Kolonya yanıcı bir maddedir. Üretimi esnasında sigara içilmemeli, yakındaki bütün kıvılcım kaynakları uzaklaştırılmalıdır. Evinizde en az bir adet 6 kg kuru kimyevi tozlu yangın söndürme cihazı olmadan bu işlere girişmeyin. Alkol buharlarının belirli bir dozun üzerinde solunması sağlık açısından risk yaratır. Çalıştığınız mekanları havalandırın.
Malum gündem korona virüsü. İçki fiyatlarının yüksekliği karşısında evde içki yapmaya başlayan bir toplum, kimya ve fizik bilimine bir kere bulaşmış ve tadını almış oldu. Korona virüsünün yarattığı kaygıdan mütevellit piyasada kolonya ve dezenfektan fiyatları fahiş seviyelere fırlayınca ortalığı evde kolonya ve dezenfektan reçeteleri sarmaya başladı. Hal böyleyken konuya biraz daha yakından bakıp gerekli bilgileri vermek ve uyarıları yapmak da farz oldu.
KOLONYA NEDİR?
Aslına bakarsanız kolonya etil alkol, deiyonize su ve esanstan oluşan bir tür parfümdür. 1709 yılında İtalyan Giovanni Maria Farina isimli İtalyan bir parfüm üreticisi tarafından Köln’de üretilmeye başlanmıştır. Farina 1708 yılında kardeşine yazdığı mektupta, ‘’Bana bir İtalyan bahar sabahını, yağmurdan sonra dağ nergislerini ve portakal çiçeklerini hatırlatan bir koku buldum’’ diye tanımlar bulduğu parfümü ve Köln’de üretilmesi hasebiyle Eau de Cologne yani Köln Suyu adıyla anılır. (1)
Daha sonraki yıllarda özellikle Amerikan İngilizcesinde kolonya terimi genellikle erkeklere yönelik olarak pazarlanan parfümler için genel bir terim haline gelmiştir. Ayrıca popüler bir parfümün daha az konsantre (ancak daha uygun fiyatlı) bir versiyonunu ifade etmek amacıyla da sıklıkla kullanılır.
Bizim topraklara gelişi ise II. Abdülhamit döneminin ilk yıllarına denk gelir. Halk arasında ‘’odikolon’’ olarak anılır ve ilk üretimi yapan Ahmet Faruki bu ürüne ‘’kolonya’’ adını verir. Bu topraklardaki kullanım amacıyla, Avrupa’da başlayıp gelişen kullanım amaçları paralele seyretmez. Kolonya bizde kısa sürede misafir ağırlama maksadıyla ikram edilen kahve, likör, lokum gibi ananevi bir ürüne dönüşür. Elbette hijyen, ferahlama ve dezenfeksiyon amaçlı kullanımları da oldukça yaygındır. Korona sayesinde kolonyanın dezenfeksiyon özelliği ön plana çıktı ve bundan sonra da kolay kolay çıktığı zirveden inmez gibi duruyor.
ENDÜSTRİYEL KOLONYA NASIL ÜRETİLİR?
Aslına bakarsanız kolonya üretimi, kimya ve fiziko kimyanın temel ameliyeleri arasındaki en basit yönteme sahiptir. Bitki ve meyvelerden yola çıkılarak üretilen bir kolonyanın (siz bunu parfüm diye de okuyabilirsiniz) aşağıda açıklanan dört üretim aşaması vardır.
Hammaddelerin toplanması
Dünyanın çeşitli yerlerinden parfüm (Eau de Cologne) yapmak için bitkiler, bitkisel veya hayvansal kökenli yağlar getirilir. Kullanılacak olan esanslar sentetik yöntemlerle laboratuvar ya da fabrikalarda üretilmiştir. Aynı şekilde kullanılacak olan alkol de tarımsal kökenli ya da sentetik yollarla elde edilmiştir. Fabrikalarda temel olarak bu hammaddeler depolanır ve üretim için sırasıyla kullanılır.
Ekstraksiyon (Özütleme/çıkarma)
Parfüm ya da kolonyanın karakteristik yapısını oluşturan uçucu yağlar bitkilerin içinde hapsolmuş durumdadır. Bunlar buhar distilasyonu, çözücü ekstraksiyonu, maserasyon ve presleme gibi çeşitli yöntemlerle bitkilerin içinden alınır ve aslında parfümün ruhu elde edilmiş olur.
Karıştırma
Elde edilen uçucu yağlar "burun" adı verilen ve bu iş için uzun yıllar harcamış profesyoneller tarafından karıştırılarak parfümün karakteristik kokusu elde edilir ve alkol ile karıştırılır. Parfümlerin alkol oranı ve içindeki esansiyel yağların (uçucu yağlar) oranı hazırlanan reçeteye göre değişiklik gösterecektir. Daha sonra deiyonize su eklenerek imalat tamamlanmış olur.
