 başında 245 dolar, geçen yılı ise 495 dolardan kapattı. Cuma gününü ise (23 Şubat) 788 dolardan… Yani beş yıl önce bu hisseye bin dolar yatıranın bugün 17.500 doları var. TL olarak söyleyeyim; o zamanki 5 bin 550 liranız bugün 542 bin liraydı. Sadece 2024’te yüzde 59 prim yaptı. Geçen hafta yüzde 3 değer kazandı.

PARLAK BİR GELİR RAKAMI AÇIKLADI VE BEKLENTİLER ÇOK YÜKSEK

Şirket, 2023 dördüncü çeyrekte 22,1 milyar dolarla 20,5 milyar dolar olan tahminlerin üzerinde gelir açıkladı. Geçen yıl aynı çeyrekte 6.1 milyar dolardı. Bu bilançoya göre, Wall Street’te bu yıl beklenti gelirlerde yüzde 240 artış olacağı yönünde…

Yapay zeka, makine öğrenimi, otonom sürüş, insansı robotlar geliştirme talebi sürdüğü ve Nvidia’nın teknolojisini kullanan şirketler arttığı sürece gelirlerde artışın devam etmesi beklenebilir.

Bekleneceği gibi şirketin geleceği ile ilgili neler, neler yazılıyor? Goldman Sachs, “yeryüzünün en önemli hisse senedi” diyor. Rosenblatt adlı bir aracı kurum hisse fiyatının 1.400 dolara çıkacağını iddia ediyor.

HUANG, 40.000 DOLAR SERMAYEYLE KURDU, ŞİMDİ 24. EN ZENGİN

Nvidia, 1993 yılında Jensen Huang ve arkadaşları Chris Malachowsky ve Curtis Priem tarafından kuruldu. Üç arkadaş, ceplerindeki 40 bin dolarla şirketi kurmuş. Büyük hissedar Huang, bir elektrik mühendisi ve Tayvan'da doğdu, Kentucky'de büyüdü. Şimdi dünyanın en zengin 24'ncü insanı.

Borsalarda yapay zeka şöleni sürüyor ama ABD ekonomisinde olası bir durgunluk durumunda, Wall Street'te keskin bir çöküş olabileceği konusunda önemli uyarılar da var.

İYİMSERLİK TAVAN YAPTI AMA RİSKLER VAR, KRİTİK UYARILAR…

Yapay zeka çılgınlığının hiçbir azalma belirtisi göstermemesi nedeniyle Wall Street'te iyimserlik şimdilik çok yüksek.

Örneğin Nvidia konusunda garip bir durum var, bu şirketin 2023 gelirleri 45 milyar dolar. Amazon’un 575, Alphabet’in (Google) 307 milyar dolar, ama Nvidia onlardan daha değerli. Bu bir ölçüde şirketle ilgili yüksek beklentileri yansıtsa da aşırı değerlenmeyi ve şişkinliği de göz önünde bulundurmak gerek.

Sadece Nvidia değil, geçen yazıda sözünü ettiğimiz Muhteşem Yedili; Microsoft, Apple, Nvidia, Amazon, Alphabet, Meta ve Tesla piyasaları kaygı verici bir şekilde domine ediyor. Piyasa değerlerinin toplamı tüm borsanın dörtte biri olan 13 trilyon doların üzerine çıktı.

DOĞAL OLAN BUNUN ÇILGINLIK OLDUĞUNU SÖYLEMEK

Deutsche Bank'ın küresel ekonomi araştırma başkanı Jim Read, "Doğal eğilimim bunun çılgınlık olduğunu söylemektir" dedi.

Read, "Bunun saçmalık olduğuna, mantıksız olduğuna ve bizi gelecek daha zor zamanlar konusunda uyardığına inanma eğilimim var" diye ekledi.

Read ayrıca piyasanın olası bir durgunluk konusunda da fazla rahat olduğu konusunda uyardı. Ancak Read, Muhteşem Yedili’nin, diğer ülkelerin tüm borsalarından daha fazla kâr elde ettiklerini göz önünde bulundurduğunuzda, o kadar aşırı değerli görünmediklerini ve dot-com balonu (Mart 2000’de yaşanmış ve S&P 500’ün değeri yarıya düşmüştü) zirvedeyken çok daha büyük spekülasyonların ve çok daha zayıf kârların olduğunu belirtti.

OLASI BİR DURGUNLUKTA ENDEKSLER YÜZDE 40 ÇÖKEBİLİR

Finansal hizmetler şirketi B. Riley'nin baş yatırım stratejisti Paul Dietrich, ekonomide yaşanacak hafif bir durgunluğun bile endekslerde yüzde 40'a varan bir düşüşe yol açabileceğini belirtiyor.

Dietrich'e göre, bunun nedeni piyasanın dot-com çılgınlığından bu yana en aşırı değerlenmiş noktada olması...

ALMANYA, JAPONYA VE İNGİLTERE DURGUNLUĞUN PENÇESİNDEN KURTULAMADI

Dünyamız, küresel güç ABD'nin hegemonik konumunu koruma çabasının sonucu olarak genişlettiği cepheler ile savaştan giderek daha fazla etkilenirken, büyük ekonomiler (Almanya, Japonya ve İngiltere) durgunluk verileri açıkladı.

Uluslararası Para Fonu'nun son raporunda, bu yıl küresel ekonomide sert bir durgunluğun yerine yumuşak inişin olacağı yönündeki iyimser vurgusuna karşılık, şimdilik gelen veriler pek iç açıcı değil.

