Herkesin herkesin maaşını bildiği ülke!

DUVAR - İş arkadaşınızın ne kadar maaş aldığını çok mu merak ediyorsunuz? Aniden para saçmaya başlayan komşunuzun vergi kaçırdığından mı şüpheleniyorsunuz? Ya da, size sürekli maaşınızı soran insanlardan fenalık mı geldi? Şeffaflık ile mahremiyet arasındaki bu ince çizgi, dünyada sadece bir ülkede tutturulmuş görünüyor: Norveç.

Norveç'te 1814'ten bu yana, isteyen herkes kimliğini bildirmeksizin, istediği herkesin maaşını öğrenebiliyordu. Dijital çağda maaşların internete yüklenmesi ve mahremiyet ihlalinin 'çığrından çıkması' sonrasıysa, bir tür denge kuruldu: Kimliğinizi beyan etmeyi kabul ederseniz, istediğiniz kişinin maaşı devlet tarafından sizinle paylaşılıyor.

'Maaş merakı' tartışması dünya basınında, BBC'nin en çok kazanan çalışanlarını açıklamasıyla son bir haftadır yeniden gündemde. Erkek çalışanlarına ve canlı yayına çıkan 'yıldız'larına daha çok maaş vermekle suçlanan BBC de, bugün yayınlanan haberinde Norveç örneğini mercek altına aldı. Haberdeki ayrıntılar şöyle:

KÜTÜPHANELERDE MAAŞ KUYRUĞU

Gelir vergisinin ortalama yüzde 30 oranında olduğu ve toplu sözleşme kültürü nedeniyle çalışanlar arası maaş farkının uçuk noktalara zıplamadığı ülkede, kimin ne kadar maaş aldığı 1814'ten bu yana kimseden gizlenmiyor. Öyle ki, geçmişte herkesin ne kadar maaş aldığı, ne kadar malvarlığına sahip olduğu ve ne kadar vergi ödediği, devlet kütüphanelerinde herkesin erişebileceği bir biçimde kayıt altında tutulurmuş. Başkent Oslo'nun güneyinde yaşayan öğretmen Hege Glad, gençliğinde insanların yılda bir defa yayınlanan 'devasa büyüklükte, kalın kitapları' incelemek için sıraya girdiğini hatırlıyor. Glad, "Bakanlardan biri de babamdı. Eve morali bozuk dönerdi çünkü zengin komşumuzun çok az maaş aldığı, hiç malvarlığının bulunmadığı ve çok az vergi ödediği yazardı" diyor.

İNTERNET ÇAĞINDA MAHREMİYET SINIRI TAMAMEN KAYBOLDU

Söz konusu şeffaflığın vergi kaçakçılığının önüne geçmesi öngörülürken, bu verilerin 2001'den itibaren internete yüklenmesiyle sınırlar 'biraz' aşınmış. Glad, öğretmenlik yaptığı okulda ailelerinin daha az para kazandığı 'bilinen' öğrencilerin dayak bile yediğini anlatıyor. Ülkenin ulusal gazetelerinden GG'nin eski ekonomi müdürü Tom Staavi de, "Bu durum birçokları için eğlence haline geldi. Bir noktada, Facebook'a girdiğinizde arkadaşlarınızın ne kadar para kazandığını otomatik olarak görüyordunuz. Saçma bir hal almıştı" diyor.

'HERKES VERGİ ÖDÜYOR MU?'

Stavi gelir vergisinin yüksek olması nedeniyle şeffaflıktan yana; "O kadar vergi ödediğinizde, diğer herkesin de bunu yaptığını görmek istiyorsunuz ve paranızın mantıklı bir yere gittiğinden emin olmalısınız. Hem vergi, hem de sosyal güvenlik sistemine güvenmek zorundayız" diyor. Fakat mahremiyet ihlali gerekçesiyle, hükümete yeni önlemler alması için lobi yapan bir grubun başını çekmiş. Şimdi gelinen noktada, arkadaşınızın, komşunuzun veya iş arkadaşınızın maaşını öğrenmek isteyen Norveçliler iki kere düşünüyor: Zira, 2014'te getirilen yasayla, Norveçliler artık başkasının maaşını öğrenmek için vatandaşlık numaralarını beyan etmek zorunda.

3 MİLYON KİŞİ, 16.5 MİLYON DEFA ARANDI

Norveç Ulusal Vergi Dairesi'nin Başkanı Hans Christian Holte, yeni yasayla mahremiyet ihlallerinin azaldığını anlatıyor. Buna göre yaklaşık üç milyon vergi mükellefinin bulunduğu ülkede, yasadan önceki yıl internette başkalarının maaşı 16.5 milyon defa aranmış. Yeni düzenleme sonrasıysa, bu sayı yılda ortalama iki milyona düşmüş. Yeni yapılan bir araştırmaya göre, Norveçlilerin yüzde 92'si yakın zamanda başkalarının maaşını öğrenme gereği görmemiş. Sözgelimi, BBC muhabirinin Oslo sokaklarında mikrofon uzattığı Nelly Bjorge "Eskiden arama yapardım ama şimdi bunu yaptığınızda görünüyor. O yüzden artık aramıyorum. Bazı komşularımın, ünlülerin ve kraliyet üyelerini merak ediyordum. Zengin insanların yalan söyleyip söylemediğini öğrenmek iyi olurdu. Fakat onların da gelirlerini düşük gösterme yöntemleri var" diyor.

VERGİ DAİRESİ BAŞKANI: ARAMANIN MEŞRU GEREKÇELERİ VAR

Vergi Dairesi'nin Başkanı Holte ise hükümetin şu an doğru dengeyi tutturduğu görüşünde; zira 'muhbirler' arama yapmaktan vazgeçmiş değil: "İnsanların bize vergi kaçakçılığını soruşturmak için yardım edecek aramalar yapmasından memnunuz. Bize gönderilen ipuçlarında azalma olmadı. Merak unsuru epey azaldı ama hâlâ arama yapmak için meşru gerekçeler var ve bu şeffaflığın olumlu etkilerini görüyoruz." (Dış Haberler)