Dinlendirme (Yaşlandırma)
İmalatı biten parfüm birkaç haftadan birkaç yıla kadar dinlendirilir ve yine bir ‘’burun’’ tarafından uygunluğu kontrol edilip şişelenmeye gönderilir.
PARFÜMDEKİ (KOLONYADAKİ) NOTALARIN ÖNEMİ
Parfüm söz konusu olduğunda kokuların eşsiz ve derin dünyasına girmek gerekecektir ancak çok kısaca açıklamak gerekirse her uçucu yağ ve parfümün üç notası vardır. Notalar parfümün içindeki esansiyel yağlar (uçucu yağlar) ya da sentetik esansların burun tarafından algılanma sırasına göre sınıflandırılır.
Notes de tete (Üst notalar)
Notes de coeur (Orta, kalp notaları)
Notes de fond (Temel notalar)
Üst notalar parfüm koklandığı zaman ilk algılanan kokulardır. Hızlı buharlaşan moleküllerden oluşur ve bir parfümün (kolonyanın) ilk izlenimini oluştururlar. Satın alma kararı genellikle bu aşamada verilir.
Üst notanın dağılmasından hemen sonra algılanan kokular orta ya da kalp kokuları olarak adlandırılır. Zamanla hoş hale gelen ama ilk etapta pek de hoş olmayan temel notaları maskelemek için kullanılırlar.
Temel notalar bir parfüme derinlik duygusu kazandıran kokulardır. Orta notalardan hemen sonra ya da birlikte hissedilir.
Parfümcülük endüstrisi her kokunun değerlendirilmesini kolaylaştırmak içi koku piramidi adı verilen değerlendirme yöntemleri geliştirmiştir. Burada temel olarak bilinmesi gereken nokta; bir parfümün karakteristiğini belirleyen etmenlerin başında üst, orta ve temel notaların ahenginin geldiğidir.
Dolayısıyla bizim topraklardaki kolonya üretiminde de gözetilen dengeyi bilmek işin kalkış noktasını oluşturuyor.
Aşağıdaki koku piramidi örneği, notalar ile kaynaklarını eşleştirmenize yardımcı olacaktır.
.
Çok genel hatlarıyla söylemek gerekirse dengeli bir parfüm yapmak için üst, orta ve temel notaların orantılı bir karışımıyla oluşan bir reçete geliştirilmelidir.
SUYUN ÖNEMİ
Parfüm ve kolonya imalatında kullanılacak su deiyonize su olmak durumundadır. Deiyonize su, saf su olarak da bilinir ve suyun içindeki minerallerin, iyonların uzaklaştırılmış olduğunu ifade eder. Endüstriyel olarak deiyonize su elde etmenin pek çok yöntemi mevcuttur ve en yaygını iyon değiştirici kolanlar ile yapılan işlemdir.
EVDE KOLONYA YAPIMI
Yukarıdaki satırlarda özetlendiği gibi Eau de Cologne (Köln Suyu) yapmak için temel olarak etil alkol, üst, orta ve alt notayı vermek için uçucu yağlar ve saf su lazımdır. Elbette endüstriyel üretimde reçeteye başka amaçlarla bazı kimyasallar da girmektedir. Bununla birlikte bizim bildiğimiz anlamda klasik kolonyayı nota ayrımına gitmeden yapmak daha kolaydır. Nota ayrımlarını kaba hatlarıyla bilenler için evde değişik ve hoş kokulu kolonya yapmalarının önünde de engel yoktur. Bu amaçla aşağıda bir kaç reçeteyi deneme yanılma yöntemiyle geliştirmek sizin elinizde. Burada dikkat edilecek nokta, kolonyanızı doğal uçucu yağlar ile mi yoksa sentetik esanslar ile mi yapmak istediğinizle alakalıdır. Birincisi bitki özlü ama pahalı, ikincisi sentetik ama daha ucuz olacaktır. Ben birinci yöntem üzerinden üç reçete paylaşacağım.
Bir diğer nokta saf suyu dışardan temin edemezseniz kendi evinizde kolayca yapabileceğinizi bilmektir. Evde saf su yapmak için büyükçe bir tencereyi ortasına kadar suyla doldurun. İçine cam bir kase koyun. Kasenin batmaması suyun üzerinde yüzmesi önemlidir. Daha sonra tencerenin kapağını ters çevirip kapatın. Ocağın altını yakın, su ısındığı zaman ters çevrilmiş kapak üzerine bir miktar buz koyun. Böylece buharlaşan ve iyonlarından ayrılan su yoğuşarak cam kasenin içinde birikecektir.
Seksen derece limon kolonyası reçetesi (1 lt)
Malzemeler
1- Yüzde 96’lık, bitrex koyulmamış tarımsal etil alkol (833 ml)
2- Doğal limon yağı (yaklaşık 25-35 ml)
3- 167 ml saf su
4- Ölçekli sürahi ya da mezür
Yapılışı
Uçucu limon yağını etil alkolün içine dökün. Homojenizasyonu hızlandırmak için karıştırın. Daha sonra saf suyu dökün. Kullandığınız kabın özelliğine göre bir miktar karıştırın ya da çalkalayın. Temiz ve dört, beş kat katlanmış bir tülbentten ya da laboratuvarlarda kullanılan süzgeç kağıdından süzün. Serin ve tercihen loş bir ortamda bir gece bekletin. Daha küçük ölçekli şişelere aktararak kullanmaya başlayabilirsiniz.
