Komünist Manifesto 170 yaşında: Büyücü, 'cehennem kuvvetlerine' söz geçiremediğinde...

Bundan 170 yıl önce iki genç Alman düşünür 'Avrupa'da bir hayaletin dolaştığını' duyurdu. Karl Marx ve Fredrich Engels'in Komünist Manifesto'da bahsettiği 'komünizm hayaleti', artık sadece Avrupa'da değil, tüm dünyada dolaşıyor. Nasıl mı?

Lenin'in tabiriyle 'ağırlığı pek çok cilde denk' olan, ruhu 'örgütlü ve mücadeleci proletaryanın tümüne hayat ve hareket veren' bu küçük kitapçığın gölgesinde kısa bir yolculuğa çıkalım...

İsimleri lise müfredatlarından çıkarılsa da, Marx ve Engels'in uygarlık tarihine yaptıkları katkıyı hiçe saymak kolay değil. Bu nedenle bugün bu bilginlere -kimi burjuva tarihçiler dahi- methiyeler dizerken, devrimcilikleri 'güncellik' adı altında sessizce törpülenebilmekte... Hal böyle olunca da Marx ve Engels'in öğretilerinin özüne ulaşmak için daha fazla çaba harcama gerekiyor...

Avrupa'da 1848 devrimlerinin arifesinde yazılan Komünist Manifesto'nun içeriğine, hangi hatlarıyla güncelliğini koruduğuna, dolayısıyla nasıl dünya üzerinde 'hâlâ' dolaştığına gelmeden önce kısaca şu soruyu yanıtlamamız gerekiyor: Manifesto nasıl bir atmosferde yazıldı?

İlk olarak şunu söylemek gerek: Almanca olarak 21 Şubat 1948'de basılan bu bildirge, 1848 devrimleri ile rastlantısal olarak aynı yıla denk gelmez. Burjuvazinin zenginleşmesi 1840'lar Avrupası'nda işçi sınıfının yoksullaşması, mülksüzleşme ve korkunç çalışma koşullarıyla sonuçlanmıştır. Havada ayaklanma kokusu vardır! İşçilerin mücadele tarihi ve sosyalizm düşüncesi için Marx ve Engels'in Manifesto'yu kaleme alması bir milat değildir. Ancak bu eserle birlikte daha önce farklı düşünürler tarafından yapılan ütopik komünizm tahayyülleri, tarihsel materyalizm harcıyla bilimsel temellere yerleştirilmiş olarak kabul edilmeye başlanır.

1848 devrimleri bekleneni tam anlamıyla veremese de bu eser özellikle Paris Komünü'nden sonra Avrupa'da hızla yaygınlaşır, ardından okyanusları aşıp dilden dile çevrilerek bir şekilde dünyanın tüm işçilerinin eline geçer. Şimdi gelelim İncil ve Kuran'ın ardından belki de en çok okunan ve farklı dillere çevrilen bu metin hakkında yanıtı daha ayrıntılı bir şekilde verilmesi gereken soruya: Manifesto bize ne anlatıyor?

'CEHENNEM GÜÇLERİNE SÖZ GEÇİREMEYEN BÜYÜCÜ'

Manifesto, "Bugüne kadarki tüm toplum tarihi, sınıf mücadeleleri tarihidir" cümlesiyle tarihsel materyalizm temeline sağlamca yerleştirilerek başlar ve bu vurgu metnin her yerinde görülür. Bu çerçevede örneğin Marx ve Engels tarafından proletarya için yapılan 'cehennem kuvvetleri' benzetmesi oldukça etkileyicidir:

"Burjuva üretim ve değişim ilişkileri, burjuva mülkiyet ilişkileri, o dev üretim ve değişim araçlarını peyda etmiş olan modern burjuva toplumu, büyüler yaparak çağırdığı cehennem kuvvetlerine artık söz geçiremeyen büyücünün konumuna düşmüş bulunuyor."

