Halk istemedi, dev teleskop taşınıyor

DUVAR - Dünyanın en büyük teleskoplarından biri olması planlanan TMT (The Thirty Meter Telescope / Otuz Metrelik Teleskop), Hawaii'de yükselemeden kıta değiştirmek zorunda kalabilir. Yerli halkın büyük bir kısmı proje alanını kutsal kabul ediyor ve uzun süredir inşaata şiddetle karşı çıkıyor. Aylar önce inşaat izni de iptal edilen TMT yöneticileri geçtiğimiz günlerde bir açıklama yaparak Kanarya Adaları'nda uygun bir alternatif saha olduğunu ve projenin İspanya topraklarına taşınabileceğini belirttiler.

1,4 milyar dolarlık proje tamamlandığında uzmanlar ve bilim insanları, evrenin erken dönemi ve güneş sistemi dışında bulunan gezegenlerin atmosferleri ile ilgili çalışmalar yürütebilecek. TMT, Şili'nin Atakama Çölü'nde inşası devam eden E-ELT (European Extremely Large Telescope / Avrupa Aşırı Geniş Teleskopu) ve 2018 Ekim'inde fırlatılması planlanan James Webb Uzay Teleskopu ile birlikte astronomiyi yakın ve orta gelecekte ayakta tutacak tripotu oluşturuyor. 

BÖLGE ŞARTLARI ÇOK ÖNEMLİ

Bu tip gözlem istasyonlarının inşa edilmesi için konum, en az kullanılacak ekipman ve teknoloji kadar önemli. Seçim kriterlerini iki temel gruba ayırıp buradan çeşitlendirmek mümkün. İlk madde ışık kirliliği ki bunun için yerleşim bölgelerinde ve insan nüfusundan alabildiğine uzak olmak gerekiyor. Radyo teleskoplarında ise bu maddenin yerini cep telefonu, wifi, radyo ve GPS dalgaları gibi unsurlar alıyor. İkinci ana kriter ise atmosferik şartlar.

Bir gök cismini gözlemlemek demek o cisimden gelen ışığın teleskop tarafından toplanabilmesi demek ve yeryüzünde kurulan gözlem istasyonlarının bu ışık kaynağı ile arasında önemli bir engel var: Atmosfer. Bulut yoğunluğu, havadaki nem oranı ve hava durumunun istikrarlı ve sakin olması, dikkat edilen bazı şartlar. Hawaii'deki bu protestolara konu olan Mauna Kea Volkanı, Şili'deki Atamaka Çölü ve Antarktika gibi bölgeler, kriterlerin çoğunda iyi skorlar elde ettiği için bu iş için seçilen ender bölgelerden bazıları. 

1967'de bölgede oluşturulan Astronomi Sahası'nda farklı tarihlerde konumlandırılmış 10'un üzerinde teleskop bulunuyor. Tarihi Koruma Anlaşması çerçevesinde koruma altında olan bölge daha önce de yerli halkın itirazlarına konu olmuştu ama bu sefer "Artık yeter!" isyanı amacına ulaşacak gibi. Nisan 2015'te inşaata başlanması planlanan gözlem evinde henüz kayda değer bir ilerleme kaydedilebilmiş değil.

HALK YOLLARI KAPATTI

Sahaya çıkan yolları kapayan, iş aletlerinin ve çalışanların ulaşımını engelleyen halk, tutuklamalara rağmen eylemlerine devam ediyor. Çevreci ve ekolojik sebeplerle projeye karşı çıkan gruplar da inşaatı engelleme konusunda yoğun bir şekilde çalışıyor. Aktivist yöntemler uygulanırken, hukuk zemininde de devam eden mücadele, TMT yöneticilerinin geçen gün açıkladığı yer değişikliği kararına yol açacak gelişmeye neden olacak bir hukuk zaferini Aralık 2015'te kazandı. Bu tarihte, Hawaii Eyaleti Yüksek Mahkemesi, 2011 yılında gözlemevi için verilen inşaat iznini, karşı görüşlerin fikirlerini beyan edecek fırsatı bulamadan verildiği gerekçesiyle iptal etmişti.

Projeye dahil hükümet temsilcilerinden oluşan uluslararası yönetici kurulun başkanı Henry Yang, resmi bir izin alma konusunda çalışmalarına devam edeceklerini fakat nihai sonuç olumsuz olursa, teleskopun Las Palmas, Kanarya Adaları'nda yer alan ve başka teleskoplara da ev sahipliği yapan Observatorio del Roque de los Muchachos'da (ORM) konumlandırılacağını açıkladı. Şimdilik zafer yerli halkın gibi gözüküyor.