Felaketin ekonomik maliyeti 25-84 milyar dolar arasında olabilir

10 ilimizi etkileyen iki büyük deprem Perşembe akşamı saat 23.00 itibarıyla 38 bin 44 cana mal oldu. En büyük yıkım, en büyük acı kuşkusuz budur.

Ancak maalesef bu büyük felaketin yarattığı ekonomik maliyete de bakmak gerekiyor. Çeşitli kuruluşlar ve ekonomistler depremin Türkiye'ye maliyetinin ne olacağını hesaplıyor. Depremin yarattığı yıkımın Türkiye ekonomisinde milyarlarca lira hasara yol açması ve ekonomik büyümede düşüş yaratması bekleniyor. 

Depremler nedeniyle hasar gören konutların yeniden inşasının yanı sıra ulaşım, elektrik, iletişim altyapısının onarımı ve yıkılan, hasar gören hastaneler ile okulların inşası da bölgede yeniden inşa sürecini başlatacak.

Değişen tahminlere göre, Maraş merkezli depremler Türkiye'nin gayrisafi yurtiçi hasılasında (GSYİH) yüzde 0.5 ile 2 arasında bir kayıp yaratabilir. Deprem öncesinde hükümetin resmi ekonomik büyüme tahmini yüzde 5.5'ti. Uluslararası Para Fonu (IMF), Ocak ayında 2023 yılında Türkiye'ye ilişkin büyüme öngörüsünü yüzde 3'e düşürmüştü.

TÜRKKONFED EKONOMİYE 84 MİLYAR DOLAR HASAR TAHMİNİ YAPTI

Diğer yandan depremin en çok hasar verdiği üç il olan Hatay, Kahramanmaraş ve Adıyaman'ın Türkiye'nin GSYİH'daki payının yüzde 2.6, ihracattaki payının da yüzde 2.2 olması ve depremin büyük ölçüde tarım bölgelerini ve hafif sanayi üretimi yapılan bölgeleri etkilemesi ekonomi üzerindeki etkisinin sınırlı kalmasına neden olabilir.

Depremin Türkiye’ye maliyeti hakkında ilk raporlardan biri, Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu'ndan (TÜRKONFED) geldi. TÜRKONFED, "2023 Kahramanmaraş Depremi Afet Durum Raporu" başlıklı raporunda, depremlerin Türkiye ekonomisi için 84.1 milyar dolar mali hasar yaratacağını öngördü. Raporda, bu mali hasarın 70.75 milyar dolarının konut zararı, 10.4 milyar dolarının milli gelir kaybı ve 2.91 milyar dolarının işgünü kaybı olacağı tahmin edildi.

İllerin milli gelire katkılarındaki azalmaya paralel olarak afete maruz kalan şehirlerin ihracatının, liman altyapısının bozulmasının da etkisiyle, 15 milyar dolar düzeyinin altına düşebileceği tahmin edildi.

EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ SINIRLI KALABİLİR

TÜRKKONFED'in 84 milyar dolarlık tahminine karşılık, ABD merkezli yatırım bankası JP Morgan, Maraş depremlerinin Türkiye’ye maliyetinin en az 25 milyar dolar olacağını tahmin etti.

JP Morgan, fiziksel yapıların yıkılmasından kaynaklanan doğrudan maliyetler nedeniyle maliyetin GSYİH'nın yüzde 2.5'ine (25 milyar dolara) ulaşabileceğini ve bu maliyetin daha da yüksek olabileceğini vurguladı.

Depremden etkilenen 10 ilin Türkiye'nin GSYİH'sının yüzde 9.3'ünü, ihracatın yüzde 8,5'ini, ödenen vergi gelirlerinin yüzde 5'ini ve aktif çalışanların yüzde 11.1'ini kapsadığını vurgulayan JP Morgan, en kötü etkilenen üç ilin Türkiye'nin GSYİH'sının yüzde 2,6'sını, ihracatının da yüzde 2,2'si oluşturduğunu belirtti.

GOLDMAN SACHS EN İYİMSERİ: GSYİH’YA MALİYETİ YÜZDE 1’İN ALTINDA KALABİLİR

Bir başka yatırım bankası Goldman Sachs daha iyimser... Goldman Sachs, 1999 Marmara depreminin GSYİH'daki payının, şimdiki depremin üç katından daha büyük bir bölgeyi etkilediğini ve maliyetinin GSYİH'nın yüzde 1.2'sine tekabül ettiğini vurgulayarak, bu sonuçlar ve bölgenin büyümedeki payı dikkate alındığında Kahramanmaraş depreminin GSYİH'ya maliyetinin yüzde 1'in oldukça altında kalabileceğini vurguladı.

Banka, birinci çeyrek büyümesinin daha zayıf olacağını ancak yeniden yapılanmayla ikinci ve üçüncü çeyrek yıllarda bir toparlanmanın söz konusu olacağını vurguladı.

Goldman Sachs ekonomisti Clemens Grafe, deprem desteğinin çoğunun hükümet harcamalarından geleceğini, ancak Merkez Bankası'nın borçlanma maliyetlerini düşürerek de destek sağlamaya çalışabileceğini söyledi.

