Kırgızistan'da 'feminal'e çıplaklık sansürü

DUVAR - Bişkek’te Kırgız Ulusal Güzel Sanatlar Müzesi’nde dünyanın farklı ülkelerinden kadın sanatçıların güncel eserlerini sergilemek üzere uluslararası bir organizasyon olarak ilk kez düzenlenen Çağdaş Sanat Feminali'ne hükumet kanadından gelen sansüre tepki büyüyor. Feminale katılan 22 ülkeden sanatçı, Kırgızistan Başkanı’na hitaben bir protesto mektubu yayınladı. Sanatçılar, Kültür Bakanı’nın görevden alınmasını talep ediyor.

Sergi, 2016’da Moskova’daki bir matbaada çıkan yangında ölen 17 Kırgız göçmen kadın işçiye ithaf edilerek açıldı ve onları anmak üzere 17 gün sürmesi planlandı. 22 ülkeden 50 kadın sanatçının katıldığı feminalde, Danimarkalı sanatçı Julie Savery, seks işçilerinin haklarına dikkat çekmek amacıyla sergide bir performans yaptı.

Ancak serginin açılışından sadece 5 gün sonra, radikal sağcı bir grup aktivist Kırgızistan Kültür Bakanlığı’nın önünde eylem yaparak, serginin kapatılmasını talep etti. Sadece 15 kişi olan ve çoğunluğu erkeklerden oluşan protestocular, bakanlık önünde yaptıkları açıklamada, “Müzemize gelip bizim zihniyetimize ve geleneklerimize aykırı şeyler sergiliyorlar. Bizim kültürümüzde böyle şeyler yoktur” açıklamasını yaptılar.

'KADININ BEDENİ İLE NE YAPACAĞI KENDİ KARARIDIR'

Kültür Bakanı Azamat Dzhamankulov ile görüşen protestocular, kadınların kürtaj hakkını sembolize etmek üzere iç çamaşırı kullanılarak yapılan bir enstalasyondan ve Danimarkalı kadın sanatçının çıplak şekilde yürüyerek başladığı ve ardından giyindiği canlı performansından şikayetçi olarak serginin kapatılmasını istediler.

Serginin organizatörlerinden Altyn Kapalova, kadın hakları, ifade özgürlüğü ve kadınlara eşit fırsat ilkesinin savunulması açısından bu eserlerin meşru ifade biçimleri olduğunu savundu. Kapalova, “Söz konusu performans, izleyicilere bir kadının bedeninin hiç kimsenin mülkü veya pazarlık nesnesi olmadığını anlatmayı amaçlıyordu. Seks işçisi olan bir kadının bile bedeni ile ne yapacağı kendisinin kararıdır” açıklamasını yaptı.

MÜZE DİREKTÖRÜ TEHDİT YÜZÜNDEN İSTİFA ETTİ

Müze direktörü Mira Dzhangaracheva, tehditler aldığını belirterek Kültür Bakanlığı’nın talebi üzerine direktörlükten istifa ettiğini açıkladı. Zhangaracheva, 2 Aralık’ta RFE/RL’ye yaptığı açıklamada, “Son beş gündür hem bana hem de serginin organizatörlerine yönelen tehditler yüzünden, meslektaşlarımın güvenliğinden endişe ediyorum” dedi.

'ÇIPLAKLIK İÇEREN' TÜM ESERLER KALDIRILDI

Sergi kapatılmadı ancak çıplaklık içeren tüm eserler sergiden kaldırıldı. Kadına şiddeti anlatmayı amaçlayan kadın bedeni şeklindeki kum torbası eser bile sergiden çıkarıldı. Kültür Bakanı Azamat Dzhamankulov, vesti.kg adlı siteye yaptığı açıklamada, “Serginin amacı iyi olduğu sürece devam edecektir. Ancak zihniyet yapımızı dikkate aldığımızda, bazı eserlerin kışkırtıcı olduğu ortadadır. [Çıplak bir kadının giyinmesini içeren] Buna benzer başka bir performansa bir daha izin vermeyeceğiz. Bunu sansür olarak görebilirsiniz” açıklamasını yaptı.