İngiltere ve Japonya ekonomileri 2023'ün ikinci yarısında iki çeyrek yıl art arda negatif büyüme yaşadı. Japon ekonomisi, üçüncü çeyrekteki yüzde 3.3'ün ardından son çeyrekte de yüzde 0.3'lük büyüme yaşadı. Bu şok etkisi yarattı çünkü ekonomistler arasındaki beklenti yüzde 1.1 büyüme yönündeydi.

Japon ekonomisini iyice yavaşlatan unsurlar; tüketici ve iş dünyasının harcamalarındaki yavaşlama, yenin zayıflaması ve enflasyonun son 40 yılın en yükseğine çıkması oldu.

JAPONYA ÜÇÜNCÜ BÜYÜK EKONOMİ ÜNVANINI ALMANYA’YA BIRAKTI

İki çeyrek yıl art arda küçülme teknik olarak durgunluk anlamına geliyor. Japonya bu daralma ile dünyanın üçüncü büyük ekonomisi ünvanını Almanya'ya bıraktı.

İngiltere de üçüncü çeyrekteki yüzde 0.1'lik daralmanın ardından, son çeyrekte yüzde 0.3 küçüldü.

Pazartesi günü Almanya Merkez Bankası Bundesbank ise, geçen yılın son çeyreğindeki daralmadan sonra, bu yılın ilk çeyreğinde de ekonominin küçüleceği yönünde uyarıda bulundu. Bundesbank, ekonomiyi küçülten faktörlerin kalıcı olduğunu ve bu nedenle ilk çeyrekte daralmanın kaçınılmaz olduğunu bildirdi. 2023'te Alman ekonomisi yüzde 0.3 daralma ile gelişmiş ülkeler arasında en kötü performansı gösterdi.

ABD’YE SAVAŞ EKONOMİSİ DESTEK OLUYOR, UKRAYNA SAVAŞININ KAZANANI

ABD, daha dinamik bir görünüm sergiliyor. Ancak büyümesinin en önemli yönlerinden biri, büyümekte olan savaş cephesinin yarattığı ölüm ve yıkımdan artan askeri harcamalar yoluyla doğrudan beslenmesi…

Merkez Bankası'nın (FED) verilerine göre,  savunma ve uzay sektörlerindeki üretim, Ukrayna savaşının başlangıcından bu yana yüzde 17.5 arttı. Dışişleri Bakanlığı, ABD'nin geçen yılın ilk dokuz ayında, yaklaşık 50 milyar doları Avrupa ile olmak üzere 80 milyar dolardan fazla silah anlaşması yaptığını ve bunun tarihsel ortalamanın beş katından fazla olduğunu açıkladı.

DÜNYANIN EN BÜYÜK SIVILAŞTIRILMIŞ DOĞAL GAZ İHRACATÇISI OLDU

Ve başka "faydalar" da oldu. Ukrayna savaşının bir sonucu olarak Rusya'dan Avrupa'ya gaz arzının kesilmesi ve fiyatların artması, ABD için önemli bir kazanç sağladı. Küresel dev, hemen boşluğu doldurmak üzere bu büyük pazara saldırdı. Son üç yılda sıvılaştırılmış doğal gaz satışında hızlı bir artışla Katar ve Avusturalya’yı geride bırakarak, dünyanın en büyük ihracatçısı haline geldi ve ihracatın 2030'a kadar iki katına çıkacağı öngörülüyor.

Uzmanların belirttiği gibi, Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesi ile yeni bir evreye giren küresel jeo-ekonomik gerginlik döneminden ekonomisi en olumlu etkilenen ülke ABD iken, en olumsuz etkilenen ülkelerden biri Almanya diğeri de Çin oldu.

KÜRESEL TİCARETTE GÜVENLİK SORUNLARI BAZI SEKTÖRLERDE ÜRETİMİ ETKİLEDİ

Küresel ticaret önemli bir sorunla karşı karşıya... Kızıldeniz'deki güvenlik sorunları nedeniyle küresel deniz navlun fiyatları hızla artıyor.  Özellikle Süveyş Kanalı yoluyla Çin'den Akdeniz'e gelen gemilerde konteyner başına navlun fiyatları son günlerde bir miktar gerilese de Kasım ortasına oranla üçe katlandı.

Husi saldırılarının en çok etkilenen nakliye rotası Babu'l Mendep Boğazı'ndan yaşanan sorunlar nedeniyle denizcilik şirketleri rotalarını Ümit Burnu'na çevirdiler ve bu da gemilerin seyahat sürelerinin 10-14 gün uzamasına neden oldu.  Bu nedenle aralarında Türkiye'nin de olduğu Avrupa ekonomileri, fiyat şoklarına maruz kalmaya devam ediyor.

Economist Intelligence Unit'e (EIU) göre, önümüzdeki haftalarda küresel nakliye oranları yüksek kalmaya devam edecek olsa da, enerji fiyatlarının ılımlı seyretmesi nedeniyle bunun küresel enflasyon ve ticaret ortamına uzun vadeli yansıması sınırlı olacak. En azından şimdilik...

Alman ekonomik düşüncü kuruluşu Kiel Enstitüsü’ne göre, Ocak ayı itibarıyla Kızıldeniz ve Süveyş Kanalı'ndan geçen konteyner sayısı kriz öncesine oranla yüzde 80 azaldı. Avrupa Birliği'nin (AB) ithal mallarının yalnızca yüzde 20'si Süveyş Kanalı'ndan geçiyor ancak tekstil ve otomotiv gibi belirli sektörlerde üretim aksamalarının devam etmesi bekleniyor.

EIU, Husi saldırılarının Gazze'deki çatışma devam ettiği sürece, muhtemelen 2024 sonuna kadar devam etmesini bekliyor.