Marx ve Engels, eserde kapitalizmin gelişim sürecini ve o dönemki profilini başarıyla çizse, çelişkileri ortaya dökse de, Marx'ın dediği gibi, 'eleştiri silahı, silahların eleştirisinin yerini tutmuyor.' Komünist Manifesto'da bu söze verilen yanıt, özellikle Lenin'in Ekim Devrimi öncesindeki aylarda kaleme aldığı Savaş ve Devrim'de karşımıza çıkıyor. "Sınıflar arası uzlaşı tezlerinin marksizmle alakalı olmadığı ve proletarya diktatörlüğünün kendileri için tek şans olduğunu" ısrarla belirten Lenin, sadece ve sadece proletaryanın devleti 'sönümlendirecek' bir aşamaya getirebileceğini, Komünist Manifesto'ya sıkça atıflar yaparak öne sürüyor.

"Proletarya siyasi hakimiyetini tüm sermayeyi burjuvazinin elinden adım adım söküp almak, bütün üretim araçlarını devletin, yani hâkim sınıf olarak örgütlenmiş proletaryanın elinde merkezileştirmek ve üretici güçler kütlesini elden geldiğince hızlı bir biçimde artırmak için kullanacaktır."

Lenin, Manifesto'nun bu bölümünde geçen 'devlet, yani hâkim sınıf olarak örgütlenmiş proletarya' ifadesini tekrar yineler ve Marksizmin 'unutturulmuş sözü' nitelemesi yapar. Lenin'in 1917 yılında, yani Komünist Manifesto'nun kaleme alınışından neredeyse 70 yıl sonra, 'modası geçmiş' görülen bir metinde güncel cevapları bulması ve hatta gerçekleştirmiş olması, Manifesto hakkında yapılan 'geçerlilik' tartışmaları için önemli bir tarihsel veridir.

'RÜYALARLA HAYAT ARASINDA BİR BAĞ'

Buradan da yola çıkarak tarihsel birikim ve mevcut zamana göre Manifesto'nun kimileri için 'geçmişi', kimileri için 'günceli' hatta kimileri içinse 'geleceği' ifade ettiği yorumunu yapabiliriz. Ancak proletaryanın 'devrimci rolü' ile Marksizmin temeli arasında kurulan sıkı bağ, mevcut üretim ilişkileri sürdüğü müddetçe geçerliliğini yitirmeyecek gibi duruyor.

Yaşadığımız yüzyılla 1840'lar arasında dosdoğru köprüler kurmak anlamsız olur. Ancak günümüzde çevremizi saran kapitalizmde 'proletaryanın rolü' hakkında Manifesto'da yapılan çözümlemeler değerini koruyor. Bu 23 sayfalık metnin hâlâ yaydığı devrimci heyecan ise, pek çok 'güncel' tartışmanın kapısını aralıyor.

"Eğer rüya gören kimse, rüyasına ciddi olarak inanırsa, hayatı dikkatle gözler, gözlemini muhayyilesinde kurduğu şatolarla kıyaslarsa ve eğer genel olarak, rüyasının gerçekleşmesi için bilinçli olarak çalışırsa, rüya ile gerçek arasındaki çelişmenin hiçbir zararı olmaz. Rüyalarla hayat arasında bir bağ varsa, her şey yolundadır" diyor Lenin, 'Ne Yapmalı'da... Komünist Manifesto, 'rüyalarla hayat arasındaki bağ', yani 'kuram ile eylem arasındaki ilişkinin güçlü birlikteliği' olarak 170 yıldır tarihte yol almaya, yollar açmaya devam ediyor.

Manifesto'nun son cümlelerinde söylendiği gibi; proleterlerin 'zincirlerinden başka' kaybedeceği bir şey -hâlâ- yok!

Kaynaklar ve faydalı linkler:

1- Devrimler Çağı - Taner Timur (Yordam Yayınları)

2- Devlet ve Devrim - V. İ. Lenin (Yordam Yayınları)

3- Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi

4- http://www.leftcom.org/es/articles/1998-01-01/%C2%BFes-el-manifiesto-comunista-pertinente-hoy

5- https://www.lahaine.org/mundo.php/actualidad-del-manifiesto-comunista