Mary Wollstonecraft’tan 'Yaşama Dair Öyküler'

Burak Akbalık

Feminizmin öncü figürlerinden Mary Wollstonecraft’ın 'Yaşama Dair Öyküler' kitabı, Selen Birce Yılmaz çevirisiyle Fihrist Kitap tarafından yayımlandı. Hem kadınların hem de kız çocukların eğitimini yaşamın içinden örneklerle ve dini referanslarla aktaran kitap, dönemi üzerinden değerlendirildiğinde rasyonel bir metin olarak okunabilir.

Mary Wollstonecraft, bir yazar ve felsefeci olarak, özellikle eğitimde ve toplumsal alanda kadının eşitliğini savunuyordu. Onun dönemi, kadının erkeğe tabii ve ikincil bir konumda olduğunu düşünen Jean Jacques Rousseau gibi yazar ve felsefecilerin egemen konumda olduğu bir döneme denk geliyordu. Erkek egemen yazınsal kanon, Mary Wollstonecraft’ın yazdıkları ve savunduğu fikirleri göz ardı etmişti. Yıllarca Mary Wollstonecraft fikirleri ve kadın haklı savunuculuğuyla değil, özel yaşantısıyla gündeme gelmişti. 19. yüzyılın sonlarından ve 20. yüzyılın başından itibaren, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık başta olmak üzere ortaya çıkan kadınların oy hakkını savunan hareketlerin, 20.yüzyılın ortalarından itibaren feminizmin ciddi bir hareket olarak yükselişiyle göz ardı edilen kitapların ve edebi figürlerin önemini tam anlamıyla kavrayabilmeyi sağlamıştır. Bu açıdan Mary Wollstonecraft ve onun 'Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi' kitabı, feminizm açısından önem arz etmesine karşın döneminde hakkı olan değeri görmeyerek dışlanmıştır.

Her ne kadar sonradan hak ettiği değeri görmeye başlamış olsa da, Wollstonecraft’ın çalışmaları kendi dönemi çerçevesinde okunmalı ve anlaşılmalıdır. Wollstonecraft dönemindeki hâkim paradigmaların ve anlayışların karşısına feminist bir eleştiri koymuştur. Rousseau veya Burke gibi güç ve iktidarla maskülenliği; güzellik ve güçsüzlük gibi özelliklerle de feminenliği denk gören yazarlara Wollstonecraft gerek edebi gerek felsefi eserleriyle karşı çıkmaktadır.

Wollstonecraft, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasında eğitime büyük önem atfetmekteydi. Franklin’e göre Wollstonecraft çocukluğa ve çocukluğun kişinin karakterinin gelişimindeki tesirinden oldukça etkilenmiştir.(1) Dolayısıyla çocukların, özellikle kız çocukların eğitimi onun için oldukça değerliydi. 'Yaşama Dair Öyküler', bu önemin bir yansıması olarak okunabilir. Bu kitapta Madam Mason’ın annelerini kaybetmiş 12 yaşındaki Caroline ve 14 yaşındaki Mary’yi himayesine alışının hikâyesi anlatılmaktadır. Her öykü belirli temaları ve ders çıkarılması gereken hayat hikâyelerini barındırmaktadır. Oldukça didaktik bir tarzda yazılmış bu eser, çocuk edebiyatının ilk dönem örnekleri arasındadır. Burada iki önemli noktadan söz edilebilir. Birincisi bu eser Mary Wollstonecraft’ın kız çocukların eğitimine verdiği önemin edebi bir yansımasıdır. Bu sayede Wollstonecraft, toplumsal cinsiyet eşitliği hakkında bilinç kazanılabileceğini ve nihayetinde bu eşitliğe erişilebileceğini düşünür. İkinci önemli noktaysa, patriyarkal düşünce tarafından erkeğe bağımlı görülen ve eğitimlerinin de erkekler tarafından biçimlendirilmesi gerektiği düşünülen kadınların ve kız çocuklarının bizzat bir kadın tarafından eğitilmesidir. Öykülerden yola çıkarak Madam Mason’ın kendi kendini eğittiği fikrine kapılmamak mümkün değildir. Ferguson ve Todd’a göre, Wollstonecraft tecrübeyi en önemli öğretmen olarak görmektedir. (2)

'Yaşama Dair Öyküler’in temel niyeti, çocuklar için erdemli olan davranış ve düşünüş tarzlarını öğretebilmek olarak karşımıza çıkıyor. Tüm öykülerde Madam Mason, çocuklara ahlaki değerleri, oldukça dini bir yaklaşımla, çeşitli deneyimler ve öğretilerle aktarmaktadır. Çocuklar da kendi istekleriyle Mason’ı dinlemekte ve söylediklerini gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Her ne kadar dini referanslar anlatılarında yoğunlukta olsa da, Ferguson ve Todd’a göre Madam Mason kitabın yazıldığı dönem olan 18. yüzyıl için akılcı, rasyonel, duyarlı ve yardımseverdir.(3) Bununla birlikte, Wollstonecraft’ın kendi hataları olarak gördüğü şeyleri Madam Mason karakterini kullanarak düzelttiğini söylemektedirler.

Sonuç olarak, Wollstonecraft kendi yaşamından edindiği deneyimleri göz önünde bulundurarak, kadınların ve kız çocukların eğitimine verdiği önemi 'Yaşama Dair Öyküler’de yansıtmıştır. Dolayısıyla bu öyküler hem bireysel pişmanlıkları, hem de toplumsal eşitsizlikleri düzeltmeye adanmıştır, diyebiliriz. Wollstonecraft bunu yaparken, edinilmesini gerekli gördüğü erdemleri dini bir temelde sunmuştur ancak verdiği örneklerdeki dünyevi öğeler bir rasyonelleştirme çabasını da barındırmaktadır.

Dipnotlar

1. Caroline Franklin, Mary Wollstonecraft: A Literary Life, New York: Palgrave Macmillan, 2004.
2. Moira Ferguson, Janet Todd, Mary Wollstonecraft, Boston: Twayne Publishers, 1984.
3. a.g.e