Gökbilimciler en güçlü gama ışını patlamasını görüntüledi

DUVAR - Gökbilimciler, evrendeki en güçlü enerji patlamalarından biri olan gama ışını patlamalarını uzun süredir takip ediyorlar. Bu patlamalar birkaç milisaniyeden saatlere varıncaya dek geniş bir zaman yelpazesi içerisinde gerçekleşiyor. İnanılmaz derecede yüksek bir enerji açığa çıkaran gama ışını patlamaları, temelde güçlü elektromanyetik olaylar sonucunda meydana geliyor.

GÖZLEMLENEN PATLAMALARIN EN BÜYÜĞÜ KAYDEDİLDİ

Gemini Güney Gözlemevi’ni kullanan bir gökbilim ekibi, 14 Ekim günü , ‘GRB221009A’ diye adlandırılan bir GRB’nin ardından gözlemler gerçekleştirdi. Sagitta Takımyıldızı’nda, dünyadan 2,4 milyar ışık yılı mesafede gerçekleşen bu patlama, şu ana dek kayıt altına alınan en yakın ve en güçlü patlamaydı ve büyük ihtimalle bir kara delik yaratan bir süpernova tarafından tetiklenmişti.

Universe Today adlı internet sitesinde aktarıldığı kadarıyla, rekor kıran gama ışını patlaması 9 Ekim sabahı NASA’ya ait Fermi Gama Işını Uzay Teleskobu, Neil Gehrels Swift Gözlemevi ve Wind uzay aracı da dahil olmak üzere, X-ışını ve gama ışını izlemede kullanılan uzay teleskopları sayesinde tespit edildi. Patlamanın hemen ardından, dünya genelindeki diğer gözlemevleri de gözlemler gerçekleştirmek ve sonucun ne olduğunu tespit etmek için harekete geçti. İki bağımsız gökbilim ekibi NOIRLab tarafından idare edilen Gemini Güney Teleskobu’nu kullanarak, bu kuvvetli olay üzerinde gözlemleri gerçekleştirdi.

Araştırma ekiplerine, Maryland Üniversitesi ve George Washington Üniversitesi’nden mezun bir gözlem astronomu olan Brendan O’Connor ile Northwestern Üniversitesi Astrofizik Disiplinlerarası Keşif ve Araştırma Merkezi’nde (CIERA) doktora öğrencisi olan Jillian Rastinejad tarafından liderlik edildi. İki ekip, Gemini Güney Gözlemevi’nin ‘FLAMINGOS-2’ adlı yakın kızılötesi görüntüleme aracını ve Gemini Çoklu Nesne Spektrografı’nı (GMOS) kullanarak birkaç dakika arayla parlamanın erken aşamalarında gözlemler gerçekleştirdiler.

Jillian Rastinejad verdiği demeçte, “Araştırma grubumuzda, bu patlamayı ‘Tüm Zamanların En Parlağı’ diye adlandırıyoruz; çünkü gama ışını teleskoplarının 1990’lardan bu yana saptadığı binlerce patlamaya göz attığınızda, bu apayrı bir yerde duruyor. Gemini'ın hassasiyeti ve çeşitli araç seti, GRB221009A’nın optik benzerlerini, çoğu yer tabanlı olan teleskobun gözlemleyebileceğinden çok daha sonraki zamanlarda da gözlemlememizi sağlayabilir. Bu ise, bu gama ışını patlamasını böylesine eşsiz düzeyde parlak ve enerjik yapan etkenin ne olduğunu anlamamıza yardım edecek” diyor.

HALA YANIT BEKLEYEN SORULAR VAR

Patlamanın hemen sonrasında NASA Gama-Işını Koordinatları Ağı, dünya genelindeki gözlemevlerinden elde edilen raporlarla dolmaya başladı. Bilim insanları, ulaştıkları verilere dayanarak, GRB’nin, güneşin kütlesinden pek çok kez büyük bir kara delik yaratan bir yıldızın çöküşünün sonucunda gerçekleştiğini düşünüyorlar.

Bilim insanları, ulaşılan verilerin GRB’lere ilişkin başka bilinmezleri de açığa çıkarmamıza yardım edebileceğini düşünüyorlar. Örneğin, bu patlamaların büyük kısmı uzak mesafelerdeki galaksilerde gözlemlenirken, bir kısmı da galaksiler arası boşlukta gerçekleşen ışık patlamaları şeklinde ortaya çıkıyor. Daha önceleri mümkün olduğu bilinmese de galaksiler arası boşlukta gerçekleşen patlamalar, bu olayların düşündüğümüzden çok daha yaygın olduklarını gösteriyor.

Brendan O’Connor verdiği bir demeçte, “Kısmen yakınımızda olan parlak galaksilerde birçok kısa GRB gerçekleşiyor; fakat bir kısmının olması gereken galaktik yuvası yok gibi görünüyor. Kısa GRB’lerin nerede ortaya çıktığını saptayarak ve ikiz Gemini teleskopları gibi gözlemevlerinden sağlanan veri kümelerini gözden geçirerek, daha önce fark edilemeyecek derecede uzakta olan galaksilerin soluk ışıltılarını bulabildik” diye aktarıyor. “Olağanüstü derecede uzun süren ‘GRB 221009A’, şimdiye dek kaydedilen en parlak GRB idi ve saçtığı parıltı, tüm dalga boylarındaki tüm kayıtları anlamsız hale getirdi.”

Patlamanın gerçekleştiği bölgenin dünyaya olan görece yakınlığı yüzünden bu olay dünyanın iyonosferinde uzun dalga radyo yayınlarını etkileyen ve ‘Çin Büyük Yüksek İrtifa Açık Hava Gözlemevi’ tarafından saptanan 18 tera-elektron volt gibi aşırı yüksek enerjili fotonlar üreten sorunlara da neden oldu.

Fotonların dünyaya doğru yaptıkları 2,4 milyar yıl süren yolculuktan nasıl kurtuldukları hâlâ gizemini koruyor. Dolayısıyla, ulaşılan veriler fizik yasalarının aşırı koşullarda nasıl davrandığına dair yeni bilgileri açığa çıkarabilir ve astrofiziğin gelecekte GRB’lerin dünya üzerinde yaratacağı etkileri öngörmesine de imkân tanıyabilir.

İki ekibin ulaştığı bulguları açıklayan makaleler kısa süre önce Royal Astronomical Society and The Astrophysical Journal’ın aylık bülteninde paylaşıldı.

Yazının orijinali Universe Today sitesinden alınmıştır. (Özetleyerek çeviren: Tarkan Tufan)