Goldman Sachs, ayrıca yılsonu enflasyon tahminini beklenen yüksek gıda fiyatları ve artacak mali teşvikler nedeniyle yüzde 43'ten 45'e çıkardı.

WALL STREET JOURNAL’IN TAHMİNİ, 50 MİLYAR DOLAR SEVİYESİNDE

Wall Street Journal gazetesindeki video haberde ise, depremden kaynaklanan hasarın Türkiye’nin GSYİH’sının yüzde 6 eşit olacağı belirtildi. Bu da 50 milyar dolar seviyesinde bir rakam anlamına geliyor.

Gazete, bölgenin ülkenin tüm sektörlerde toplam üretiminin yüzde 29’unu ve ihracatının da yüzde 8.5’ini gerçekleştirdiğini vurgulayarak son yıllarda canlanan turizm gelirlerinde de düşüş olacağını belirtti.

EBRD TÜRKİYE'NİN 2023 BÜYÜME TAHMİNİNİ YÜZDE 3,5'TEN YÜZDE 3'E DÜŞÜRDÜ

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) da GSYİH üzerinde yüzde 1'e varan bir kayba yol açabileceğini savunuyor. EBRD, bu çerçevede Türkiye'nin 2023 büyüme tahminini yüzde 3,5'ten yüzde 3'e düşürdü.

Raporda, Türkiye’de önümüzdeki aylarda artması beklenen inşaat faaliyetlerinin altyapı ve tedarik zincirlerindeki tahribatın etkisini hafifleteceği öngördü ve yüzde 1’lik GSYİH daralmasının 'makul bir tahmin' olduğunu belirtti.

EBRD, en çok finansman sağladığı ülke olan Türkiye’de önümüzdeki aylarda artması beklenen inşaat faaliyetlerinin altyapı ve tedarik zincirlerindeki tahribatın etkisini hafifleteceğini belirtti.

Depremden etkilenen bölgenin ekonomik boyutları 

DEPREMDEN ETKİLENEN 10 İLİN GSYİH İÇİNDEKİ PAYI YÜZDE 9,3

Deprem bölgesinde 13.4 milyon kişi yaşıyor ve bu Türkiye nüfusunun yüzde 15'ini oluşturuyor.

Bölgede en az bir milyon kişinin evsiz kaldığı belirtilirken, yapılan ilk incelemelerde 61 bin 722 binanın acil yıkılması gereken, ağır hasarlı ve yıkık türde olduğu tespit edildi.

Depremden etkilenen 10 ilden oluşan bölgenin GSYİH içindeki payı yüzde 9,3 seviyesinde. Sektörel olarak bakıldığında deprem bölgesinin tarımdaki payı yüzde 14,3 sanayideki payı ise yüzde 11,2.

Yine bu 10 ilimizin ihracattaki payı ise yüzde 8.5, kredilerdeki payı yüzde 7.9, mevduattaki payı da yüzde 5.4... Toplam çalışanlardaki payı da yüzde 11.1..

Bölge ekonomisinde depremden nispeten daha az etkilenen Gaziantep ve Adana öne çıkıyor, iki ilin GSYİH'daki toplam payı yüzde 4, ihracattaki payı yüzde 5.6, istihdamdaki payı ise yüzde 4.5.

IMF: YENİDEN İNŞA YATIRIMLARI UZUN VADEDE GSYİH BÜYÜMESİNİ ARTIRABİLİR

IMF İcra Direktörü Mahmoud Mohieldin, son depremlerin Türkiye'nin GSYİH'sını ülkenin ekonomik merkezi İstanbul'a daha yakın vuran 1999 İzmit depremiyle aynı düzeyde etkilemesinin pek mümkün olmadığı görüşünde...

Arap Mali Forumu’nda konuşan Mohieldin, önümüzdeki birkaç aydaki ilk etkinin ardından, yeniden inşaya yönelik kamu ve özel sektör yatırımlarının uzun vadede GSYİH büyümesini artırabileceğini de sözlerine ekledi.

Dünya Bankası'nın Orta Doğu ve Kuzey Afrika'dan sorumlu başkan yardımcısı Ferid Belhaj ise, “Türkiye, son yıllarda dirençli olduğunu kanıtladı. İnişleri ve çıkışları oldu ve bunun da üstesinden gelebilirler" dedi.

Öte yandan, büyük yıkımı yeniden inşa faaliyetlerinin neticesinde, bütçe açığında önemli artışlar söz konusu olacak. TÜRKKONFED, bütçe açığının bir trilyon liraya kadar çıkabileceğini öngörürken, kimi ekonomistler 2023'te GSYİH'nın yüzde 3,5'i olarak öngörülen bütçe açığının, GSYİH'nın yüzde 5'ine kadar çıkmasının muhtemel olduğuna ve bunun da cari işlemler açığını ve diğer ekonomik kırılganlıkları şiddetlendireceğini vurguluyor.

JP Morgan da aynı şekilde, GSYİH'nın yüzde 4.5'i oranında bütçe açığı (2022'de yüzde 0.9'uydu) ve 30 milyar dolar (GSYİH'nın yüzde 3'ü) cari işlemler açığı bekliyor.