Filyos’ta halktan gizlenen termik santral Dünya Bankası'na açıklandı

Mustafa Özdemir

ZONGULDAK - Devletin tüm kaynaklarında “Kızılırmak Deltası’ndan Sakarya Irmağı’na kadar olan bölgenin en değerli ekosistemi” olarak anlatılan Zonguldak’taki Filyos Vadisi’nde termik santrallerden çimento fabrikasına, petrokimya tesislerinden kömür-cevher depolama tesisine kadar bir dizi işletme açılması planlanıyor. “II. Abdülhamit’in rüyası” olarak tanıtılan Filyos Projesi’nde yapılması planlanan yatırımlar Dünya Bankası için hazırlanan bir raporda ortaya çıktı.

“Filyos Vadisi Projesi”nin Zonguldak’ta, maden ocaklarının daralmasıyla hat safhaya ulaşan istihdam sorununa çözüm olarak geliştirildiği belirtiliyor. Milli Parklar Genel Müdürlüğünce Çaycuma ilçesi sınırları içindeki Filyos Vadisi’nde yapılması planlanan proje, tüm siyasetçiler tarafından, on yıllardır, halka umut olarak sunuldu. Ayrımsız tüm partiler projenin hızla hayata geçirilip on binlerce kişilik istihdam yaratılacağı vaadiyle halktan oy istedi. Bölgenin en büyük kamu yatırımı olarak sunulan projede 25 milyon ton yük kapasiteli bir liman, arkasında endüstri bölgesi ve sonrasında da serbest bölge bulunuyordu. “Sultan Abdülhamid’in rüyası” olduğu iddia edilen proje kapsamındaki limanın temeli, 2016 yılında, Başbakan Binali Yıldırım tarafından atıldı.

'FİLYOS VADİSİ BİR EKOLOJİK KORİDOR OLARAK KORUNSUN'

Çevre örgütleri ise ırmağın su yoksulu olan bir bölgedeki en önemli akarsu olduğunu, oluşturduğu deltanın göç kuşlarına yaşam alanı sunduğunu, vadinin pek çok endemik türü barındırdığı, engebeli yapısı nedeniyle tarım alanları son derece kısıtlı olan bölgenin en önemli tarımsal toprağını oluşturduğu gerekçesiyle projeye itiraz ediyor. Vadinin sahip olduğu doğal zenginlikler nedeniyle bir 'ekolojik koridor' olarak korunmasını isteyen TEMA Vakfı, projenin iptali amacıyla pek çok dava açtı. Birçoğunu kazanarak yürütmesini durdurdu. Ancak her mahkeme sonrası yeni bir Bakanlar Kurulu kararı alınarak yargı kararları aşıldı ve liman inşaatına başlandı.

'3Y' OLARAK SUNULDU

Kentteki bir diğer tartışma da endüstri bölgesinde yapılacak yatırımlarla ilgiliydi. Filyos’a kuş uçumu 20 kilometre olan Çatalağzı-Muslu bölgesinde ülkenin en büyük kömürlü termik santral kampüsünün bulunduğunu söyleyen ekoloji örgütleri, Filyos’ta, kirli teknoloji ürünü hiçbir yatırıma izin verilmemesi gerektiğini söyleyerek konuyu defalarca gündeme taşıdı. Yıllardır bu doğrultuda mücadele eden ekolojistlerle bölge halkına devletin tüm birimlerince “bacasız sanayi” sözü verildi. Bir önceki Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanı Faruk Özlü, bölgede, “3Y” ile formüle ettiği "yerli, yenilikçi ve yeşil sanayi" kurulacağını dile getirirken yeni Bakan Mustafa Varank da bölgeye yaptığı ziyaretlerde aynı sözleri tekrarladı. Ancak planlanan yatırımların neler olduğu konusunda net bir bilgi verilmedi. AK Parti Zonguldak Milletvekili Hamdi Uçar yatırım ve yatırımcıların açıklanmamasına neden olarak “ticari sır” gerekçesini öne sürdü.

DÜNYA BANKASI'NA AÇIKLANDI

Endüstri bölgesinin yönetimi ve düzenleme işi ihale yapılmadan Tosyalı Holding’e devredilen Filyos Vadisi’nde ne gibi yatırımlar olacağı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nın Dünya Bankası'na sunduğu belgelerde ortaya çıktı. Filyos Limanı ile onun hemen arkasından kurulacak endüstri bölgesinin kara ve demir yolu bağlantısını sağlamak amacıyla “Filyos Limanı ve Filyos Endüstri Sanayi Bölgesi Demiryolu İltisak Hattı Bağlantısı Projesi” geliştiren Bakanlık, kredi başvurusu için Dünya Bankasına bir dosya hazırladı. Hazırlanan ve bakanlığın resmi internet sitesinde yayınlanan dosyada, çalışmanın "Filyos Vadisi Projesi'nin bir parçası" olduğu dile getirilirken proje kapsamında planlanan yatırımlar şu şekilde sıralandı: Liman, termik santral, çimento ve toprak sanayi, demir çelik tesisi, LPG depolama tesisleri, petrokimya tesisi, petrol ve petrol ürünleri depolama tesisi, kömür-cevher stok alanı ve kül atım sahası. Filyos limanı ve bağlantı yollarının hazırlanmasının ise toplamda iki yıl süreceği yine raporda yer aldı. Proje kapsamında limanın yapılması için denizin de doldurulması planlanıyor.

