Keşfedilen en eski köpek kemiği

Michelle Starr

Kaç bin yıl mı? Kimse bunu kesin olarak bilmiyor. Yine de hassas karbon tarihleme teknikleri süreyi aşağı yukarı belirlemeye yardımcı oluyor.

İspanya’nın Bask Bölgesi’nde bulunan Erralla Mağarası’ndan 1985 yılında çıkarılan bir köpek humerusu [üst bacak kemiği], günümüzden 17 bin 410 ile 17 bin 96 yıl öncesine işaret ediyor. Gerçekleştirilen pek çok inceleme, bu kemiğin bir kurttan ziyade bir köpekten, latince ismiyle Canis Familiaris’ten geriye kaldığını teyit ediyor. Bu durum, tarih öncesi bir çatlak humerusun günümüze kadar keşfedilen en eski köpek kemiği olduğunu gösteriyor.

PEK ÇOK İDDİA MEVCUT

Bu, köpeklerin evcilleştirilmesi sürecini bir bağlama oturtmak için olağanüstü bir veri noktası ve kurtlarla köpekler arasında bir ara evre olduğu düşünülen “köpek benzeri kurtların” kalıntılarının zaman çizelgesi ve tabiatına ilişkin yeni tartışmaların önünü açıyor.

Köpeklerin, kurt (Canis Lupus) atalarından hangi dönemde ve nasıl ayrıldıklarının yanı sıra ne zaman evcilleştirildikleri hâlâ tartışma konusu.

Kimileri, bu iki türün 100 bin yıldan daha uzun bir süre önce birbirinden ayrılmaya başladığını düşünse de çok daha genel olarak, köpeklerin evcilleştirilmesinin 40 bin ile 20 bin yıl önce başladığı kabul ediliyor. Bu sürecin, kurtların insan yerleşimlerine bağlandıkça kendi kendilerine evcilleşmeleriyle başlamış olması dahi muhtemel.

Diğer yandan, biyolojik kalıntıların tanımlanması güç bir iş. Zaman DNA’da hasara yol açar ve geride tanımlanabilecek tek şey genellikle kemikler olur. Kurtlar geçmişte çok çeşitli vücut yapılarına sahip ya da bölge bazlı farklılıklar taşıyor olabileceği için bu unsur da tam anlamıyla güvenilir değil. Hâl böyleyken, köpek benzeri kurtları, 15 bin ile 40 bin yıl öncesinden kalan köpek ya da kurt benzeri özellikler sergileyen kemiklerden sağlarız.

EN ESKİ ÖRNEK 17 BİN YAŞINDA

Araştırmacılar, ‘evcil köpekler’ olarak sınıflandırılan -Eralla Mağarası kemiğinden daha eski- en eski kalıntıların, Batı Avrupa’daki Üst Paleolitik dönemde yaklaşık 17 bin ile 12 bin yıl önce gelişen ve ‘Magdalenian’ adı verilen bir kültürle bağlantılı olduğunu vurguluyorlar. Bu kalıntılar sırasıyla Fransa’nın Gironde ve Almanya’nın Bonn-Oberkassel bölgelerinde bulundu ve 15 bin 114 ile 14  bin 237 ve 14 bin 809 ile 13 bin 319 yıl öncesine tarihleniyor.

İspanya’daki Bask Eyalet Üniversitesi’nde görevli bir genetikçi ve antropolog olan Montserrat Hervella öncülüğündeki bir araştırma ekibi, Eralla kemiğini incelemek amacıyla birkaç tekniğe başvurdu.

İlkin, Dünya atmosferinde üretilen ve canlı doku tarafından emilen bir karbon izotopunun bozunma süresini temel alan bir teknik olan ‘radyokarbon tarihlemesini’ kullandılar. Bu teknik, hayvanın en son yaşadığı ve nefes aldığı zamandan beridir geçen zaman dilimini daralttı.

Ardından türleri saptamak amacıyla genetik ve morfolojik (kemiğin şeklini inceleyen) incelemeler gerçekleştirdiler. Bu teknik, kemiğin evcil bir köpek olan Canis familiaris’e ait olduğunu teyit etti. Buna ek olarak, kemiğin sahibinin mitokondriyal soyu, Gironde ve Bonn-Oberkassel’de keşfedilen diğer Magdaleni köpeklerle ortaktı.

SON BUZUL ZİRVESİ BİZLERİ BİRBİRİMİZE YAKLAŞTIRDI

Bu soy, bu tür köpeklerin köklerini, günümüzden yaklaşık 22 bin yıl önceye, aşırı düzeydeki soğuğun gezegenimizi etkisi altına aldığı ve “aşırı” kelimesinin bile tanımlamaya yetmeyeceği zorlu yaşam koşullarının yaşandığı ‘Son Buzul Zirvesi’ denilen buzul çağının tepe noktasına kadar geriye götürüyor.

Bask Eyalet Üniversitesi’nden arkeolog Conchi de la Rúa, “Eldeki sonuçlar, en azından Paleolitik avcı-toplayıcıların kurt gibi vahşi türlerle etkileşiminin o dönemde batı Avrupa’daki iklim krizinin yaşandığı bölgelerdeki buzul sığınağı alanlarında artmış olabileceğini gösterirken, kurtların evcilleştirilmesinin şimdiye dek öne sürülenden daha erken yaşanmış olması ihtimalini artırıyor” diyor.

Kemikler üzerinde yapılan tarihlendirme, bizlere köpek benzeri kurtlarla ilgili önemli bir dönüm noktasını gösteriyor. Araştırmacılara göre, bu bulgu, köpek benzeri kurtların köpeklerin atalarına dönüştüğü varsayılan evcilleştirme sürecini tekrar gözden geçirmemiz gerektiği manasına gelebileceğini gösteriyor.

Diğer yandan, kısa süre önce gerçekleştirilen başka araştırmalar, köpeklerin evcilleştirilmesi olayının bir defadan fazla gerçekleştiğini ortaya koyuyor. Bu senaryoya göre, köpeklerin ve köpek benzeri kurtların öncü bir köpek olarak bir arada yaşamış olması da kesinlikle akla yatkın görünüyor.

Tıpkı köpek dostlarımız gibi, bilim insanları da bir süredir bu kemiği kemiriyor olabilirler.

Yazının orijinali Journal of Archaeological Science adlı dergiden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)