Latin Amerika'daki Osmanlı işçileri

1912’de Bahia Eyaleti’nde doğan Jorge Amado, Latin Amerika’nın en sevilen yazarlarından biridir. Çocukluğu kakao plantasyonlarında geçer. Edebiyata küçük yaşlarda merak salar. İlk romanını 19 yaşındayken yazar. Bildiği bir dünya olması hasebiyle, ilk dönem romanlarında sıklıkla kakao plantasyonlarındaki yoksulluğu, sömürüyü ve şiddeti işler. İlerleyen yıllarda kayda değer bir okur kitlesine kavuşur ve kitapları yaklaşık 50 dile çevrilir.

Yazarlığın yanında siyasal anlamda da oldukça önemli bir insandır Amado. Gerek Rio de Janeiro’da hukuk okuduğu yıllarda, gerekse de Brezilya Komünist Partisi milletvekili olarak meclise girdiği yıllarda adından epey söz ettirir. Tam da bu yüzden, Latin Amerika’nın ve Avrupa’nın farklı ülkelerine zaman zaman sürgün olur.

UZUN İSİMLİ KISA ROMAN

Amado’nun kitapları 1950’li yıllardan bu yana farklı yayınevlerince peyderpey Türkçeye çevrilmektedir. Şimdilerde yayın hakları Kırmızı Kedi’ye geçen bu kitapların en yeni baskılarından biri 'Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi' adını taşır. Aslında kitabın tam adı birazcık uzundur: 'Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi ya da Bedensel Gereksinimleri Gidermek İçin Itabuna Kentine Gelen Arap Jamil Bichara Burada Nasıl Kendisine Servet ve Evlenme Önerildiğini Gördü ya da Adma’nın Nişanlanması'.

İsminin aksine kısa bir roman olan 'Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi', 1991’de İtalyan bir yayıncının geliştirdiği bir proje kapsamında ortaya çıkar. Yayıncı, Amerika’nın keşfinin 500. yılı şerefine, içlerinde Norman Mailer ve Carlos Fuentes’in de olduğu üç yazara üç novella yazdırıp bunları tek bir ciltte basmayı hedefler. Ne var ki bu proje hayata geçmez ve Amado’nun novellası tek başına yayınlanır.

Yaşar Avunç’un çevirdiği romanın Türkçedeki ilk baskısı 1993’te Simavi Yayınları tarafından gerçekleştirilir. Aynı çeviri yeni bir edisyonla şimdilerde Kırmızı Kedi etiketini taşımaktadır.

EVLİLİK BELASI

Kitabın adı her ne kadar 'Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi' olsa da, karakterler arasında Türk yoktur. Jamil Bichara Suriyeli, Raduan Murad ise Lübnanlıdır. Ancak hikâye 20. yüzyılın başlarında geçtiği, o vakitler ismi anılan ülkeler Osmanlı toprağı olduğu için Latin Amerika’da hepsine “Turco” denmektedir.

Jamil ve Raduan, Ortadoğu’dan göçen pek çok insan gibi gemide, yolculuk esnasında tanışırlar, Bahia’ya varıp kakao plantasyonlarında para kazanmak için kolları sıvarlar. Zaman içinde başarılı da olurlar. Öyle ahım şahım bir durumları yoktur ama halleri iyicenedir.

Beri yanda da İbrahim Jafet adlı bir tüccar vardır. Ucuzluk Pazarı adını verdiği bir dükkâna, kalabalık bir aileye sahip olan İbrahim’in süregiden huzuru çok geçmeden, birer birer yiter. Evvela evi çekip çeviren eşini kaybeder. Böyle olunca, kızları otorite eksikliğinde kendilerine olur olmaz erkekler bularak evlenirler. Birbirinden beter olan damatlar da var olan otorite eksikliğini genişletince İbrahim hem maddi hem manevi olarak batmaya başlar.

Hal böyle olunca, evin büyük kızı Adma günün birinde onlara dur demeye başlar. Dahası, dur demek zorunda kalır. Durumun vahameti öylesine açıktır ki Adma günden güne otoriterleşir. Kaba tabirle evde herkesi sıraya dizer. Kız kardeşleri bir şekilde yapacağını yapar ama olan yine garip İbrahim’e olur. İbrahim de en sonunda bir karara varır: Uygun bir damat bulursa onunla Adma’yı evlendirmek ister. Bu sayede hem Adma’nın “şirretliği” sona erecek hem de dükkânı batmaktan kurtulacaktır. Bulunan en iyi aday ise Jamil Bichara’dır.

NÜKTEDAN BİR ROMAN

'Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi' oldukça nüktedan bir kitaptır. Amado anlattığı yeri, anlattığı insanları iyi tanır. Onların gizledikleri şeyleri de, en az söyledikleri kadar iyi bilir. Hal böyle olunca da ortaya çıkan karakterler daha gerçekçi, daha etkileyici olur.

Amado bu kitabında mizahi bir dil kullanır ama komediyi göstere göstere yapmaz, onu bazen olaylara, bazen de karakterlerin içine düştükleri zor durumlara gizler. Cin olmadan adam çarpanlar, dereyi görmeden paçayı sıvayanlar birer birer ortaya çıktıkça okur olarak bizler de kitaptan ayrıca keyif almaya başlarız. Amado’nun komedi çıkardığı bir diğer konu da bastırılmış cinsellik meselesidir. Üstelik bu neredeyse hemen her karakterde bir şekilde görünür. Hatta İbrahim’in kızını evlendirme nedenlerinden biri de budur. İbrahim, Adma’yı evlendirip ondan “kurtulduktan” sonra, Adma’nın kendisini mahkum ettiği cinsel perhizden de kurtulacağını düşünür.

Bazı eleştirmenler tarafından Shakespeare’in 'Hırçın Kız'ının serbest bir uyarlaması olarak da görülen 'Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi', bir yandan yoksul insanların rahat yaşama sevdası uğruna dünyanın bir ucuna çalışmaya gelmelerini, bir yandan da kendi içlerinde giriştikleri komik, sinsi mücadeleleri anlatmasıyla dikkate değer bir kitap olarak değerlendirilebilir.