'BÖLGE OCAK AYINDA İNCELENDİ YETERLİ ARAŞTIRMAYI YAPAMADIK'

Taslak metin olarak kamuoyunun görüşlerine açılan belgeye ekoloji örgütleri itiraz etti. Konuyu pek çok mecrada dile getiren ekolojistler bunun Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve diğer yetkililer tarafından yöre halkına defalarca verilen “Filyos Vadisi’nde bacalı sanayi olmayacak” vaadine açıkça aykırılık taşıdığını dile getirdi. Raporda dikkat çeken en önemli bölümlerden birisi bölgenin florasında meydana gelecek değişikliklerin, doğal hayata ilişkin etkilerine yer verilmeyişi oldu. Raporun 2020 Ocak ayında hazırlandığı belirtilerek bu ayın bu durumu tespit etmek için uygun bir dönem olmadığı yazıldı. Özellikle kuş türlerine olabilecek etkinin tespit edilemediği itiraf edilen raporda bu konunun inşaat öncesinde incelenmesi gerektiği yazıldı: “Biyoçeşitlilik Çalışma Alanı’nda inşaat öncesinde göç ve üreme mevsimlerinde detaylı ornitoloji çalışmaları yapılarak, göçmen kuşların alan kullanım özellikleri, üreme durumları ve uçuş rotaları belirlenmeli. İnşaat öncesi saha çalışmalarından elde edilen veriler kullanılarak Kritik Habitat Değerlendirmesinin yeniden yapılması ve göçmen kuşlar için gerekli aksiyonların ESS6 ve PS6 uyarınca Biyoçeşitlilik Yönetim Planı kapsamında alınması gereklidir.”

KİRLİ YATIRIMLAR REVİZE EDİLMİŞ RAPORDA DA YERİNİ KORUDU

Ekolojistlerin bu itirazlarına, yerel basının konuyu uzun uzun ele almasına karşın, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nın görüşe açtığı taslak metindeki ifadeler, revize edilerek, 4 Haziran 2020 tarihinde yine bakanlığın resmi sitesinde yayınlanan final metninde aynı şekilde yerini korudu. Konunun hâlâ tartışılmaya devam edilmesine karşın başta AK Parti Zonguldak milletvekilleri olmak üzere tüm devlet yetkililerinin suskun kalması, Filyos’ta çevreye zararlı yatırımların hayata geçeceği yönündeki kuşkuları daha da artırdı.

'25 MİLYON TON KAPASİTEYE SAHİP LİMANIN NE İŞE YARAYACAĞI ANLAŞILDI'

Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğumuz Yaşanabilir Zonguldak Platformu Sözcüsü ve Zonguldak Çevre Koruma Derneği Başkanı Ahmet Öztürk, “Bakanlığın sitesinde yer alan belge ne kadar kirli teknoloji ürünü yatırım varsa tamamının Filyos Vadisi’nde planlandığı resmen açıklandı. Böylece Filyos’a yapılan 25 milyon ton kapasiteli limanın yörede kurulacak yeni termik santraller için yurt dışından getirilecek ithal kömürün tahmil ve tahliyesi için yapıldığı da ortaya çıktı. Filyos’ta halktan gizlenen Dünya Bankası'na açıklandı. Ülkenin en nadide doğa parçalarından biri, gizli kapaklı senaryolarla yok ediliyor. Buna sessiz kalamayız” dedi.

YERLEŞİM YERLERİ TEHDİT ALTINDA

Demiryolu bağlantı projenin köy mezarlıklarının üzerinden geçtiğini de ifade eden Öztürk, “İlimizin en değerli ekosistemi olan Filyos’un flora ve faunasına verdiği zararlar nedeniyle tüm canlı çeşitliliğini tehdit eden proje Sazköy, Aşağı İhsaniye, Derecikören köyleri başta olmak üzere önemli bir nüfus barındıran yerleşim alanlarını da tahrip ediyor. Buralardaki mera, orman, koruluk, meyvelik gibi köy hayatı için yaşamsal önemdeki alanlar kadar, tarıma elverişli arazileri de yok ederek o civardaki kırsal yaşamı büyük ölçüde tasfiye ediyor. Proje kapsamında evleri yıkılacak birçok vatandaşın bulunması, sözü geçen köylerin insan yerleşiminden kısmi olarak arındırılması anlamına da geliyor. Yaşayan tüm canlıların sükûnunu bozan proje, Sazköy ve Aşağı İhsaniye mezarlıklarını da tahrip ederek, öbür dünyaya göçen insanların da huzurunu kaçırıyor” dedi.