Yetmiş derece limon kolonyası reçetesi ( 1lt)
Malzemeler
1- Yüzde 6’lık, bitrex koyulmamış tarımsal etil alkol (730 ml)
2- Doğal limon yağı (yaklaşık 20-30 ml)
3- 270 ml saf su
4- Ölçekli sürahi ya da mezür
Yapılışı
Seksen derece kolonyanın yapılışı ile aynıdır.
Kendi formülünü geliştireceğin kolonya yapımı (200 ml) (2)
Malzemeler
1- Yüzde 96’lık, bitrex koyulmamış tarımsal etil alkol (110 ml)
2- 70ml saf su
3- 20 damla üst nota uçucu yağı (Örn: limon, portakal)
4- 15 damla orta nota uçucu yağ (Örn : Tarçın, biberiye , bergamut)
5- 10 damla temel nota uçucu yağ (Örn : Vanilya, okaliptüs)
6- Sprey şişe
Yapılışı
Aslında bu reçeteyle Eau de Cologne tabir edilen tuvalet suyuna çok daha yakın bir üretim yapmış olacaksınız. Uçucu yağları sırasıyla damlatın ve alkolün içinde tamamen karışmasını sağlamak için sıkıca sallayın. Saf suyu ekleyin ve dengeye gelmesi için serin ve kuru yerde 72 saat dinlendirin. Bu esnada her gün en az iki üç kere sıkıca sallayarak karışımın homojenize olmasına yardımcı olun.
Reçetede gösterilenden daha fazla uçucu yağ kullanmanız mümkün olmakla birlikte burada miktar ayarlamasını gerçekleştirmelisiniz. Bu da deneme yanılma yoluyla çıkacağınız çok keyifli bir yolculuk olacaktır. İleri okuma yaparak bilginizi, deneme yaparak tecrübenizi arttırmanız ve sıkı bir ev parfümcüsü olmanız gördüğünüz gibi çok zor değil. Ancak bir uyarı yapmak gerek, her işte olduğu gibi burada da davulun sesi uzaktan hoş gelir. Etkili bir formül yakalamak, bunun sağlığa zararsız olmasını sağlamak, ekonomik düzeyde üretebilmesine olanak sağlayan bir reçete yaratmak son derece zorlu uğraşlardır ve parfüm üreticileri de diğer yaratıcı uğraş alanlarındaki gibi birer sanatçı sayılabilirler. Yani evde kolonya ya da parfüm yaptık diye böbürlenmemek gerektiğini de bir kimyacı olarak hatırlatmak isterim.
DİKKAT EDİLECEK KONULAR
Kolonya yanıcı bir maddedir. Üretimi esnasında sigara içilmemeli, yakındaki bütün kıvılcım kaynakları uzaklaştırılmalıdır.
Evinizde en az bir adet 6 kg kuru kimyevi tozlu yangın söndürme cihazı olmadan bu işlere girişmeyin.
Alkol buharlarının belirli bir dozun üzerinde solunması sağlık açısından risk yaratır. Çalıştığınız mekanları havalandırın.
Yüzde 96’lık ya da yüzde 80’lik gibi yüksek alkol seviyelerindeki alkol yutulursa çok hızlı şekilde bol su içilmeli, acil şekilde hastaneye eriştirilmelidir. Kişi kusturulmamalıdır.
Çalışırken gözler korunmalı tercihen bir ‘google’ tabir edilen koruyucu iş güvenliği gözlüğü kullanılmalıdır.
Bu makalede dezenfektan kullanımı ve üretimi tavsiye edilmemiştir. Zira dezenfektanın içinde kolonyaya nazaran daha fazla kimyasal ve anti bakteriyeller vb. mevcut olup, bunların dermatolojik açıdan riski arttıracağı hatırlanmalıdır.
Kolonya ya da dezenfektanlar korona virüsünün dışındaki yağ zarını parçalayıp virüsü etkisiz hale getirmektedir. Bu durumda ellerde virüs kalıntıları kalmaktadır. Dolayısıyla gerçek el temizliği akan su ve sabunla yapılmalıdır. Sonrasında dezenfektan yerine kolonya kullanımını önermekteyim.
Kolonya ve dezenfektanın sık ve aşırı kullanımı cilt altındaki yağ dokusunun hasar görmesine ve cildin organizmalara daha hassas hale gelmesine neden olmaktadır. Yani aşırı kullanım koronaya karşı daha zayıf bir cilt yapısı oluşmasına neden olacaktır. Her şeyde olduğu gibi burada da aşırı dozdan kaçının. İki de bir kolonya kullanmanıza gerek kalmayacak şekilde hareket edin.