Gökbilimciler ilk kez bir ötegezegende tektonik aktivite kanıtı buldular

David Nield

Belki LHS 3844b adlı gezegene o kadar da aşina olmayabilirsiniz, fakat şimdi gezegenin kendine has bir özelliği keşfedildi: Bu, gökbilimcilerin Güneş Sistemi dışında tektonik bir aktiviteye dair kanıtlar barındırabileceğini düşündükleri ilk gezegen. Bu kanıt, Dünya’dan biraz daha büyük olan kayalık gezegen üzerinde gerçekleştirilen gözlemlere dayanan bir takım gelişmiş simülasyondan elde edildi. Bu özel araştırma bağlamında daha da önemli olan şey, ötegezegenin bir atmosfere sahip gibi görünmemesi.

ATEŞ VE BUZUN PAYLAŞTIĞI GEZEGEN

Bu durum, LHS 3844b’nin yarısını kalıcı biçimde kendi güneşine maruz bırakır ve sıcaklıkların ‘gündüz’ tarafında yaklaşık 800 santigrat derece ve ‘gece’ tarafında yaklaşık eksi 250 santigrat derece olduğu anlamına gelebilir.

İsviçre’de bulunan Bern Üniversitesi’nden gökbilimci Tobias Meier, “Bu aşırı düzeydeki sıcaklık zıtlığının gezegenin iç kısmındaki materyal akışını etkileyebileceğini düşündük” diyor. Meier ve meslektaşları, gezegenin parlaklığı ve muhtemel sıcaklıkları hakkındaki faz eğrisi gözlemlerine ve çeşitli muhtemel tektonik malzemeleri ve ısı kaynaklarını simüle eden bilgisayar modellerine dayanarak, yarıküre ölçeğinde bir yeraltı materyal akışının gerçekleştiğini düşünüyorlar.

Araştırmacıların çalıştırdığı simülasyonların büyük kısmı gezegenin bir tarafında sadece yukarı doğru, diğer tarafında ise sadece aşağı doğru bir akış gösterdi ama bazı senaryolarda akış tersine doğru işledi; bu, şaşırtıcı ve Dünya’daki tektonik hareketle uyuşmayan bir keşifti.

ISI FARKI MATERYAL AKIŞINA NEDEN OLUYOR

Bern Üniversitesi’nde görevli jeofizikçi Dan Bower, “Dünya’dan alışık olduğumuz şeylere dayanarak, gezegenin sıcak tarafındaki materyallerin daha hafif olmasını ve bu nedenle yukarı doğru ve tam aksi istikamette akmasını beklersiniz” diyor.

Bunun altında yatan neden, manto katmanını oluşturan materyalin hareket ettikçe değişen sıcaklığı, daha soğuk kayaların sertleşerek daha az hareketli hale gelmesi ve sıcak kayaların ısındıkça daha çok bir sıvıya benzemesidir. Bilim insanları, yüzey ve materyallerin değişmesinin inanılmaz düzeyde bir tektonik aktiviteye neden olabileceğini ifade ediyorlar. Bower, “Materyaller gezegenin hangi tarafında yukarı doğru akıyorsa, o tarafta büyük miktarda volkanizmanın gerçekleşmesi beklenir” diyor.

Bilim insanları, netice itibariyle, LHS 3844b’nin bir yarıküresinin tamamının volkanlarla kaplı olabileceğini, diğer tarafın ise gezegeni kaplayan yoğun sıcaklık kontrastı sebebiyle neredeyse hiç volkanik aktivite göstermediğini savunuyorlar.

GÜNEŞ SİSTEMİ’NDEKİ HİÇBİR ŞEYE BENZEMİYOR

Bu volkanları meydana getirecek bir kabarma türü, Dünya’da sadece Hawaii ve İzlanda gibi belirli yerlerde gördüklerimizle benzeşiyor. Daha genel bir ifadeyle, bu modellerin ortaya koyduğu tektonik hareketler, Güneş Sistemi’ndeki hiçbir şeye benzemiyor. Daha güçlü uzay teleskopları erişime açıldıkça ve ötegezegenlere dair anlayışımız ilerledikçe, gerçekleştirilecek daha fazla gözlem ve araştırma LHS 3844b’nin yüzeyinde neler olduğunu ve gerçekten de yarısının volkanlarla kaplı olup olmadığını doğrulamaya yardımcı olacaktır.

Meier, “Yaptığımız simülasyonlar bu tür modellerin nasıl ortaya çıkabileceğini gösterse de bunları doğrulamak için daha ayrıntılı gözlemler yapılması gerekir” diyor: “Örneğin, volkanizmadan kaynaklanan artan gaz oluşumu ya da volkanik gazların saptandığına işaret edebilecek daha yüksek çözünürlüklü bir yüzey sıcaklığı haritası ile bunu yapabiliriz. Gelecekte yapılacak araştırmaların anlamamıza yardımcı olacağını umduğumuz şey işte bu.”

Yazının orijinali Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)