‘Eylem dalgası’ kapıda: Kurye kuryeyle, kurye zamanla, zaman Azrail ile yarışıyor

Nur Kaplan

ANKARA – Salgınla birlikte yaygınlaşan motokuryeliğe talep her geçen gün artıyor. Türk-İş’e göre Türkiye’de kayıtlı olarak çalışan 200 binin üzerinde motokurye bulunuyor. Yemek şirketlerinde, restoranlarda ve evrak kurye şeklinde hizmet veren binlerce çalışanın en temel sorunu güvencesiz çalışma. Bunun yanı sıra motokuryeler uzun mesai saatleri, hız baskısı, trafikte görmezden gelinme ve mobbing gibi bir dizi problemle mücadele ediyor.

KURYELER TEKRAR SAHNEDE: İŞ BIRAKMA EYLEMLERİ BAŞLADI

Birçok sorunun gölgesinde düşük zamma karşı 2022 yılının ocak ayında Trendyol şirketinde esnaf kuryelik yapanlar günlerce eylem yaptı. Ülke geneline yayılan eylem dalgası tekstil, gıda, perakende sektörüne sıçradı, kontak kapatma protestosu işçilerin taleplerinin kısmen kabul edilmesiyle sonlandı. Bu eylemlerin üzerinden tam bir yıl geçerken, TrendyolGO kuryeleri İstanbul ve Ankara’da tekrar iş bırakma eylemi gerçekleştiriyor.

2022 YILINDA 58 MOTOKURYE İŞ CİNAYETİNDE HAYATINI KAYBETTİ

Talepler çeşitli yollarla dile getirilirken geçtiğimiz kasım ayında kurulan Kurye Hakları Derneği, motokuryelerin içinde bulunduğu sorunları ve buna karşı çözüm önerilerini açıkladığı bir rapor yayımladı. Raporda, 2021 yılında en az 30, 2022 yılında ise 58 motokuryenin iş cinayetinde yaşamını yitirdiği belirtildi.

Kurye Hakları Derneği’nin verilerine göre, hayatını kaybeden motokuryelerin büyük çoğunluğu 19-50 yaş aralığındayken, yaşamını yitiren kuryelerin yüzde 58’i küçük esnaf, yüzde 42’si ‘paket başı’ çalışan esnaf kuryelerden oluşuyor. Rapora göre motokuryeler talebin en fazla arttığı yaz aylarında hayatını kaybetti.

‘BİR GÜN MOTORDAN BAŞIMA BELA GELECEK’

Yaklaşık 15 yıldır motosiklet üzerinde kuryelik yapan Barış Şahin, mahalle arasında bulunan bir restoranda günde 10 saat çalıştığını anlattı. İzinli olduğu günlerde başka bir işe gittiğini ifade eden Şahin, “Bir gün motordan başıma bela geleceğinin farkındayım. İki teker üstünde gidiyoruz, hayatımız bu kadar ucuz olmamalı” dedi. Şahin, şunları kaydetti:

“Motor üstünde rüzgârı yediğin zaman sabah kalkamıyorsun. Motokurye işi zaten tehlikeli bir iş. Patronlar hızlı gitmemiz için psikolojik baskı yapıyor. Müşteri de nasıl gelip gittiğimizi bilmediği için ‘hızlı gelsin’ diyor. Kolay kolay yapılacak bir iş değil. Buradan çıkmış olsak ne iş yapacağız bilmiyorum, elimizde doğru düzgün bir meslek yok. Ben patrona para kazandırıyorum ama benim ekipmanlarımı verirken dahi eli titriyor. Kendi kaskımla çalışıyorum. Montum yok. Bir işletmenin bunları sağlaması lazım. Ayakkabı, kask, mont ve pantolon gibi ihtiyaçlar karşılanmalı. Kaza olsa bile ölüm riskini minimuma indirmeleri gerekiyor. Herhangi bir kazada hasarı bir ömür taşıyoruz.”

‘HIZLI GİTMEDİĞİN ZAMAN BU İŞİ YAPAMAZSIN’

Türkiye Kuryeler Platformu Temsilcisi ve 2006 yılından bu yana motokuryelik yapan İbrahim Yürük, yıllardır bu işi yapıyor olmasına karşın halen ‘tehlikelerin’ önüne geçemediğini, her şirkette ve iş yerinde çalışma şartlarının farklı olduğunu ifade etti. Uzun mesai saatleri sebebiyle kuryelerin reflekslerinde azalmaların yaşandığını ve kazaların arttığını anlatan Yürük, motosiklet iyi kullanılıyor olsa dahi dış etkenlerin kazalarda ve ölümlerde etkili olduğunu söyledi. Yürük, şöyle devam etti:

“Hızlı gitmediğin zaman bu işi yapamazsın diyorlar. Özellikle ‘Alevli Saatler’ denilen bir saat dilimi var. Prim başı veriliyor. Daha ikinci paketi teslim etmeden diğer paketin haberi geliyor. Yetiştiremezsen puanın düşüyor. Müşteri 7 puan verince kurye işini kaybetmemek için daha hızlı gitmek zorunda kalıyor. Bir araç sana vurduğu zaman kaporta sensin. Geçen gün ölen arkadaşımız bir kamyona çarpıyor. Kamyona çarpmak için ya uyuyor olmak ya da çok yorgun olmak lazım. Duran, büyük bir araca neden çarpılır?”

