'Karı koca' yok 'Axia' var: Mosuolar!
Mosuolar'da mülkiyet kadına ait, çocuklar kadının soyadını alıyor. Kadınlar bu kabilede aşklarını özgürce ve ön yargısız bir şekilde ifade edebiliyor. Burada 'karı', 'koca' yok, 'dostluk' var.
DUVAR - Himalayalar’ın eteklerinde, Çin’in Tibet sınırında Sichuan ile Yunnan eyaletleri arasında Lugu Gölü’nün kıyısında Mosua isimli, eski Tibet budistlerinin devamı olan bir kabile yaşıyor. Yaklaşık 40 bin nüfusa sahip bu kabile, batıya benzemeyen görenekleri ve yörenin doğal güzellikleri nedeniyle binlerce turiste de ev sahipliği yapıyor. Coğrafi olarak izole bir yerde yaşıyor olmaları anaerkil yaşama biçimlerini kısmen de olsa korumalarını olanaklı kılıyor. Kadınlar egemen bir role sahip ve burada matriyarkal bir toplum sürdürülüyor.
TOPLUMUN TEMELİNDE BÜYÜKANNE VAR
Evrensel'den Hilal Ünlü'nün aktardığına göre, Mosuo miti, Lago Gölü kıyısında geçer ve toplumun temelinde büyükanne vardır. İnanışa göre bu yaşlı kadın, kırda domuzlarını yemlerken dağlardan akan suyla her yeri sel götürdüğünü görür ve hızla hayvanların kullandığı yemliğe çıkar. Bir başka efsanede ise aynı olay bir gemide geçer. Gemide tek kurtulan bu büyükannedir. Böylece öyküyü kadının yazdığı ve ana karakter olduğu bir toplum şekillenmeye başlar.
Toplumu yöneten büyükannelerdir. Masanın en başında o oturur. Oğul ve kızları, kızların çocukları onunla yaşarlar. Bütün aile, başlarında bir kadın reis olduğu halde geniş evlerde, kolektif bir şekilde ve birçok kuşakla bir arada yaşar. Mosuolar temel olarak geçim ekonomisine sahiptirler. Her ne kadar diğer halklarla yerel olarak düzenli ürün değişimi yapılsa da yöreye turizmin gelmesiyle birlikte kısmen tüketim ekonomisini benimsemişler. Tarım işini yürüten kadın, aile mülkiyeti ve gelir kaynaklarını yani topluluk ekonomisini yönetmekten sorumludur. Yine Mosuolu kadının çocuk doğurmama gibi bir seçeneği yoktur. Çocuğu olmuyorsa evlat edinecektir.
‘KARI KOCA’ YOK; ‘DOSTLUK’ VAR
Bu topluluğun en dikkat çeken yönlerinden biri evlilik ilişkilerini dünyanın geri kalanından farklı kavramalarıdır. Çocuklar büyür ve ölene kadar annelerinin evlerinde yaşarlar. Çiftler “özgür birliktelik” ya da “gezici evlilik” diye isimlendirilen bir ilişki içindedirler. Bu tür ilişki Mosuolar’da yaklaşık bin yıldır devam eden bir gelenek. İlişki, aşk varsa devam eder. Bu yüzden ayrılma, ne kanunun, ne ailenin, ne de dinin müdahale etmediği sıradan bir seçimdir. Birlikteliğin bitmesi ya da devam etmesine çiftler karar verir. Kadın ve erkek arasındaki tek bağ şefkat ve aşktır. Erkekler geceleri kadınların evlerini ziyaret eder ve şafak vakti evden ayrılırlar. Çiftleri bağlayan bir sözleşme yoktur. Gezici evlilikte kadın ve erkek arasındaki tek bağ şefkat ve aşktır. Çocuk büyütmek, ekonomik ya da mülkiyet ilişkisi gibi bir bağ yoktur. “Bizim yaşadığımız ilişki ahlaki bir ilişkidir. Memnunsak birliktelik uzun sürer; değilsek ayrılırız ve bir başka ilişkiye başlarız,” diyor topluluğun erkek üyesi olan Jiba Awa.
Mosuo’larda karı ve koca sözcükleri yoktur. Yalnızca dostluk anlamına gelen “Axia” sözcüğünü kullanıyorlar. Toplulukta aynı anda birden fazla “özgür birliktelik” yapılmaz. Eşler ayrı evlerde yaşarlar. Çocuk yapmışlarsa çocuklar anne ve aile tarafından büyütülür. Birliktelikler gerçek aşka dayanır. Aşk yoksa çiftler, ön yargısız ve hiç bir engelle karşılaşmadan görüşmeyi keserler. Her ne kadar Çin’in büyük bir kesiminde bu kadınlara hovarda, ahlaksız gözüyle bakılsa da Mosuolu kadınlar, çapkınlıkla özgürlüğü birbirinden ayırt ediyorlar.