Feminale katılan sanatçılar, 9 Aralık’ta Kırgızistan Başkanı Jeenbekov’a hitaben yayınladıkları açık mektupta, aşırı radikal grupların baskısıyla kültür bakanının uyguladığı sansürü protesto ettiler ve bakanın görevden alınmasını talep ettiler. Sergideki eserlerin kaldırılmasının, Uluslararası Kadına Şiddetle Mücadele haftasına denk gelmesinin manidar olduğu belirtilen mektupta, Kırgızistan’ın uluslararası arenada toplumsal cinsiyet eşitliğine önem vereceğini duyurduğunu ancak kültür bakanının bunun tam tersi davrandığına dikkat çekildi. Mektupta, Kırgızistan anayasasına göre toplumda huzursuzluk yaratacak dini grupların eylemlerine izin verilmeyeceğinin belirtildiği; anayasaya göre devletin toplumun sadece belli bir kesimine değil tümüne hizmet etmeyi taahhüt ettiği ve ayrımcılığa izin verilmeyeceğinin belirtildiği yasa maddeleri sıralanarak Kültür Bakanı’nın yaptıklarının Kırgızistan anayasasını ihlal etmek anlamına geldiği savunuldu. Feminale katılan tüm sanatçılar, Kültür Bakanı’nın bu sebeplerle görevden alınmasını istiyor.

'BU SERGİ TOPLUMA BİR ÇAĞRIDIR'

Kırgızistan’ın eski başkanı Roza Otunbaeva ise Facebook’ta yayınladığı bir mesajda sergiyi savundu ve bu paylaşımına Kırgız medyasında yer verildi. Roza Otunbaeva’nın mesajında, “Bu kadınların çektiği acıları, neler uğruna öldüklerini, neler için mücadele ettiklerini ama mücadeleden vazgeçmediklerini anlatan bir sergidir. Bu sergi kadınların gözyaşlarıdır, şiddetin bitmesi, çağımıza uymayan fikirlerden vazgeçilmesi, adaletin yerini bulması için topluma bir çağrıdır” yazmıştı. Otunbaeva, “Hayatında müzeye gitmemiş, sergi nedir bilmeyen kişilerin” etkinliği protesto etmesini açıkça eleştirdi.

“Kormilitsa. Ekonomik Özgürlük. Kadın” temalı sergi, kadınların ekonomik özgürlüğü eksenine odaklanarak Kırgız kadınlarının sadece ailelerini geçindirmekle kalmayıp sırf bu yüzden ülke dışına çalışmaya gitmek zorunda kalmalarını da gündeme getirmeyi amaçlıyordu.

Kırgızistan’ın resmi göç verilerine göre, yurt dışına çalışmaya giden Kırgızların %45’ini kadınlar oluşturuyor. Uluslararası Göç Organizasyonu (IOM), yurt dışında çalışan Kırgız kadınlarının dışlanma, şiddete maruz kalma, ailelerinden ayrı kalma ve sosyal ilişkilerinin bozulması anlamında yaşadıklarını belgelemiş durumda. Kırgızistan’ın ulusal istatistiki verilerine göre Kırgız kadınlar, erkeklerden çok daha az maaş alıyor. 2018 yılı verilerine göre Kırgızistan’da çalışan kadınlar, erkeklerin aldığı maaşın ancak %71,1’ini kazanabiliyor.

Kırgızistan’da açılan ve sadece kadın sanatçıların eserlerini içerdiği için feminal adı verilen sergi, planlandığı üzere 15 Aralık’ta bitiyor.

Kaynaklar:

https://iwpr.net/global-voices/kyrgyzstan-naked-art-banned

https://www.rferl.org/a/feminist-exhibition-in-kyrgyzstan-forced-to-confront-naked-truth-about-societal-attitudes/30310906.html

https://bishkekfeminists.com/2019/09/27/1st-feminnale-of-contemporary-art/

http://artasiapacific.com/News/BishkekFeministArtExhibitionCensored

https://art-leaks.org/2019/12/09/open-letter-regarding-censorship-at-the-1st-feminnale-of-contemporary-art-kyrgyzstan/

Çeviri notları:

Kormilitsa: Rusça'da ‘ekmeğini kazanan’, ‘aileyi geçindiren kişi’, ‘evin direği’ anlamına geliyor.

Feminal (Feminnale): Kadın sanatçıların katıldığı bienal türü.

(Derleyerek çeviren: Melishan Devrim)