Gezegenden Mektuplar: Almanya’da asgari ücret alan biri Türkiye’de geçinemez

Gıda enflasyonu son yıllarda dünya genelinde önemli bir sorun haline geldi. Bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde ise yakıcı boyutlara ulaştı. Gıda hakkı da barınma hakkı gibi bir insan hakkı ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde temel bir hak olarak tanımlanıyor. Ancak gelin görün ki Türkiye’de bu haktan bahsetmek bir yana, gıda fiyatlarına yetişmek ve takip etmek mümkün değil. Fiyatlar artık saatler içinde değişebiliyor. Her gün daha da fakirleşiyoruz ve yeterli beslenemiyoruz. Durum böyleyken Almanya’daki market fiyatlarıyla Türkiye’deki market fiyatlarını kıyasladım. Buna göre Türkiye’deki market fiyatları Almanya’yı geçti. Artık Almanya’da asgari ücret alan biri Türkiye’de geçinemez.

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) gıda güvencesini, “tüm insanların aktif ve sağlıklı yaşamı için gerekli olan besin ihtiyaçlarını ve gıda önceliklerini karşılayabilmek amacıyla yeterli, sağlıklı, güvenilir ve besleyici gıdaya fiziksel ve ekonomik bakımdan sürekli erişebilmeleri” olarak tanımlıyor. Biz bu tanımdan ülke olarak son yıllarda iyice uzaklaştık. Gıda fiyatları sürekli artarken gıdaya erişim epey zorlaşıyor. Maaşlarımız ise aynı oranda yükselmiyor. Fakirleştikçe beslenmemizden de oluyoruz.

‘TÜRKİYE’DE GİDİŞ TERSİNE’

Aslında korona virüsü pandemisi ve Rusya – Ukrayna savaşının ardından dünyada genel olarak gıdaya erişim zorlaştı ancak son yıllarda gıda fiyatları birçok ülkede normale döndü. Örneğin Almanya’da savaştan dolayı yağ fiyatları önce çok arttı, sonra da normal seviyesine indi. Yani yağlar ucuzlayarak eski haline döndü.

Türkiye genelinde ise en temel gıdalarda dahi artış devam ediyor ve fiyat pahalılığı artık kronik hale geliyor. Artan kurla birlikte maaşlarımız her geçen gün biraz daha eriyor ve alım gücümüz düşüyor.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı İstanbul Planlama Ajansı (İPA) verilerine göre temmuz ayında İstanbul’da yaşayan 4 kişilik bir ailenin ortalama yaşam maliyeti 66 bin 550 lira oldu. Yine İPA’nın verilerine göre Türkiye dünyada en yüksek gıda enflasyonuna sahip 4'üncü ülke. Dünya'da 1 yıllık ortalama gıda enflasyonu -0.2, AB bölgesinde -1.86 olmasına rağmen Türkiye'de gıda fiyatları tam yüzde 58.9 arttı.

AVRUPA’DA FİYATLAR BİR YILDA GERİLEDİ

Verilere daha yakından bakalım. Statista’nın verilerine göre AB’de gıda fiyatları 2022'nin başından itibaren çoğu bölgede olduğu gibi hızla yükselmeye başladı. 2023 yılının mart ayına geldiğimizde AB'de gıda enflasyon oranı yüzde 19.19 ile zirveye ulaştı ancak Nisan 2023'ten itibaren bu oran düşmeye başladı.

Almanya’da da durum benzer. Fiyatlar önce yükselmiş, sonra düşmüş. 2023 yılında gıda ürünlerinde yıllık enflasyon yüzde 12.4 olarak ölçüldü. Statista’nın verilerine göre 2024 Temmuz ayında gıda enflasyonu yüzde 1.84’e kadar geriledi.

Gelelim Türkiye’ye İPA Başkanı Buğra Gökçe’nin paylaştığı verilere göre son 1 yılda Türkiye'de gıda fiyatları tam yüzde 58.9 arttı. İstanbul’da ise 2024 yılı Nisan ayı gıda harcamalarındaki fiyat artışı, bir önceki yılın aynı ayı baz alındığında yüzde 79.43 oranında artış gösterirken yıllık bazda fiyat artışı ise yüzde 74.7 oranında oldu. Türkiye'de sadece 1 ayda ekmek yüzde 5.21, sebzeler yüzde 7, yumurta yüzde 8 zamlandı.

Bu duruma yakından bakmak için Almanya’daki ve Türkiye’deki marketleri inceledim. Almanya’da ortalama bir markette makarnanın fiyatı 79 cent ile 1.5 Avro arasında değişiyor. Bazı temel gıda ürünlerinde ortalama fiyatlar şöyle:

Un: 2 euro
Salça: 1.85 euro
10’lu organik yumurta: 3.29 euro
Süt: 1.20 euro
Peynir: 1.29 euro ile 5 euro arası değişiyor.
Marul: 2 euro
Şeftali: 2.09 euro (kilo)
Kayısı: 2.79 (kilo)
Mercimek: 1.69 euro
Bulgur: 1.99
Patates: 1.50 euro (kilo)
Soğan: 2.39 euro (kilo)
Domates: 1.55 ile 4.49 arası değişiyor.
Lahana: 1.49 euro
10’lu tuvalet kağıdı: 2.45 euro
Zeytinyağı: 9 euro
Çilek: 3.90 euro

Türkiye’deki pazar ve ortalama market fiyatlarına bir göz atalım:

10’lu yumurta: 75 lira
Süt: 40 lira
Peynirler: 73 lira ile 450 lira arası değişiyor.
Salça: 90 lira
Makarna: 20 – 50 lira
Mercimek: 90 lira
Zeytinyağı (1 litre): 500 lira
Un: 70 lira
Şeftali: 70 tl
Marul: 40 tl
Limon: 100 Tl
Biber: 150 tl
Çilek: 120 Tl
Domates: 30 tl
Soğan: 25 tl
Patates: 25 Tl
Tuvalet kağıdı: 300 lira

ASGARİ ÜCRETLİ NE YAPSIN?

Yine İPA’nın verilerine göre 2017-2018 döneminde kişi başı tüketilen sebze miktarı 283,1 kilogramken, bu miktar 2022-2023 döneminde 261.7 kilograma düştü. 2010’da nüfusun yüzde 57’si her gün bir veya daha fazla meyve tüketirken bu oran 2022 yılında yüzde 36.5’e geriledi.

Bir de tabii bu fiyatlara asgari ücreti göz önünde bulundurarak bakmak lazım. Türkiye’de şu an asgari ücret 17 bin lira. Aşağı yukarı 465 euro yapıyor. Almanya’da ise asgari ücret saat başına 12.42 euro. Vergi sınıflandırmasına göre farklı rakamlar ele geçse de Almanya’da bekar birinin eline ay sonunda 1450 euro geçerken evli birinin eline 1800 euro geçiyor.

Bizim aldığımız asgari ücretle bırakın İstanbul’u artık Türkiye’nin herhangi bir şehrinde geçinmek zor. Alım gücümüz her geçen gün biraz daha düşüyor. Almanya’da da geçim ve fiyatlara ilişkin benzer tartışmalar olsa da alım gücü yüksek. Asgari ücret alanlar geçinebiliyor. Ancak Almanya’da asgari ücret alan biri de artık İstanbul’da geçinemez, hatta tatile bile gelemez.