Suriye’de normal takvime göre cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 2021 Nisan ayında yapılması gerekiyor/bekleniyor. Daha önce yıllar boyu seçimler tek aday ile yapılmıştı. 2012 yılında yapılan referandum ile değişen anayasa ile birlikte seçimlerde ilk defa yeni adaylar katılabilmişti.
Seçimler birkaç yönü ile Suriye’de 2011’den bu yana yaşanan sürecin en önemli başlıklarından birini oluşturuyor.
Birincisi Beşşar Esad’ın yeni seçimlere katılıp katıl(a)mayacağı. Batı tarafından desteklenen muhalifler Beşşar Esad’ın meşruiyetini kaybettiğini ve seçimlere katılmasının mümkün olmadığını öne sürüyor. Bu görüş aslında Viyana’da başlayıp Cenevre’de devam eden süreçlerde muhalifleri destekleyen/Beşşar Esad’ın devrilmesi gerektiğini savunan devletler tarafından da dile getirildi. Esad’ın adaylığı yönetimin yanında yer alan Rusya ile bu ülkeler arasındaki en büyük ihtilaf konusu olmayı uzun bir süre sürdürdü. Batı ülkelerinin başka konulara odaklanması ve/veya Suriye sahasına eskisi kadar önem vermemesi/etkili olmaması ile bu tartışma (Örneğin Cenevre’de devam eden görüşmelerde) yönetim ile muhalefet arasında yaşanan bir anlaşmazlığa dönüştü.
Cenevre’de yönetim ve muhalefet taraflarının ana başlıklarından birisi halen yeni oluşturulacak anayasa. Anayasa komisyonu bugüne kadar somut bir ilerleme kaydetmiş değil. Bu duruma muhaliflerin yeni anayasada seçimlerle ilgili tanımlamaların konulmasındaki ısrarının etkisi de var. Muhalefet nisan ayında yapılacak seçimlerin yeni anayasada tarif edilmesini istiyor, böylece Esad’ın tekrar aday olabilmesinin önüne geçebileceğini düşünüyor. İktidar tarafı ise seçimlerin 2012 anayasasının öngördüğü takvime ve şartlara göre yapılacağını belirtiyor. 2012 anayasasına göre seçime katılabilme şartları arasında bulunan “suça bulaşmamış olma, Suriye’de yaşıyor olma” gibi maddeler zaten yıllardır dışarıda yaşayan ve kendilerini muhalefet olarak adlandıran birçok ismin seçimlere katılmasına izin vermiyor.
Anayasa’nın izin verdiği adaylar halihazırda Suriye’de yaşayan, “teröre bulaşmamış olan” muhalif isimler. Dışardaki muhalifler ise iç muhalifleri “düzenin muhalifleri” olmakla suçluyor.
Dış muhaliflerin seçimlere katılabilmek için ayrıca şartları var. Örneğin Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Koalisyonu (SMDK) adlı örgüt en başta Beşşar Esad’ın seçimlere katılmamasını şart koşuyor. Geçtiğimiz günlerde nisan ayında yapılacak seçimler için çalışma komiteleri kuran SMDK siyasi komitesi üyesi Yasir El Ferhan “Esad’ın ya da yönetimi temsil edecek sembol isimlerden birinin seçimlere katılmasını asla kabul etmeyeceklerini” açıkladı.
Ferhan BM’nin 2254 sayılı kararını zikrederek seçimlerin bu ve (Cenevre süreci dahil) benzeri kararlara uygun yapılmasını istediklerini ifade etti.
Tabii muhalefet ve özellikle SMDK açısından birtakım çıkmazlar var. Birincisi seçimlere ve ne şekilde olacağına dair bazıları tavsiye niteliğinde olan birtakım maddeler içerse de BM ya da diğer yerlerde alınan kararların hiçbiri Beşşar Esad’ın aday olup ol(a)maması konusunda bir şart getirmiyor.
İkincisi muhalefetin Suriye içinde “karşılık” sorunu var. Yıllar geçtikçe saflar netleşti ve Suriye’de yaşayanların çoğu muhalefeti tanımıyor bile.
Bu nedenle muhalefet seçimlere katılmayı kabul etse bile, birçokları tarafından her açıdan yaşanan yıkımın sebeplerinden biri olarak görüldüğü için Suriye topraklarına adım atması neredeyse mümkün değil.
Bu sağlansa bile Beşşar Esad halen en güçlü aday. Bu, her seçmenin Beşşar Esad’ı tercih etmesinden kaynaklanan bir durum değil sadece. Diğerlerinin halk içinde inandırıcılık sorunu var.
Muhalefet katılsa da katılmasa da seçimlerin takviminde yapılması öngörülüyor. Yönetim pandemi nedeniyle seçimleri erteleme yoluna gider mi zaman gösterecek.
Bu arada Beşşar Esad halen aday olup olmayacağını açıklamış değil. Geçtiğimiz günlerde verdiği bir röportajda adaylık konusunda kararını yılbaşına yakın bir zamanda açıklayacağını belirtmişti. Büyük sürpriz olmazsa Esad tekrar aday olur.
Seçimler bu kez BM ve diğer uluslararası gözlemcilerin huzurunda yapılabilir. Rusya da aslında bu şekilde olmasını istiyor. Rusya bir yandan Esad’ı savunmaya devam ediyor ancak Esad’a “meşruiyet kazanması için gerekli adımları atması” telkininde bulunmayı da sürdürüyor.
Bu arada seçimler zamanında yapılsa bile Suriye dışında bulunan yaklaşık 6 milyonluk kitle, İdlib ve Fırat’ın doğusunda hakim olunamayan bölgeler gibi sorunlar var ve bu sorunlar halledilmeden girilecek bir seçimin sonucu sorun yaratmaya devam edecek.
Bakalım 2021 Nisan ayında cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılabilecek mi ve bu seçime muhalefet aday çıkaracak, Esad da katılacak, BM gözlemci olacak ve sonuçları meşru kabul edilecek mi?