Enerjide zam gerçekte ne kadar?

Ekonomik krizle birlikte her şey birbirine girdi sanki. Açıklamalarla faturalar birbirini tutmuyor. Özellikle akaryakıtta zam ÖTV’den düşülecek kanısı oluşturulurken pompada rakamlar başka şeyler söylüyor. Hepimiz hesabımızı bilmek zorundayız ama hükümet kafa karıştırdıkça hesabı daha da zor yapar hâle geldik. Bu nedenle enerjideki kafa karıştıran zamlara dair birkaç hesapla ne kadar zam geldiğini, zam sürecinin neresinde olduğumuzu tarif etmeye çalışacağım.

ELEKTRİKTE ZAM NE KADAR?

İktidar önce ağustosta, sonra da bu ay içinde iki defa zam açıkladı. Böylece konutlardaki elektriğe yüzde 9, ticarethane ve sanayideki elektriğe yüzde 14 zam “iki defa” yapıldı. EPDK’nın fatura sistemine girerek incelediğimizde ortada iki tane yüzde dokuz (cuk) zam görmüyoruz. Ama cüzdana bakarsanız orada yüzde 9’lardan faklı bir şey var.

Herkesin rahat hesaplayabilmesi için aylık 100 kilowatt saatlik (kwh) bir tüketimimiz olduğunu kabul edelim. 100 kwh’lik tüketim hâlinde yılbaşında 41,2 TL ödüyorduk. Bu tüketim için temmuzda 46,1 TL öderken ağustosta gelen faturada karşınıza 50,3 TL çıktı.

Bu ay tüketiminize dikkat edin. Çünkü aynı tüketim için ağustosta 50,3 TL öderken eylül sonu faturanızda yaklaşık 55 TL gibi bir bedel çıkacak. Yani bir ayda 5 TL artış. Bu ay dikkatsiz davranıp 150 kw yakmaya kalksanız ödeyeceğini faturadaki değişimi bir düşünün.

Yani o yüzde 9’luk mini zamlar ile ortada son iki ayda yüzde 18,8’lik bir artış söz konusu. Bu artış yılbaşındaki faturanıza göre yüzde 33 civarında bir zam anlamına geliyor.

100 kwh tüketimi esas alarak siz de tüketiminiz ile oranlayarak faturanızı tahmin edebilirsiniz:

ZAMLAR BİTTİ Mİ?

Yıl başına göre yüzde 33 zam size zamların bittiği ya da bitmek üzere olduğu hissi verebilir. Ama öyle değil. Zamlardan kaynaklı yüzde 33’lük artışın sadece 18,8’i ekonomik krizin başlangıcından sonra gerçekleşti. Değer kaybının çok daha üstünde olduğu ortada iken bu zamların daha bitmediğini söyleyebiliriz.

ZAMLAR DOLAR KAYNAKLI MI?

Zamlar dolar kaynaklı mı? Değil. Çünkü artan sadece elektrik birim fiyatı değil. Mesela TRT payı olarak alınan miktar da artıyor. Neden? TRT dolar ile mi çalışıyor? Ya da KDV?

Aynı örnek ile devam edelim. Sizin 100 kwh’lik aylık tüketiminiz yıl başına göre yüzde 33 daha pahalı. Aynı tüketim için şimdi 13,6 TL civarı fazla ödeyeceksiniz. Bunun sadece 7 TL’si elektrik birim fiyatı kaynaklı artış. 4 TL’si ise dağıtım bedeli kaynaklı artış. Yani dolar artıyor ama bunun karşılığında sizden hem elektrik üretimi hem dağıtımı hem de değer kalemleri fazladan alınıyor.

KDV DOLARA MI ENDEKSLİ?

Bu durumda faturanızdaki elektrik bedeli dışında KDV bedeli de artmaya devam ediyor. Bu artış biçimi ile artık resmen KDV, hatta elektrik tüketim vergisi de dolara endeksli hâle geliyor.

ENERJİ ÇALIŞANLARINA DOLAR KADAR ZAM

Enerji birim fiyatına dolar gerekçeli zam yapılırken (KDV de bu durumdan nasibini alırken) enerji sektöründe çalışanların bu kadar zam alması gerekmez mi? Ne yazık ki enerji çalışanları yüzde 33 zam almadı. BİM bile yüzde 30 zam yaptı ama enerji emekçilerine böyle bir zam yapılmadı. Bu durumda halka sabit TL, elektrik üretimine, dağıtımına, TRT payına ve KDV’ye ise doların değer artışı kadar zam gibi bir durum ortaya çıkıyor.

AKARYAKITTA ZAM YERİNE ÖTV İNDİRİM DOĞRU MU?

Bu arada iktidar sık sık akaryakıta zam yaptığını ama bunu yansıtmak yerine ÖTV’den dengelediğini açıkladı. Öyle bir hava yarattı ki sanki akaryakıta hiç zam gelmedi. Ama bayilerin rakamlarına bakılırsa 16 Ağustos’ta çok ciddi bir zam yapılmış. Yani o güne kadar zam yapmak yerine ÖTV’nin payının indirilmesi sözleri 16 Ağustos günü yaklaşık 60 kuruşluk bir zam ile dengelenmiş.

Dikkatli bakınca yıl başına göre yüzde 25 civarı, son bir ayda ise yüzde 10 civarı bir zam akaryakıtta uygulanmış.

SÖZÜN ÖZÜ

Çok açık ki iktidar:

1. Doların değer kazanmasını bahane etmiş, TL’deki son dönemdeki değer kaybı kadar olmasa bile bir miktar zam yapmış.

2. Bu zam ile elektik dışında TRT ve KDV’den alınan paralar da ciddi arttırılmış.

3. Elektrik üretiminde çalışanlara veya satın alanlara gelince ücretlerde zammın lafı dahi geçmemiş.

4. Akaryakıtta ise bol bol “zammı ÖTV’den mahsuplaşırız” haberi yapılmış ama tek bir günde devlet çaktırmadan iyi bir zam yapmış.

Bunları ortaya koyunca beşinci bir sonuç daha karşımıza çıkıyor:

5. Bu resme göre durumu kabul ederseniz dolar bahanesi ile dolarla alınan şeylere değil, dolarla alınmayan TRT vergisi, KDV gibi pek çok kaleme de bol bol zam yapacaklar.

100 kwh’lik tüketimi olan biri yıl başında 41,2 TL fatura öderken bu ay sonu 55 TL civarı ödeyerek yüzde 33 zamlı fatura ödemiş olacak. O zammın sadece 7 TL’si üretim ile ilgili. Gerisi dağıtım ve vergiler ile ilgili. Yani KDV bile dolara endeksli ama bir tek halk değil.

Bu resmi anlarsanız bir daha zam yapmakta rahat davranmayabilirler. Ama kabul ederseniz bir yüzde 9 daha zam gelir ve o zaman yılbaşına göre artış yüzde 33 değil yüzde 45 olur.