Hava tahmini versus iklim değişikliği - Nedir ne değildir?

Star Karabil*

Memleketin politik iklimi kötü sinyaller veredursun. Dilerseniz biz doğanın iklimini konuşmaya devam edelim. Cehalet sahip olunan bilginin bilinç düzeyiyse eğer yürürlükteki hükümetin bakanlarından Prof. Veysel Eroğlu geçenlerde bunun en güzel örneklerinden birini sergiledi. Ne dedi sayın Bakan? Bizim hava tahminlerimiz NASA’nınkinden daha iyi. Affınıza sığınarak ben de “buyur burdan yak” deyiverdim. Bu açıklamayı neden yapmıştı kısaca açıklamakta yarar var. NASA, Türkiye’yi kapsayan Doğu Akdeniz ikliminde 1998’den beri son 900 yılın en kurak döneminde olunduğunu raporladı. Bu resti gören hem Bakan hem Prof. hem de Meteoroloji İşleri eski genel müdürü Eroğlu NASA’nın meteorolojik hava tahminlerinin Türkiye’nin gerisinde olduğunu söyleyiverdi. Memlekette kullanılan ölçüm tekniklerinin, ölçüm sistemlerinin, kullanılan bilgisayarların ve yazılımların dışarda üretildiğini bu yazıda bir kenara koyarak şunu söylemek gerek; NASA hava tahmini yapmıyor. Peki ne yapıyor? İklim değişimlerini inceliyor, modelliyor ve raporluyor.

PEKİ FARK NEDİR?

Bunun üzerine düşünürken bir eksikliği gidermek gerektiği kanısına vardım. Sanırım iklim değişikliği ile hava tahmini arasındaki farkın netleştirilmesi ve iklim değişikliği hakkında bilinen yanlışlardan bazılarının netleştirilmesi gerekiyor. İklim değişimi kestirimleriyle hava tahminleri birbirinden son derece bağımsız hesaplardır. İklim uzun dönemli değişimlerin istatistiğidir ve sınır değer problemidir. Basitçe söylemek gerekirse uzun dönemli hava değişimini etkileyecek koşullarla ilgilenir. Örneğin sera gazı salınımının miktarı önemlidir. Çünkü atmosferin ışığı tutma koşulunu belirler. Öte yandan hava tahmininde dikkate aldığınız başlangıç değeri önem taşır ve kısa erimlidir. Yani üç gün sonra havanın kaç derece olduğunu tahmin için en önemli değer havanın bugün kaç derece olduğudur. Ayrıca, iklim modelleri size 2020’nin Aralık ayının 3’unde havanın kaç derece olacağını söylemez. Ancak 2020 kışının geçtiğimiz kışa oranla daha soğuk ya da sıcak geçip geçmeyeceğini raporlar.

Dilerseniz bir örnekle açıklamaya çalışalım. Evdesiniz ve canınız taze fasulye yapmak istedi. Markete gidip gereken ihtiyaçları almaya karar verdiniz. Markete giderken de 2 yaşında yeni yeni yürümenin tadını çıkaran çocuğunuzu da yanınıza aldınız. Farz edelim ki market evinize 300 metre uzaklıkta. Sokağa çıktınız ve çocuğunuz da sizinle yürümeye başladı. Siz markete giden optimum yolu takip ederken çocuğunuz bazen bir ağaca bazen bir oyuna bazen de nedenini bilemediğiniz bir şeylere dikkat ederek bazen sizden uzaklaşır bazen yakınlaşır bazen geri gider. Siz çocuğunuzun iki üç adım sonra nerede olacağını aşağı yukarı tahmin edebilirsiniz ama iki yüzüncü metrede neye takılacağını ya da sizden ne kadar uzakta olacağını bilemezsiniz. Öte yandan üç yüz metre sonra sizin aşağı yukarı market civarlarında olacağınız bellidir. İşte iklim kestirimleri sizin üç yüz metre sonra nerede olacağınızı kestirirken, hava durumu raporları iki üç adım sonra oğlunuzun nerede olacağını tahmin eder. Çocuğunuzun sizden zaman zaman uzaklaşması ya da yakınlaşması market yolu üzerinde var olabilecek varyasyonlardır. Yani NASA üç yüz metre sonra sizin markette olacağınızı söylüyorken, sayın Eroğlu cevap olarak biz iki adım sonra çocuğun nerde olacağını daha iyi biliyoruz diyor. O yüzden NASA son 900 yıldır diyor. Dört gündür toprak da ne kurudu ama demiyor.

YANLIŞ BİLİNENLER NELER?

Dilerseniz yazının başında belirttiğim iklim değişikliği konusunda birkaç yanlış bilinen noktayı açıklığa kavuşturarak kapatalım.

Doğanın anaçlığına saygıyla!

*Star Karabil: Hamburg üniversitesinde iklim değişikliği üzerine doktora yapıyor. www.hzg.de enstitüsünde bilim insanı.