‘ÇALIŞMA BAKANI BİR GÜN BOYUNCA MOTOSİKLETİN ARKASINA BİNSİN’

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın motokuryelik için çalışmalar yapması gerektiğinin altını çizen Yürük, işlerinin ‘Tehlikeli Meslekler Sınıfı’na dâhil edilmesi gerektiğini söyledi. Yürük, “Bu meslek hakkında bir çalışma yok. Sosyal güvencesi yok. Mesleki yeterlilik belgesi zorunlu değil. Çalışma Bakanı bir gün boyunca motosikletin arkasına binsin bakalım. Meclis’te bu işle ilgili önlemler için çalışmalar olmalı, herkes yapmamalı” dedi.

‘BİR GÜN BENİM DE ÖLÜM HABERİM GELECEK’

Kurye Hakları Derneği’nin yönetim kurulu üyesi olan ve motokuryelik yapan Mesut Çeki, kuryeleri konu alan veri ve önerilerin olmaması nedeniyle rapor oluşturma ihtiyacı hissettiklerini, tespit ettikleri ölümlerden çok daha fazlasını sahada gözlemlediklerini anlattı. Motokurye ölümlerinde birinci derece sorumlunun Meclis olduğunu söyleyen Çeki, çok sayıda kuryenin ‘Bir gün benim de ölüm haberim gelecek’ ruh halinde olduğunu ifade etti.

Çeki, şunları dile getirdi: “Şirketlerin politikaları, bu şirketlerin yaptıkları reklamları denetlemeyen bakanlıklar, küçük işletmeler, hızlı hizmet almak isteyen ve puan yetkisi olan müşteriler, trafikte motorları görmeyen araçlar bütün bu döngüyü raporladık. Bu zincirin son halkasında biz varız. Kurye kuryeyle, kurye zamanla, zaman Azrail ile yarışıyor. Motokurye ölümleri iş cinayetidir. Türkiye’de bu kadar ölümün yaşandığı ama ‘Tehlikeli Meslekler Sınıfı’na alınmayan başka bir iş kolu yok.”

‘ESNAF KURYELER 16 SAAT ÇALIŞABİLİYOR’

Son yıllarda mevsimlik çalışan kurye sayısının arttığını ifade eden Çeki, esnaf kurye sayılarında da yükseliş olduğunu belirtti. Esnaf kuryelerin 16 saate yakın çalışabildiğini söyleyen Çeki, “Esnaf kuryelikte sabit bir maaş yok, gün içinde kaç paket atarsan o kadar paket parası alırsın. Bu şekilde para kazanacağını düşünen bir insan pakete saldırır. Tek bir kuryelik yok, tek bir kuryelik olmadığı için de tek bir çözüm de önerilemiyor. Yasa yapıcıların gelip bu işi görmesi lazım” dedi.

‘MESLEKİ YETERLİLİK BELGESİ ALMA ZORUNLULUĞU YOK’

Kurye Hakları Derneği’nin çalışmalarında bulunan Pamukkale Üniversitesi Araştırma Görevlisi Erkan Kıdak, motosiklet ehliyetinin kurye işinde yeterli olduğunu, ‘Mesleki Yeterlilik Belgesi’ alma zorunluluğu olmaması nedeniyle kurye sayısında her geçen gün artış olduğunu ifade etti. Kuryeliğin ‘Az Tehlikeli Meslekler Statüsü’nde bulunması sebebiyle ölüm ya da kaza gibi olaylarda işverenlerin sorumluluğu üzerinden çok daha kolay atabildiğini söyleyen Kıdak, şunları söyledi:

“E-ticaret hacmi geçtiğimiz yıllara göre artınca iş gücü de yükseldi. Restoranlar, şirketler, kuryelerin rekabeti artıyor. Müşteri yorumları da oldukça sorunlu bir alan. Kuryeler olumsuz yorumla karşılaşmamak için mümkün mertebe hızlı ve sıcak götürüyorlar, bu da güvensiz davranışlara yol açıyor. Düzenleme olmadığı için herhangi bir kazada şirketler denetimden ve bakanlık denetiminden daha kolay arınabiliyorlar.”

‘GEÇEN YILKİ EYLEM DALGASI KAPIDA’

Kuryelerin istihdam statülerinin netleşmesi gerektiğini ifade eden Kıdak, esnaf kuryelerin işçi statüsüne geçirilmesini ve kuryeliğin ‘Tehlikeli Meslekler Sınıfı’na alınması gerektiğini söyledi. Karayolları Trafik Kanunu ve Türk Ceza Kanunu’nda düzenlemeler yapılarak caydırıcı tedbirler getirilmesinin talep edildiğini belirten Kıdak, son iki gündür İstanbul ve Ankara’da hakları için kontak kapatma eylemi yapan işçilere dair şunları kaydetti:

“Geçen yıl işçiler zam aldıktan sonra eylem yokmuş gibi görünse de bir huzursuzluk ve hoşnutsuzluk durumu kendisini devam ettirdi. Bugün bu tekrar dışa vurdu. Alım gücünün azalmasına bağlı olarak yaşam koşulları ağırlaştı. Bu durum geçen yıldan bu yana değişmedi, üstelik artarak devam etti. Bu noktadan bakınca geçen yılki dalganın kapıda olduğunu düşünüyorum.”